SÖZDEBİLİM PSEUDOSCIENCE vs SCIENCE

1. SÖZDEBİLİMPSEUDOSCIENCE vs SCIENCE Cevdet COŞKUN Atatürk Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü ERZURUM

2. BilimNedir? Ne Değildir? • Bilim, aklı ve duyuları kullanarak doğayı yine doğanın içindekilerle anlama çabasıdır. • Bilim, tartışılmaz doğrular üreten ve bulan bir etkinlik değildir. • Bilgi üretme iddiasında bulunan her etkinlik bilim değildir. • Bilimsel olmayan (metafizik) bir bilgi de doğru olabilir. (Karl Popper, Paul Feyerabend) • Bilim “iman edilecek” değil “istifade edilecek” bilgiler üretir.

3. Sözdebilim Bilimsel görünmekle birlikte, bilimin gerektirdiği standartları taşımayan bilgi, metodoloji, inanç ve pratikler bütününe verilen addır. Sözdebilimin karakteristikleri: • Kendini bilimsel olarak tanıtır. Ancak, bilimsellik koşullarını sağlayamaz. • Bilimin tanımı, yöntemi ve sınırları konusundaki belirsizlikten beslenir. • Kullandığı yöntem ve dayanakları, özel ve gizli olduğu iddiasıyla açıklamaz. • Deneysel sonuçlar, iddiayı desteklediği müddetçe açıklanır, tersi durumlar göz ardı edilir. • Eleştiriler, kişisel saldırılar olarak değerlendirilir, eleştirilere tahammül edilmez. • Ürettiği bilgiler belirsiz ve muğlaktır. Mistik ve metafizik doğası sebebiyle de ilgi çekicidir. • Bilimsel düşüncenin uzun ve zahmetli çabalarına karşın, sözdebilim acil ve kolay çözüm arayanların sığınacağı kolay bir yoldur. • Sözdebilimde önce niyet edilir, bilimde ise önce niyet yoktur. • Hiçbir ilerleme olmaz, somut bir ürüne varılmaz. • Buluş önce medyaya açıklanır.

4. Bilim Olgu temelli Nesnel Tekrarlanabilir Sınanabilir Eleştirel Öndeyi gücü sağlar Kuşkuya dayalı Sözdebilim Öykü temelli Öznel ve ezoterik Yeniden üretilemez Sınama şansı vermez Sorgulanamaz Öngörüde bulunamaz İnanca dayalı BİLİME KARŞI SÖZDEBİLİM

5. Bilimsellik ÖlçütüProblem of Demarcation Doğrulama Yanlışlama (Verification) (Falsification) Mantıkçı pozitivistler (Schlick, Carnap) Karl R. Popper

6. Analitik ve Sentetik Önermeler • Analitik önerme: Yüklemi öznesi hakkında yeni bir bilgi vermez. • Genellikle totolojiktirler. • Yanlışlanma riski taşımazlar. Bütün babalar erkektir. Bir telin uzunluğu onun yarısının iki katıdır. • Sentetik önerme: Yüklemi özneye yeni bir bilgi yükler. • Yanlışlanma riski taşırlar. • Bilimsel önermeler sentetiktir. Bütün metaller ısıyı iletir. Dünya Güneşin etrafında döner.

7. Bazı önermeler • Dünya ya yuvarlaktır, ya da değildir. • Bir bilgi vermez. • Analitiktir. • Yanlışlanma riski taşımaz. 2. A) Yağmur yağacak. B) Bugün yağmur yağacak. C) Bugün Türkiye’de yağmur yağacak. D) Bugün Erzurum’da yağmur yağacak. E) Bugün Erzurum şehir merkezinde yağmur yağacak. F) Bugün Erzurum şehir merkezinde saat 12’ de yağmur yağacak. • Yanlışlanma riski artar. • Bilgi verici içeriği artar.

8. Bazı sözdebilim örnekleri • Astroloji • Simya • Hurufilik ve Şifrecilik • Ufo Gözlemleri ve Dünya Dışı Yaşamlar • Freud ve Psikanalizi • Marxizm ve Bilimsel Sosyalizmi • Akıllı Tasarım

9. Astroloji • El Falı • Sayı Falı • Grafoloji • Ruh Çağırma • Burçlar

10. Simya Yaşlık (çözülme) su hava civa Soğukluk (büzülme) Sıcaklık (genleşme) kükürt toprak ateş Kuruluk (katılaşma)

11. Hurufilik ve Şifrecilik • Gizli ilimler adı verilen öğretiler Babil’den beri var olup aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir: • Kimiya (Simya) • Limiya (Sihir) • Himiya (Nefs Terbiyesi) • Simiya (Vizyon Gösterme) • Rimiya (Hokkabazlık) Ortak noktası bir gizeme dayalı olan bu uğraşlar kendine has terminolojileri ve yöntemleriyle vukufiyeti zor etkinlikler olarak gösterilir. Bu gizli ilimler temelde hurufilik ve şifrecilik (el-cifr) e dayalıdır.

12. New York’ a düzenlenen saldırıların farklı iki tarih açısından ilişkilendirilmesi(Doğan Kökdemir, Başkent Üniversitesi) 1.13 sayısı uğursuz olarak kabul edilir. 2. 13 Eylül yılın 256. günüdür: 2+5+6+ = 13 3. Pentagon'a çarpan uçağın numarası: UA175'dir; 1+7+5+=13 4. Flight 77'de 58 yolcu vardı: 5+8+=13. 5. İkiz kulelerde toplam 26 ülkeden çalışan vardı: 26 = 13+13 6. İkiz kulelerde toplam 104 asansör vardı; 104 = 13 x 8 7. Usame Bin Ladin ailesinin 52. çocuğudur: 52 =13 x 4 8. Saddam Hüseyin'in adında 13 harf vardır. 9. Usame Bin Ladin'in adında 13 harf vardır. 10. İkiz kuleler 415 ve 417 metre yüksekliğindeydiler: 415+417=13 x 64 1. Saldırı tarihi: 11 /9: 1+1+9 = 11 2. “September 11” yazısı 9 harf ve 2 rakamdan oluşmaktadır: 9+2+ = 11 3. 11 Eylül yılın 254. günüdür: 2+5+4 = 11 4. 11 Eylül'den sonra yılın sonuna 111 gün kalmaktadır. 5. “Nostradamus” 11 harften oluşmaktadır. 6. “Afghanistan” 11 harften oluşmaktadır. 7. “The Pentagon” 11 harften oluşmaktadır. 8. Uçaklardan “Flight 11”de 92 kişi bulunuyordu: 9+2+=11 9. Uçaklardan “Flight 175”de 65 kişi bulunuyordu: 6+5 = 11 10. ABD'nin bağımsızlık günü: 4 Temmuz'dur ve Temmuz yılın 7. ayıdır: 4+7=11.

13. Ufolar ve Dünya Dışı Yaşamlar • Roswell İsterisi (1947- New Mexico) • Walter Haut Vakası • Jaroslaw Kardeşler Vakası (1967-Michigan) • Erich Von Daniken ve Tanrıların Arabaları • Olağanüstü savlar olağanüstü kanıtlar gerektirir. (C. Sagan)

14. Freud ve Psikanalizi • Popper’a göre psikanalizin bilimsel olduğu iddiası, Homeros’un Olimpos tanrılarına ilişkin öykülerinden fazla değildir. • İd, ego, süperego yaklaşımı, yanlışlanması güç çözümlemelerdir. • İnsan davranışlarının temelinde libidonun yer aldığını iddia etmek, insanın bilişsel durumlarının bilinçdışı çözümlemelerle açıklanması, buzdağı örneği ve bilinçaltı düzeyini semptomik okumalarla (serbest çağrışım) anlama çalışmaları belli belirsiz ve sınama şansı vermeyen iddialardır. • Psikalanizin bilimsel bir kuram olduğu iddiası Sartre, Wittgenstein ve Habermas tarafından da kuşkuyla karşılanmıştır.

15. Marxizm ve Bilimsel Sosyalizmi • Karl Marx, tıpkı doğayı yöneten fizik kanunları gibi tarihin ve toplumun da yasaları olduğunu ve bunu kendisinin bulduğunu söyler. Bu bakımdan da yaptığı şeyin Newton yada Darwin’ in yaptığıyla eşanlamlı olduğunu ve bir öğütleme içermediğini sadece betimleme içerdiğini vurgular. Bu bakımdan da bu kuram (Marxizm) kendisine göre bilimsel bir kuramdır. • Devrimin işçi sınıfıyla olmasını beklemesinin amacı ise kapitalistler karşısında fakirleşen işçilerin, sınıf antagonizması sonucu, artık zincirlerinden başka kaybedecek hiçbir şeyleri olmadığında ortaya çıkmasıdır. • Bu bakımdan Marxizm yanlışlanmaya elverişliği olduğu halde yanlış olduğu için bilimsel olamaz. • Öte yandan Popper’ in “Adi Marksist” Marx’ın ise “Ütopyacı Komünist” dediği yığınlara göre ise Marksizm yanlışlanamaz bir teori olduğu için bilimsel olamaz. • Öte yandan, Popper a göre eğer tarihin ve toplumun yasaları varsa şu ikisinden birini kabul etmeliyiz: Bu yasalar, aşkın bir güç (Tanrı) tarafından kendi amaçları için belirlenmiş olmalıdır ya da içkin bir tinsel güç (yaşama isteği) tarafından belirlenmelidir ki bunların ikisi de metafizik önermeler olup yanlışlanamaz bu bakımdan da bilimsel olamazlar. • Tarihin ve toplumun yasaları olduğunu ve bunların bilinmesi durumunda toplumsal kehanetde bulunmanın mümkün olduğunu söyleyen tarihsici (historicist) bir Marxist söylemdense, tarihe ve topluma akıl ve bilimin değil de akıldışılığın ve tutkulu insan doğasının yön verdiğini söyleyen Adornocu yaklaşım daha gerçekçi görünüyor.

16. Evrim Teorisi ve Akıllı Tasarım • Bu teorilerin ikisi de birbirilerini bilimsel olmamakla suçlayan alternatif kuramlardır. 1) Evrimleşme: Tüm organizmalar hemen her alanda basit ya da daha ilkel canlı bir form ya da formlardan evrimleşerek oluşmuştur.     2) Varolma savaşımı:Canlılarda üreme, sınırlı çevre ve beslenme olanaklarını aştığından, bireyler arasında yarışma, dahası varolma savaşımı kaçınılmazdır .    3) Varyasyonlar: Aynı türü oluşturan bireyler bile tekdüze değildir; özelliklerinde çeşitli bakımlardan yapısal farklar taşırlar. En önemlilerini mutasyonların oluşturduğu bu farklar olumlu ya da olumsuz yönden çevre koşullarına uyumu etkileyici nitelikte olabilir.    4) Doğal seleksiyon:Varolma savaşımında çevreye uyum sağlamada yetersiz kalan bireyler ayıklanır, üstünlük kuranlar çoğalmayı sürdürür; öylece, uzun sürede daha yetkin, daha karmaşık türlere yol açılmış olur. • Evrenin ve içerisindeki canlıların doğal seçilim ve rastlantısal mutasyonlar gibi bilinçsiz doğal süreçlerle oluşamayacağını, bu nedenle zeki ve bilinçli bir varlık tarafından tasarlandığını iddia eden bir görüş. • Akıllı Tasarım argümanı, tüm canlı organizmaların "aşağı yukarı günümüzdeki halleri ile" bir "akıllı tasarımcı" tarafından tasarlandığını iddia eder. • AT savunucuları arasında genel olarak iki kol olduğu söylenebilir. Bunlardan ilki yaratılışçılığa yakın olan ve türlerin ortak bir atadan gelmediğini savunan kısımdır. Akıllı tasarım savunucularının büyük kısmını bunlar oluşturur. • Diğer kol ise evrimin var olduğunu ve ortak atayı savunan fakat yaratılıştan sonraki bu süreçlerin ve evrendeki diğer tüm süreçlerin belirlenmiş bir şekilde bir tasarımcı tarafından yönlendirildiğini savunan gruptur. Önden yüklemeli evrim bu tür bir görüştür.

17. SONUÇ “Bilimi, sözdebilimden ayırmak zordur”

18. Kaynaklar • Charles Wynn, Arthur Wiggins, Yanlış Yönde Kuantum Sıçramalar, Tübitak Yayınları • Bryan Magee, Karl Popper’ ın Bilim Felsefesi ve Siyaset Kuramı, Remzi Yayınları • Karl R. Popper, Açık Toplum ve Düşmanları, Remzi Yayınları • Hilmi Yavuz, Felsefe Yazıları, Boyut Yayınları • S. Hüseyin Nasr, İslam ve İlim, İnsan Yayınları • Gökhan Tok, Bilim Teknik Dergisi (2007),475 • M. Oğuz Güç, Sözdebilim Seminer Notları • Doğan Kökdemir, Sahte Bilimlerin Çekiciliği Altında Bilimsel Araştırma ve Eleştirel Düşünme • Özgen Ersan, Sahte Bilim üzerine konuşmalar