RADYOLOJİ BİLİM DİLİNİN TÜRKÇELEŞTİRİLMESİ

1. RADYOLOJİ BİLİM DİLİNİN TÜRKÇELEŞTİRİLMESİ PROF.DR. MAHMUT OĞUZ Çukurova Üniversitesi

2. Genel olarak dilin önemi ve anadil • Osmanlı Dili • Atatürk ve Türkçe • Türk Dil Kurumu Çalışmaları • Günümüz Türkçesinde yozlaşma • Tıp Dili Tarihçesi • Radyoloji ve Toraks Radyolojisinin Özleştirme örnekleri

3. Konfüçyus’a sormuşlar:“Eğer bir ülkede yönetici olsaydınız ilk iş olarak ne yapmak isterdiniz?” “İlk iş olarak dili düzeltirdim. Çünkü bir dilde bozukluk varsa söylenen şey söylenmek istenileni anlatmaz; eğer söylenen istenilen anlamı yansıtmazsa, yapılması istenilen şey yapılamaz; eğer istenilen yapılmazsa ahlak ve sanat bozulmaya uğrar; ahlak ve sanat bozulursa, adalet doğru yoldan çıkar; eğer adalet doğru yoldan çıkarsa halk çaresiz bir bunalıma sürüklenir. Sonunda söylenen hakkında doğru karar verme olanağı ortadan kalkar. Böyle bir durumu önlemek herşeyden önemlidir”

4. Düşündüğünüz • Söylemek istediğiniz • Söylediğinizi sandığınız • Söylediğiniz • Karşınızdakinin duymak istediği • Duyduğu • Anlamak istediği • Anladığı • Arasında farklar vardır. • Dolayısıyla insanların birbirini yanlış anlaması için çok sayıda olasılık mevcuttur. Sylvione Herpin

5. Dili kullanarak konuşmak ve çağdaş bir toplumda yazmak; dört değil iki ayak üzerinde yürüyebilmek gibi insanın temel, asli ve ayırıcı özelliklerinden biridir ve kendisini insani bir varlık olarak üretmesinin en temel araçlarındandır.

6. Bilim ve eğitimin temel koşullarından ilki açıklık ve düşünce zenginliğidir. Bilim ve eğitimin ilk amacı; anlama, tanımlama, anlatma, sınıflama, kavram ve düşüncelere açıklık getirmedir. Düşünce ve kavram açıklığı, bilginin kazanılması, yaratılması ve kullanılması karmakarışık bir dille gerçekleşemez. Dr. Yaman Örs

7. ANA DİL • Kişinin anadili öğrenerek edindiğini hissetmediği, kendisi tarafından öğrenildiğini aklına getirmediği ve öğrenmeyi düşünmediği dildir. İnsanın bir dille olan ilişkisi bu şekilde kaldığı sürece ve ölçüde ve böyle kalması şartıyla o dil o kişinin anadilidir. Anadil olan dil; dil bilgisi kitaplarından ve sözcüklerden değil kendiliğinden ve yakın çevreden öğrenilir.

8. ANA DİL • İnsanın küçükten bildiği, tanıdığı, kullandığı, her zaman yaşantısının içinde bulunan, açıklıkla kavrayabildiği sözcükler, kökler ve ekler çok önemlidir. Kişinin en iyi ve en aydınlık biçimde düşündüğü, sevindiği, üzüldüğü, hayal ettiği dil kendi anadilidir.

9. En azından üç dil bileceksin Birisi anadilin Elin ayağın kadar senin Ana sütü gibi tatlı Ana sütü gibi bedava Ninniler, masallar, küfürler de caba Ötekiler yedi kat yabancı Her kelime aslan ağzında Her kelimeyi bir bir dişinle tırnağınla Kök sökercesine söküp çıkartacaksın Her kelimede bir tuğla boyu yükselecek Her kelimede bir kat daha artacaksın Bedri Rahmi Eyüboğlu

10. OSMANLI DİLİ • Osmanlı Devletinde bilim dili Arapça, edebiyat dili Farsça, halkın dili ise Türkçe idi. Ayrıca devşirmelerden oluşan Enderun’da Yunan’lı ve Slavların çokluğu nedeniyle Sultan Süleyman Döneminde diplomasi dili Rumca ve Hırvatca idi. Osmanlının son döneminde diplomasi dili Fransızca oldu.

11. ATATÜRK VE TÜRKÇE • Türkçenin öneminin farkında olan Atatürk 1928 yılında harf devrimini yaptı ve 1932 yılında o zamanki adıyla Türk Dili Tetkik Cemiyeti yani Türk Dil Kurumunu kurdu. • “İbni Sina, Elbiruni gibi ünlü Türkler yabancı isimlerle tanınmışlardır. Bunların Türklüğünü ispat etmek için uğraşıp duruyoruz. Bu duruma bir son vermek gerekir. Ben başlıyorum”. Mustafa Kemal Atatürk

12. TÜRK DİL KURUMU ÇALIŞMALARI Tarama Dergisi: 68 araştırıcıdan oluşan bir kurul yurdun değişik yörelerinden 125.998 derleme fişi incelemiş, dil üzerine çalışma yapan 36 yazarın yapıtlarını gözden geçirmiş yerli ve yabancı 115 kaynağı taramıştır. Derleme Sözlüğü: 1932-1960 yılları arasında halk ağzından derlenmiş Türkçe ve Türkçeleşmiş sözcükleri kapsayan sözlüktür. “Osmanlı’nın en geniş sözlüğü sayılan Şemsettin Sami’nin Kamusu Türkisinde 29.000 sözcük vardır ve bunun ancak 11.000’i Türkçedir. Derleme sözlüğü tamamlandığında Türkçe sözcüklerin sayısı 80.000’i bulacaktır.” Ömer Asım Aksoy

13. TÜRK DİL KURUMU ÇALIŞMALARI Türkçe Sözlük: Dr. Mehmet Ali Ağakay’ca hazırlanmış olup, 1970’lere kadar 6. baskısını yapmıştır. Tarama Sözlüğü: 13. yy’dan günümüze dek Türkçe yazılmış 227 yapıt taranmış ve bu tarama işinde 37 yıl süre ile 55 kişi görev almıştır. 4812 sayfa olup, 6 cilttir. Ortaöğretim Terimleri Kılavuzu Türkçe Hekimlik Terimleri Üzerine Bir Deneme: Biri hekim diğeri dilci olan iki araştırmacının çalışmasıyla 13.000 Fransızca ve Osmanlıca hekimlik terimine Türkçe karşılık bulunmuş ve önerilmiştir (İbrahim Şefik İşçil ve Ali Ulvi Elöve)

14. Atatürk’ün kurduğu bu değerli kurum 12 Eylül 1980 sonrasında kapatılmış ve hatta bu kurumun dilimize yerleştirdiği 205 Türkçe sözlüğün TRT başta olmak üzere resmi kurumlarda kullanımı yasaklanmıştır. Yasaklanan sözcükler arasında “olanak, sorun, kuram, devrim, gizem” gibi sözcükler mevcuttur.

15. GÜNÜMÜZDE TÜRKÇENİN YOZLAŞMASI • Osmanlıca sadece sınırlı bir çevrede ve yazı dili olarak kullanılırken günümüzde iletişim araçları aracılığıyla geniş kitlelerin günlük diliyle oynanmaktadır. Ana okullarından itibaren İngilizce öğrenimi başlamakta, en seçkin okullar yabancı dilde eğitim yapmaktadır. Birçok fakültenin İngilizce Eğitim Programları mevcuttur. Yabancı sözcükler Türkçeleştirmeden olduğu gibi dilimize aktarılmakta ve kullanılmaktadır.

16. GÜNÜMÜZDE TÜRKÇENİN YOZLAŞMASI ÇARŞI-PAZAR • Carrefour, Carusel, Capitol, Cinemax, Real, Grosseri, Metro, Shop, Showrom, VIP, DR (dienar), Dürümland, Shalgam.

17. GÜNÜMÜZDE TÜRKÇENİN YOZLAŞMASI İLETİŞİM • Superstar, Megastar, Showtime, Primetime, Rating, Turkcell, Fixcard, CepInfo, CepChat, DVD (dividi), CD (cidi), CNN (sienen)

18. GÜNÜMÜZDE TÜRKÇENİN YOZLAŞMASI SPOR • Lig start aldı, asist etmek. FİNANS • Reel Sektör, Finansal Forum, Konsensus, Spekülasyon

19. GÜNÜMÜZDE TÜRKÇENİN YOZLAŞMASI • Türkçenin kalıtımı ve fonetiği değiştirilmektedir. Bir dilin en önemli özelliklerinden birisi konuşurken kullanılan ünlemler, vurgular ve söyleyiş kalıplarıdır. • He ya!, aha!, abov! gibi kaba da olsa günlük kullanılan ünlemlerin yerini vaoow!, oops!, bla bla! almaktadır. • Türkçe vurgusuz bir dildir veya son heceye vurgu yapılır. Halbuki vurgular ilk heceye kaydırılmaktadır.

20. GÜNÜMÜZDE TÜRKÇENİN YOZLAŞMASI • Çeviri ve dublaj Türkçesi yerleşmekte ve dil sinsice özünü kaybetmektedir. “Nasıldır bilirsin, Kendine iyi bak, Sana bir şey soracağım ama cevabı duymak isteyip istemediğimden emin değilim, Sanırım acıkmışsınızdır ama korkarım yiyecek bir şey kalmadı”.

21. TIP DİLİ TARİHÇESİ • Tıp Dili önceleri Yunanca iken Romalılar döneminde Latince önem kazanmıştır. Anatomik terminoloji için 1895’de Basel’de, 1935’de Almanya Jena’da, 1955’de Paris’te kararlar alınmış ve her organ yalnız bir anatomik deyimle isimlendirilmeye başlanmıştır. Kişi isimleri ve özel isimler terkedilmiştir.

22. TIP DİLİ TARİHÇESİ • Latincenin kısa, açık ve basit olmasına karşın Yunanca’nın birleşik kelime türetmeye uygun yapısı nedeniyle klinik terminolojide Yunanca kökenli kelimeler tercih edilmiştir.

23. TÜRKÇE’NİN TIP DİLİNDE KULLANIMI • 1072-1073 yıllarında Kaşgarlı Mahmut’un hazırladığı Divan-i Lugat-it Türk’de ilk Türkçe tıp terimleri mevcuttur. • Ot (deva), otacı (tabib), üzek (büyük atar damar), atasagun (tabib), kovuk (mesane), bağırdak (meme)

24. TÜRKÇE’NİN TIP DİLİNDE KULLANIMI • 1465 yılında Şerafettin Sabuncuoğlu’nun yazdığı Cerrahiye-i İlhaniye kitabında Türkçe tıp terimleri daha geniş anlamda yer bulmuştur.

25. OSMANLIDA TIP • 1827’de tıphane kurulmuştur. • 1838’de İkinci Mahmut Fransızca tıp eğitimini başlatmıştır. Tıphanenin açılışında öğrencilere İlmi Tababeti öğrendikten sonra tedricen Türkçeye çevirin diye öneride bulunmuştur. Fransızca tıp eğitimi 31 yıl sürmüş ve başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

26. OSMANLIDA TIP • 1863-1864’de Tıphanede 500 öğrenci mevcutken ancak 4-5 hekim okulu bitirmiş ve Kırım Savaşında yurt dışından yabancı doktorlar getirilmek zorunda kalınmıştır.

27. OSMANLIDA TIP • Kurulan ilk tıp derneği Cemiyeti Tıbbiyeyi Şahane’dir ve 39 kurucusu arasında hiç Türk kökenli hekim mevcut değildir. Kurucu hekimler kendi aralarında Fransızca konuşmuşlardır. • 1873 yılında Cemiyeti Tıbbiyeyi Osmaniye kurulmuş ve bu dernek ilk defa Türkçe tıbbi sözlük hazırlama girişiminde bulunmuştur.

28. TÜRKÇE TIP İÇİN ÇALIŞANLAR • Besim Ömer Akalın • Tevfik Sağlam • Kemal Cenap Berksoy • Haydar Palavan • Mehmet Ali Ağakay • İbrahim Şefik İşçil • Ali Ulvi Elöve • Süheyl Ünver • Saim Ali Dilemre • B. M. Şehsuvaroğlu • Ekrem Kadri Ünat • Yaman Örs • Rüştü Ergün • Muzaffer Altınkök

29. TÜRK DİLİ • Ural-Altay dilleri grubundan olup, sözcük kökleri değişmeyen, kökleri zengin ve sona getirilen eklerle türetilen mantıksal bir dildir ve ses uyumu mevcuttur. • Türkçede kelimelerin kökünün önüne ve içine ek takılmaz, kökün sonuna yapım ekleri takılır.

30. HİNT-AVRUPA DİLLERİ • Buna karşın Hint Avrupa dil ailesinde diller büküntülüdür. Kelimenin kökünün sesli harfleri değişir, köke ön ve son ekler katılabilir ve çok zaman yazıldığı gibi konuşulmaz.

31. TÜRKÇE BİLİM VE TIP • “Bilim dili ve Tıp dili uluslararası değildir. Bu sav ortak kökenlerin bulunduğu dillerdeki, bu arada batı ülkelerinin dilindeki ortak sözcükler, kökler ve eklerin varlığının yüzeysel ve yanlış bir yorumunun sonucudur. Uluslararası daha doğrusu en geniş anlamda insanlararası olan şey burada bir biçim, bir araç olan şu ya da bu dil değil özellikle bilimle ortaya konan ve ilke olarak her dille anlatılabilecek gerçeklerle, onlara dayanan düşünce ve kavramlardır”. Dr.Yaman Örs

32. DİLDE ÖZLEŞTİRME ÖNERİLERİ • Dergilerde dil editörünün bulunması • Dergilerde dil köşesinin yeralması • Dergilerde Türkçeyi en iyi kullanan yazarlardan örnek aktarmalar yapılması • Dergilerde yeni önerilen sözcüklerin tanıtımı, anlamı ve kullanımı için örnekler verilmesi • Diğer meslek dergilerindeki benzer çalışmalardan haberler verilmesi • Dilbilimcilerle ortak çalışmalar yapılması • Tıp eğitiminin özleştirilmesi • Bilimsel toplantı dilinin özleştirilmesi

33. GÖĞÜS IŞIN BİLİMİ • Respiratuar Sistem Solunum dizgesi • Larinks Gırtlak • Epiglot Gırtlak dili • Akciğer Akciğer, öyken • Trakea Soluk borusu (tınlık) • Bronkus Soluk yolu (tınlıkçık) • Bronşiol Soluk yolcuğu (mini tınlıkçık) • Alveol Hava torbacığı (petek) • Mediasten Özgöğüs (döşlük) • Plevra Göğüs zarı (yanzar)

34. GÖĞÜS IŞIN BİLİMİ • Diafram Böleç “üstü-altı” • Lob Lob (dilim) • Lobül Dilimcik • Segment Bölüm • Subsegment Bölümcük • Atelektazi Eksik şişim (öykesönmecesi) • Aorta Üzek • Aort arkusu Üzek kemeri • Pnömoni Akciğer yangısı (öykence) • Hiperventilasyon Artık havalanma

35. GÖĞÜS IŞIN BİLİMİ • Plevral effüzyon Sulu göğüs zarı • Pnömotoraks Havalı göğüs • Radyoopak Işınyoğun • Radyolüsen Işıngeçirgen • Nodül Düğüm • Lenf nodu Akkan düğümü • Obstrüktif Tıkayıcı • İnflamasyon Alaz, yangı