Αν. Καθηγήτρια Γεωργία Κωστοπαναγιώτου Αναισθησιολόγος – Εντατικολόγος Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών Β΄ Κλινική Ανα

1. Αν. Καθηγήτρια Γεωργία Κωστοπαναγιώτου Αναισθησιολόγος – Εντατικολόγος Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών Β΄ Κλινική Αναισθησιολογίας, ΠΓΝ «Αττικόν» ΑΘΗΝΑ, 200912ο θεματικό συνέδριοΕΝΤΑΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ & ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΙΑΤΡΙΚΗ«MONITORING»ΕΙΣΗΓΗΣΗ:«Το monitoring στη Μονάδα Μετ-Aναισθητικής Φροντίδας»

6. monitor

7. Ορισμός του monitoring • Συνεχής παρακολούθηση (κλινική και ηλεκτρονική) των ζωτικών παραμέτρων του ασθενούς σε συνάρτηση με το χρόνο. • Tόσο στην Αναισθησιολογία και Εντατική Θεραπεία, όσο και στην αντιμετώπιση του Πόνου και την Περιεγχειρητική Ιατρική, ο όρος monitoring υπηρετεί δύο κύριους στόχους: • την πρόληψη των επιπλοκών και • τη βελτίωση της έκβασης

8. Έκβαση-Ποιότητα-Κόστος“Do more with less” ΠΕΡΙΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΟ MONITORING • Καρδιακή λειτουργία • Αναπνευστική λειτουργία • Ιστική οξυγόνωση • ΚΝΣ • Θερμοκρασίασώματος • Οξεοβασική ισορροπία • Βιοχημικό (Σάκχαρο αίματος, CK-MB, τροπονίνη cTn-I)

9. Ορισμός της Μετ-Αναισθητικής φροντίδας Το σύνολο των πράξεων που αποσκοπούν στην ασφαλή διαχείριση των ασθενών που μόλις υποβλήθηκαν σε αναισθησία και χειρουργική επέμβαση, καθώς και στην αναγνώριση και αντιμετώπιση των άμεσων επιπλοκών τους. Vimlati L, et al. Quality and safety guidelines of postanaesthesia care. Working party on Post Anaesthesia Care. Eur J Anaesthesiol 2009; 26: 715-721

10. Ιστκή οξυγόνωση, Κυκλοφορών όγκος υγρών, Θερμοκρασία ασθενούς, Επίπεδα σακχάρου αίματος Άλγος Ο Αναισθησιολόγος μπορεί να παρεμβαίνει σε Παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς που επηρεάζουν την Επούλωση του χειρουργικού τραύματος και την ανάπτυξη Λοιμώξεων

11. Xώρος της Μονάδας Μετ-Αναισθητικής Φροντίδας (ΜΜΑΦ) Η Μονάδα Μετ-Αναισθητικής Φροντίδας (ΜΜΑΦ): βρίσκεται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στις χειρουργικές αίθουσες, προκειμένου να αποφευχθεί η απώλεια χρόνου κατά τη μεταφορά των ασταθών ασθενών, είναι κατάλληλα εξοπλισμένη ώστε να προσφέρει φροντίδα κατά την άμεση μετεγχειρητική περίοδο, ανεξάρτητα από το είδος των παρεμβάσεων και πριν την προγραμματισμένη μεταφορά των ασθενών σε θάλαμο νοσηλείας, σε άλλες μονάδες του νοσοκομείου ή το σπίτι τους. Για πρώτη φορά αναφέρεται η δημιουργία ΜΜΑΦ το 1943 στη Mayo Clinic (USA).

12. Ελληνική Νομοθεσία «Καθορισμός (ελαχίστων) ορίων προδιαγραφών για Ασφαλή Χορήγηση Αναισθησίας»ΦΕΚ 1044 / 25-11-1997 § 2…όλοι οι ασθενείς που υποβάλλονται σε κάποια τεχνική αναισθησίας ή καταστολής είναι απαραίτητο να παρακολουθούνται κατά την άμεση μετεγχειρητική περίοδο σε Μονάδα Μετ-Αναισθητικής Φροντίδας (ή όπως προηγουμένως ονομάζετο Αίθουσα Ανάνηψης)…

13. Δραστηριότητες της Μονάδας Μετ-Αναισθητικής Φροντίδας(ΜΜΑΦ) • Άμεση μετεγχειρητική φροντίδα. • Περιεγχειρητική βελτιστοποίηση του βαρέως πάσχοντος. • Αντιμετώπιση του οξέος μετεγχειρητικού πόνου. • Εκτίμηση και σταθεροποίηση βαριά πασχόντων ασθενών πριν τη ΜΕΘ, ΜΑΦ ή νοσηλευτικό θάλαμο. • Παροχή εντατικής θεραπείας κατά την αναμονή για τη ΜΕΘ. ΦΕΚ 1044 / 25-11-1997

14. Μετεγχειρητική παρακολούθηση (monitoring) Αρχίζει κατά τη μεταφορά από τη χειρουργική αίθουσα στην Ανάνηψη / ΜΜΑΦ. Συνεχίζεται κατά την παραμονή στη Ανάνηψη / ΜΜΑΦ. Ολοκληρώνεται κατά τη μεταφορά του ασθενούς στο θάλαμο νοσηλείας. Το monitoring καθορίζεται από την πραγματοποιηθείσα χειρουργική επέμβαση, την παρούσα κλινική κατάσταση και τα συνυπάρχοντα νοσήματα του ασθενούς.

15. Μεταφορά ασθενούς στη ΜΜΑΦ Γίνεται από εκπαιδευμένο προσωπικό και υπό την επίβλεψη του αναισθησιολόγου. Απαιτείται φορητός εξοπλισμός για το monitoring όταν αναμένεται μεταβολή ή επιδείνωση της κατάστασης του ασθενούς κατά τη μεταφορά του ή όταν η απόσταση που πρέπει να διανυθεί μέχρι τη ΜΜΑΦ είναι σημαντική. Προστασία του ασθενούς από τραυματισμό, υποξία, υποθερμία, απόφραξη του αεραγωγού, αποσύνδεση φλεβικών γραμμών, παροχετεύσεων και καθετήρων. Κάθε ασθενής πρέπει να βρίσκεται υπό συνεχή επίβλεψη και οι φυσιολογικές παράμετροι να καταγράφονται.

16. ΜΜΑΦ: απαραίτητος εξοπλισμός • Ανά κλίνη: • Παλμικό οξύμετρο • ΗΚΓ • Αναίμακτη μέτρηση αρτηριακής πίεσης • Άμεσα διαθέσιμος: • Καταγραφικό ΗΚΓ • Καπνογράφος • Νευροδιεγέρτης • Θερμόμετρο

17. ΜΜΑΦ: εξειδικευμένος εξοπλισμός • Χρησιμοποιείται εξατομικευμένα και επιλεκτικά για ασθενείς ή είδη επεμβάσεων για την: • επεμβατική μέτρηση αρτηριακής πίεσης • μέτρηση κεντρικής φλεβικής πίεσης • καταγραφή ωριαίας διούρησης • μέτρηση καρδιακής παροχής (μέσω καθετήρα πνευμονικής αρτηρίας, ή μέσω συσκευών ανάλυσης της αρτηριακής κυματομορφής • μέτρηση αερίων αίματος • μέτρηση ενδοκράνιας πίεσης • μέτρηση ενδοκοιλιακής πίεσης • καταγραφή θερμοκρασίας σώματος • μέτρηση βιοχημικών παραγόντων • αιματολογικές εξετάσεις (γενική αίματος, πηκτικότητα, θρομβοελαστογραφία, μέτρηση ACT)

18. ΜΜΑΦ: φορητός εξοπλισμός • Εάν η ΜΜΑΦ δεν βρίσκεται κοντά στις χειρουργικές αίθουσες ή εάν ο ασθενής είναι ασταθής κατά τη μεταφορά, θα πρέπει να υπάρχει διαθέσιμος φορητός εξοπλισμός (τουλάχιστον βασικού monitoring)

19. STANDARDS FOR POSTANESTHESIA CARE • ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ στη ΜΜΑΦ ! • Ο ασθενής θα πρέπει να παρακολουθείται συνεχώς (ιατρονοσηλευτική στελέχωση) • - αδιάλειπτη παρουσία αναισθησιολόγου. • Η καταγραφή των παραμέτρων. • Δυνατότητα άμεσης παρέμβασης για παροχή βασικής • και εξειδικευμένης υποστήριξης της ζωής (BLS, ALS). Standards for Postanesthesia care. Standard IV. ASA House of Delegates; 2009

20. Αναπνευστική λειτουργία • Επάρκεια αεραγωγού • Κορεσμός αίματος σε οξυγόνο • Αναπνευστική συχνότητα / ρυθμός / βάθος αναπνοής • Καπνογραφία σε: • ασθενείς υπό μηχανικό αερισμό • ασθενείς με κίνδυνο άπνοιας οποιασδήποτε αιτιολογίας Vimlati L, et al. Quality and safety guidelines of postanaesthesia care. Working party on Post Anaesthesia Care. Eur J Anaesthesiol 2009; 26: 715-721

21. Καρδιαγγειακή λειτουργία • Καρδιακή συχνότητα • Αρτηριακή Πίεση • ΗΚΓ Κύριες επιπλοκές από το καρδιαγγειακό: • Υπόταση • Υπέρταση • Αρρυθμίες Συνεχής αξιολόγηση ενδαγγειακού όγκου/χορήγησης υγρών

22. Μετρήσεις: Πίεση δεξιού κόλπου και πνευμονικής αρτηρίας Πίεση ενσφήνωσης πνευμονικών τριχοειδών Καρδιακήπαροχή / CCO / EF Υπολογισμός: Αγγειακές αντιστάσεις Έργο κοιλιών Ενδοπνευμονικό shunt κ.λπ. KαθετήραςSwan-Ganz

23. ΕΚΒΑΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ υψηλού κινδύνου ~ΟΞΥΓΟΝΩΣΗ ΙΣΤΩΝ

24. Monitoring Oξυγόνωσης Αναπνευστικο Monitoring • Παλμική οξυμετρία (SpO2) και Καπνογραφία (ΕΤ CO2) • Αέρια ΑρτηριακούΑίματος- Οξεοβασική ισορροπία • Στοιχεία αερισμού και Kαμπύλες αναπνευστικής λειτουργίας Monitoring εγκεφαλικής αιμάτωσης Περιοχική Αιμάτωση Εγκεφάλου (rCBF) με διακρανιακό Doppler. Cardiovasc Surg 1999;7:203-7. Εur J Vasc Endovasc Surg 2002;21:484-9. Semin Cardiothorac Vasc Anesth 2004;8:127-45. Monitoring εγκεφαλικής οξυγόνωσης Περιοχική Οξυγόνωση του Εγκεφάλου (Νear ΙnfraRed Spectroscopy-rSO2, φασματομετρική μέθοδος). Anesthesiology 2000;93:964-70. Monitoring Iστικήςοξυγόνωσης • Υποδόριο ηλεκτρόδιο τύπουClark για τη μέτρηση της τάσης οξυγόνου στουςιστούς. Γιατί ? Το περιεγχειρητικό stress αυξάνει την αδρενεργική δραστηριότητα και τις κατεχολαμίνες, με αποτέλεσμα την περιφερική αγγειοσύσπαση και την ελαττωμένη ιστική οξυγόνωση. Anesth Analg 2003;97:1812-7. • Ενδοβλενογόνιο ρΗ (pHi): Δείκτης σπλαγχνικής ισχαιμίας

25. EΦΑΡΜΟΓΕΣ ΥΠΕΡΗΧΟΚΑΡΔΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ • ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΡΔΙΑΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ. • ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΥΓΡΩΝ. • ΑΛΛΕΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΕΣ?

26. Πως ΄΄χτυπάει΄’ η καρδιά (διαθωρακικό U/S)

27. ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΔΙΑΜΕΤΡΟΥ ΑΝΩ ΚΟΙΛΗΣ ΣΤΟ ΜΗΧΑΝΙΚΟ ΑΕΡΙΣΜΟ: ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ Measurements in 66 septic shock patients showed that a collapsibility index above 36% predicted, with 90% sensitivity and 100% specificity, a positive response to volume expansion, marked by significant increase in cardiac flow Vieillard-Baron A, Chergui K, Rabiller A, Peyrouset O, Page B, Beauchet A, Jardin F (2004) Superior vena caval collapsibility as a gauge of volume status in ventilated septic patients. Intensive Care Med 30:1734-1739

28. Άλλες περιεγχειρητικές διαγνώσεις: π.χ. Θρόμβος στην κοιλιακή αορτή (διαθωρακικό U/S) T RA

29. Άλλες περιεγχειρητικές διαγνώσεις: π.χ. Θρόμβος στη θωρακική αορτή (διοισοφάγειο U/S) T

30. Άλλες περιεγχειρητικές διαγνώσεις: π.χ. Θρόμβος στην αριστ. κοιλία (διαθωρακικό U/S) T T

31. Νευρομυϊκή λειτουργία • Κλινική εξέταση • Χρήση νευροδιεγέρτη Η Αμερικανική Αναισθησιολογική Εταιρεία τονίζει ότι η παρακολούθηση της νευρομυικής λειτουργίας αναγνωρίζει πρώιμα πιθανές επιπλοκές και είναι αναγκαία τόσο κατά την αφύπνιση του ασθενούς, όσο και στη ΜΜΑΦ. ΑSA Task Force on Postanesthetic Care Practice guidelines for postanesthetic care. Anesthesiology. 2002; Mar; 96: 742-752.

32. Κεντρικό Νευρικό Σύστημα • Το επίπεδο συνείδησης • ΜΈΓΕΘΟΣ / ΘΈΣΗ ΚΟΡΏΝ ΟΦΘΑΛΜΟΎ θα πρέπει να εκτιμώνται σε τακτά χρονικά διαστήματα (ASA, ESA)

33. Κεντρικό Νευρικό Σύστημα • Κλίμακες εκτίμησης της εγρήγορσης, του κώματος αλλά και της γνωσιακής κατάστασης του ασθενούς (κλίμακα Aldrete, κλίμακα Γλασκώβης). • Περισσότερο εξελιγμένες μέθοδοι όπως είναι η εγκεφαλική οξυμετρία (INVOS®), το διακρανιακό Doppler, τα προκλητά δυναμικά. • Επεμβατικές μέθοδοι όπως οι καθετήρες μέτρησης ενδοκράνιας πίεσης. • Παρακολούθηση παραγόντων που επηρεάζουν το επίπεδο συνείδησης, όπως το επίπεδο αναλγησίας, η υποξαιμία, η υπερκαπνία, η υπόταση, η υποθερμία και τα επίπεδα σακχάρου (υπογλυκαιμία, υπεργλυκαιμία).

35. κλίμακα εκτίμησης κώματος της Γλασκώβης (Glascow Coma Scale)

36. Monitoring Νευρικού συστήματος • ΠΡΟΚΛΗΤΑ ΔΥΝΑΜΙΚΑ (Somatosensory Evoked Potentials-SEPs)στη χειρουργική ΚΝΣ και ΣΣ Τι προσφέρουν ? Eνδεικτικά παρουσίας ισχαιμίας. Παθολογικό επίπεδο: Όταν το εύρος < 50% των βασικών τιμών. Αξιοπιστία:86.7%, Ευαισθησία: 100%, Ειδικότητα: 86% J Vasc Surg1999;30:293-300. J Neurosurg Anesthesiol 1992;4:167-75. Can J Neurol Sci 2004;31:347-56. 2. ΒΙS (Bispectral Index) Διφασματικός δείκτης Τι προσφέρει ? Δεν είναι μόνον ενδεικτικός του βάθους της αναισθησίας, αλλά και σοβαρής εγκεφαλικής ισχαιμίας. Can J Anaesth 2001;48:1066-9. 3.Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα ? Δύσκολη εφαρμογή. Δεν χρησιμοποιείται στην καθημερινή πράξη για ένδειξη εγκεφαλικής ισχαιμίας.

37. Θερμοκρασία • Η καταγραφή της θερμοκρασίας όλων των ασθενών ανιχνεύει επιπλοκές και σχετίζεται με ελάττωση της συχνότητας μετεγχειρητικών επιπλοκών. • Τόσο η ASA, όσο και η ESA,συνιστούν να γίνεται περιοδική θερμομέτρηση σε όλους τους ασθενείς κατά την μεταναισθητική περίοδο.

38. Συσκευές πρόληψης-αντιμετώπισης υποθερμίας: Κουβέρτα θέρμανσης Ασθενούς με Αέρα χχχχ

39. Πόνος • Αποτελεί μια ιδιαίτερη παράμετρο για τον μετεγχειρητικό ασθενή για αυτό και τόσο η ASA όσο και οι ESA και AAGBI συμφωνούν πως η στενή παρακολούθηση του πόνου στη ΜΜΑΦ μειώνει τις επιπλοκές και βελτιώνει την έκβαση του ασθενούς.

40. Το monitoring του πόνου πραγματοποιείται με τη χρήση ειδικών κλιμάκων ανάλογα με την ηλικία και το επίπεδο επικοινωνίας του ασθενούς. • Facial expressions (Κλίμακα εκφράσεων προσώπου): αποτελείται από 6 προσωπεία με διαφορετικές εκφράσεις ανάλογα με την ένταση του πόνου. Ενδείκνυται για ασθενείς με πρόβλημα στην επικοινωνία (παιδιά, ηλικωμένοι, συγχυτικοί, ξενόγλωσσοι ασθενείς) • Verbal Rating Scale (VRS) (λεκτική αναλογική κλίμακα): ο ασθενής καλείται να ταξινομήσει τον πόνο του σε μία κλίμακα 5 βαθμίδων (καθόλου, ήπιος, μέτριος, έντονος, πολύ έντονος) • Numerical Rating Scale (NRS) (λεκτική αναλογική κλίμακα με νούμερα): ο ασθενής καλείται να ταξινομήσει τον πόνο του σε μία κλίμακα 5 ή 10 βαθμίδων επιλέγοντας ένα νούμερο (0-5, 0-10) • Visual Analogue Scale (VAS) (οπτική αναλογική κλίμακα): αποτελεί μία ευθεία κλίμακα 100 mm με την ένδειξη «καθόλου πόνος» στο ένα άκρο και «ο χειρότερος δυνατός πόνος» στο άλλο άκρο. Ο ασθενής εντοπίζει στη γραμμή το σημείο που κατά τη γνώμη του αντιστοιχεί στο επίπεδο του πόνου του.

42. Η εκτίμηση του πόνου πραγματοποιείται πάντα σε ηρεμία αλλά και σε κίνηση (π.χ. βήχας) του ασθενούς. Στη ΜΜΑΦ θα πρέπει να γίνεται έγκαιρα και τακτικά (αρχικά ανά 10 λεπτά αρχικά και στη συνέχεια ανά 1-2 ώρες) μέχρι να επιτευχθεί ικανοποιητική αναλγησία). Σε κλίμακα VAS > 3 σε ηρεμία ή 4 στην κίνηση απαιτείται πάντα κάποια μεταβολή του αναλγητικού σχήματος ή επιπλέον παρέμβαση στη θεραπεία. Νεοεμφανιζόμενος, μη αναμενόμενος οξύς πόνος απαιτεί άμεση διερεύνηση, ιδίως όταν συνοδεύεται από μεταβολή των ζωτικών σημείων (υπόταση, ταχυκαρδία, πυρετός), καθώς αποτελεί ένδειξη πιθανής επιπλοκής (π.χ. αιμορραγία, διάσπαση τραύματος, λοίμωξη, εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση). Postoperative Pain Management – Good Clinical Practice. General recommendations and principles for successful pain management. ESRA, 2004

43. Ναυτία και έμετος • Σύμφωνα με την ASA και την ESA η παρακολούθηση του ασθενούς για μετεγχειρητική ναυτία και έμμετο ανιχνεύει και μειώνει τις επιπλοκές, οπότε και συνιστάται η παρακολούθηση και περιοδική εκτίμηση των παραμέτρων αυτών. • Λεκτική περιγραφική κλίμακα (Verbal descriptive scale, VDS) η οποία προτείνει 4-5 χαρακτηρισμούς (καθόλου/ήπια/μέτρια/έντονη/ανυπόφορη ναυτία) στον ασθενή για να χαρακτηρίσει εκείνος το υποκειμενικό του αίσθημα.

44. Διούρηση • Σύμφωνα με την ASA όσο και την ESA η περιοδική εκτίμηση της διούρησης ανιχνεύει επιπλοκές και βελτιώνει την έκβαση του ασθενούς, δεν είναι όμως αναγκαία σε όλες τις ομάδες ασθενών. • Απαραίτητη είναι η εκτίμηση της κένωσης της ουροδόχου κύστης κατά την μεταναισθητική περίοδο προκειμένου να προληφθεί η πιθανότητα επίσχεσης ούρων (με αποτέλεσμα: υπέρταση, αρρυθμία, πόνος).

45. Εκτίμηση της αιμορραγίας και των παροχετεύσεων ΘΡΟΜΒΟΕΛΑΣΤΟΓΡΑΦΟΣ Η παρακολούθηση των παροχετεύσεων και της αιμορραγίας είναι απαραίτητη.

46. Περιοχική αναισθησία • Επιπρόσθετα καταγραφή επιπέδου αποκλεισμού (συμπαθητικός, κινητικός αποκλεισμός, επίπεδο αναλγησίας). • Αιμοδυναμική παρακολούθηση (αρτ. πίεση, σφύξεις). • Έλεγχος διούρησης (υπαραχνοειδής, επισκληρίδιος αναισθησία).

47. Μonitoring σε εξειδικευμένες επεμβάσεις Καρδιο/θωρακοχειρουργικές επεμβάσεις • Μετεγχειρητική υποξαιμία και οξέωση • Ατελεκτασίες • Αιμορραγία • Βασικό monitoring και επιπλέον: • συνεχές ΗΚΓφημα • παρακολούθηση αιμοδυναμικών παραμέτρων (επεμβατικής αρτηριακής πίεσης, καρδιακής παροχής, κεντρικής φλεβικής πίεσης, πίεσης ενσφήνωσης πνευμονικής αρτ.) • παρακολούθηση της ακτινολογικής απεικόνισης του θώρακα • εργαστηριακός έλεγχος-πηκτικότητα • επιθετική παρακολούθηση μετεγχειρητικής αναλγησίας. Walcot N, et al. Postoperative care of adultcardiac surgery patients. Surgery 2007; 25: 211-214

48. Μonitoring σε εξειδικευμένες επεμβάσεις • Chari P, et al. Frequency of Immediate PostoperativeComplications in PatientsUndergoing Neurosurgical ProceduresJ Anaesth Clin Pharmacol 2006; 22:151-154 • Fabregas N. Monitoring in neuroanaesthesia: update of clinicalusefulness. Eur J Anaesthesiol 2001; 18: 423-439 Νευροχειρουργικές επεμβάσεις • επεμβατική μέτρηση αρτηριακής πίεσης • καπνογραφία • αέρια αίματος • κεντρική φλεβική πίεση • μέτρηση ενδοκράνιας πίεσης • ωριαία μέτρηση διούρησης • πηκτικότητα • παρακολούθηση των παροχετεύσεων (ειδικά σε επεμβάσεις της σπονδυλικής στήλης) • Monitoring επιπέδου συνείδησης/νευρολογική εκτίμηση

49. Οι παιδιατρικοί ασθενείς • Κατάλληλος χώρος, κατάλληλος εξοπλισμός, εξειδικευμένο προσωπικό • Ειδικά μεγέθη υλικών για όλο τον απαραίτητο εξοπλισμό • Τροποποίηση των επιπέδων συναγερμού στα monitors • Ελάχιστο απαραίτητο monitoring: Αρτηριακή πίεση, παλμικό οξύμετρο • Προσοχή στο ισοζύγιο των υγρών • Kαταγραφή και στενή παρακολούθηση της θερμοκρασίας • Εκτίμηση του πόνου (αντικειμενικές δυσκολίες !) • Συχνότερες επιπλοκές: βραδυκαρδία, λαρυγγόσπασμος, έμετος ΑSA Task Force on Postanesthetic Care Practice guidelines for postanesthetic care. Anesthesiology. 2002; Mar; 96: 742-752.

50. Οι παιδιατρικοί ασθενείς • Όλος ο παιδιατρικός εξοπλισμός και τα φάρμακα που υπάρχουν στη χειρουργική αίθουσα για τη διεγχειρητική αντιμετώπιση παιδιών, θα πρέπει να είναι άμεσα διαθέσιμος και στη ΜΜΑΦ. American Academy of Paediatrics. Section on Anesthesiology. Guidelines for the Pediatric Perioperative Anesthesia Environment