اصول مديريت اسلامي و الگوهاي آن

2. اصول مديريت اسلامي و الگوهاي آن حجت‌الاسلام دكتر ولي‌الله نقي‌پورفر تهيه كننده: دكتر ميرزا حسن حسيني

3. كليات درس • اين بحثها، در بر گيرنده سه مقدمه، و پنج اصل از اصول مطرح شده به همراه الگوهاي آنها مي باشد كه تلاشي است در حد بضاعت ناچيز در استخراج اصول مديريت اسلامي و شناسايي الگوهاي آنها در سيره انبيا و اوليا.

4. سير اجمالي مباحث مقدمات و اصول • سير اجمالي مباحث • بحث «اصول مديريت اسلامي و الگوهاي آن»، نيازمند طرح بحثهاي مقدماتي است كه، فهرست آن، ارائه مي شود.

5. مقدمه اول • 1) نقش«زمان و مكان» در فهم و تحقق دين • 2) نقش ديدگاه« ولايت فقيه» در فهم و تحقق دين

6. مقدمه دوم • 1) مديريت از ديدگاه قرآن و معصوم (ع) • 2) رابطه دين اسلام و علم

7. مقدمه سوم • 1) مباني پزوهش در قرآن • 2) منابع تحقيق در مديريت اسلامي • * پس از طي اين مقدملت به بررسي« اصول مديريت اسلامي و الگوهاي آن» مي رسيم:

8. ترتيب اصول • 1) اصل عدم تقدم بر خدا و رسول • 2) اصل آخرت گرايي • 3) اصل وحدت و هماهنگي • 4) اصل اعمال مديريت بر اساس اختيار نيروها • 5) اصل اعمال مديريت بر اساس بصيرت نيروها • 6) اصل تدبر و تدبير

9. ترتيب اصول • 7) اصل مشورت • 8) اصل تحزب و سازماندهي • 9) اصل هدايت و رهبري • 10) اصل مسووليت متقابل • 11) اصل ابوت و بنوت • 12) اصل امر به معروف و نهي از منكر

10. ترتيب اصول • 13) اصل مراقبت و محاسبه • 14) اصل بشارت و انذار • 15) اصل اصل حضور و شهود • 16) اصل اختيار و مسووليت • 17) اصل اصل سلسله مراتب مديريت

11. ترتيب اصول • 18) اصل قسط و عدالت • 19) اصل مدارا و تقيه • 20) اصل قاطعيت در طرح و اجرا • 21) اصل آموزش مستمر • 22) ...

12. بخش مقدمات • مقدمه اول • مقدمه دوم • مقدمه سوم

13. نقش « زمان و مكان» در فهم و تحقق دين • هرموجودي در عالم طبيعت، موجودي زماني- مكاني است؛ پس براي مطالعه وجه مادي هر پديده بايد به زمان و مكان آن پديده عنايت نمود؛ از اين رو، توجه به زمان و مكان در درك شأن قرآن و سنت معصوم (ع) از حيث چگونگي صدور، ويزگيها و چگونگي فهم و عمل به آنها، بسيار ضروري مي باشد:

14. فهم قرآن كريم • 1- مطالعه تاريخ صدور قرآن و كتابت و آموزش و كيفيت جمع آوري و تدوين آن، يكي از مقدمات ارزشمند در فهم پيام قرآن مي باشد. • 2- توجه به ويزگي نظارت قرآن بر نهضت اسلامي پيامبر(ص)، در عين ابدي بودن آن، خود يكي از مظاهر اعجاز قرآن را براي ما آشكار مي سازد. • 3-توجه به امر مكي و مدني بودن آيات

15. فهم قرآن كريم • ما را به دو دوره بسيار مهم نهضت اسلامي پيامبر(ص)، واقف مي گرداند: • الف- دوره قبل از حكومت اسلامي • ب- دوره بعد از حكومت اسلامي

16. فهم قرآن كريم • دوره اول، دوره كادر سازي و تربيت نيروهاي مكتبي كارآمد، و دوره دوم، دوره تشكيل حكومت و بكارگيري نيروها و چگونگي اداره نظام اسلامي، مي باشد.

17. فهم قرآن كريم • 4- توجه به ترتب نزول آيات و سور، شأن نزول و شأن جري تطبيق در آيات، فضاي اجتماعي زمان نزول آيات و جو بين المللي زمان نزول آيات، ما را با حقايق مكنون بسياري در امر مديريت و رهبري، و فهم و اجراي« وحي الهي آشنا خواهد نمود.

18. فهم قرآن كريم • 5- توجه به ويزگي تربيت اعتقادي و معنوي نيروها و مراحل آن، در دوره اول، و نزول تدريجي حجم كثيري از آيات احكام عبادي، اجتماعي، سياسي و حكومتي، در كنار آيات اعتقادي، اخلاقي و تربيتي، در دوره دوم، سياستگذاريهاي خرد و كلان الهي، و نحوه مرحله بندي روند اجتماعي در مسير حركت بر اساس ارزشهاي الهي را براي ما آشكار مي نمايد.

19. فهم قرآن كريم • 6- توجه به زمان و مكان صدور آيات محكم و متشابه، عام و خاص، مطلق و مقيد، مجمل و مبين، ناسخ و منسوخ و غيره، ما را در نحوه تقنين قوانين و اجراي آن، توانا مي گرداند.

20. فهم قرآن كريم • 7- معاشرت با اقشار مختلف، و تجربه مستقيم موضوعات و مسائل قرآني در حوزه هاي مختلف فردي و اجتماعي، ما را با خصوصيات موضوعات واقف نموده، فهم صحيح احكام آنها را از قرآن و سنت معصوم (ع)، برايمان ميسر مي نمايد.

21. فهم سنت معصوم (ع) • سنت معصوم (ع)، مجموعه سخنان، عملكردها و سكوتهاي معني دار مي باشد كه به «قول فعل و تقرير» موسوم است.

22. فهم سنت معصوم (ع) • همه ويزگيهاي مورد عنايت به قرآن، در سنت معصوم (ع) نيز بايد مورد ملاحظه قرار گيرد؛ علاوه برآن درفهم وعمل به نكات زير بايد توجه نمود: • 1- ميزان فهم مخاطب، در كيفيت و سطح صدور سنت، بسيار قابل توجه است.

23. فهم سنت معصوم (ع) • 2- قصد و غرض مخاطب معصوم (ع)، بخصوص مخاطبين اهل بيت (ع)، در اعتبار و عدم اعتبار حديث بسيار دخالت دارد كه در اصلاح به آن«جهت صدور حديث» گفته مي شود؛ صدور احاديث تقيهاي از اين قبيل مي باشد كه عمدتا به دو دوره اهل بيت (ع) بعد از پيامبر(ص)، تعلق دارند.

24. فهم سنت معصوم (ع) • 3- ضرورت اداره حكومت • 4- جواز پديده «نقل به معنا» • 5- پراكندگي صدور احاديث

25. تحقق دين • «تحقق دين» با توجه به عوامل زير حاصل مي شود: • 1- علم به زمان • 2- دادن توان فكري، رواني به جامعه • 3- ضرورت ارزيابي دقيق جوامع اسلامي، نسبت به ميزان قرب و بعد آنها به ارزشهاي اسلامي، و تفكيك آنها از يكديگر • 4- ضرورت «تدريج در اجراي احكام قرآن»

26. تحقق دين • 5- ضرورت تاكيد و پافشاري بر تحقق عدالت اقتصادي • 6- گزينش و نصب كارگزاراني امين و كارآمد و آخرت گرا در مصادر امور • 7-قاطعيت در برابر تخلفات مسوولين رده بالا و ميانه • 8- ضرورت كنترل جدي مسئولان رده بالا و ميانه • 9- ضرورت تربيت نيروهاي فرهنگي عالم متدين جهت هدايت سطوح مختلف • 10- ضرورت ايجاد پايگاههاي مردمي در خارج از كشور

27. جهت تحمل مشكلات و سختي هاي عمل به دين خدا، كه از دو عامل اساسي زير، حاصل مي شود: • الف) آموزش صحيح ارزشهاي قرآني به جامعه، از طريق تبيين نظري، و معرفي اسوه هاي انبيا و اوليا. • ب- عمل به ارزشها توسط مناديان فرهنگ الهي در جامعه.

28. نقش ديدگاه «ولايت فقيه» در فهم و تحقق دين • «ولايت فقيه»، يعني؛ حكومت و رهبري دين شناس مدير عالم به زمانه، تصورش مساوي با تصديق آن است، و شبهه در آن، همچون شبهه در بديهيات، مي باشد.

29. نقش ديدگاه «ولايت فقيه» در فهم و تحقق دين • بر اساس اين ديدگاه، بايد به سيره پيامبر(ص) و اهل بيت(ع)، از منظر اجتماعي و حكومتي نگريسته، و آنان را به عنوان راهبران جامعه اسلامي، به سوي نظام اسلامي و تشكيل حكومت اسلامي، مورد عنايت قرار داد.

30. هجرت به حبشه • علت هجرت به حبشه را كه در دوران مكه بدستور پيامبر(ص) و رهبري جعفر بن ابي طالب، انجام گرفت، معمولا، به جهت مصون ماندن از تعرض و آزار و اذيت مشركان، تفسير مي كنيم

31. هجرت به حبشه • حضرت جعفربن ابي طالب به همراه كاروان به جاي رفتن به گوشه اي از مملكت حبشه، مستقيما به مركز حكومت نجاشي رفته، از او تقاضاي ديدار مي نمايد؛ و در اين ديدار با برنامهاي از پيش طراحي شده، آ‌ياتي در شآن حضرت مريم(ع)‌و عيسي(ع) را مطرح مي نمايد و با زيركي خاصي، غيرمستقيم، با طرح مباحث كلي اعتقادات و احكام، اورا منقلب كرده،به دين اسلام دعوت مي نمايد.

32. هجرت به حبشه • استقرار در حبشه و عدم هجرت به مدينه، حتي بعد از تشكيل حكومت اسلامي تا سال هفتم هجرت، مقارن فتح خيبر، دلايل روشني است كه در امر «هجرت به حبشه» هدفي فراتر از مصون ماندن ازدست دشمن، مطرح است كه در طرح مديريت الهي، حضرت جعفر به عنوان پيك مخصوص پيامبر(ص) جهت ايجاد پايگاه اسلامي در خارج از سلطه مكيان و به عنوان مبلغ رسالت الهي در قلب آفريقا مي باشد.

33. هجرت به حبشه • انواع توطئه ها بر ضد جعفر بن ابي طالب • انواع تهمتهايي همچون دزدي، آدمكشي و زنا، كه توسط «عمر و عاص»، به حضرت حضرت جعفر در حبشه زده شد، و طرح مسموم كردن وي كهبه عنايت خدا خنثي شد و توطئه هايي ديگر، نشانگر شدت توفيق «جعفر» در تحقق رسالت الهي اش مي باشد.

34. هجرت به مدينه • جدا شدن افرادي همچون «عثمان بن مظعون» و «مصعب بن عمير» از پايگاه حبشه، و اعزام «مصعب» به مدينه، يكسال و نيم قبل از هجرت به مدينه، به عنوان مبلغ دين خدا، گوياي طرحهاي وسيع و مرحله بندي شده مديريت الهي مي باشد كه يكي پس از ديگري با دقت؛ به اجرا در مي آمد.

35. پايگاه ابو بصير • «ابو بصير» از فراريان از مكه، پس از تحويل او به نمايندگان مكيان، يكي از محافظين خود را كشته، در مسير كاروان قريش به شام، بيرون از حيطه حكومت پيامبر، پايگاهي نظامي ايجاد نمود؛ پيامبر (ص) به طور رسمي، با زيركي خاصي اعلام نمود: «واي بر مادرش اگر ابو بصير، مداني مي داشت، جنگ براه مي انداخت»

36. پايگاه ابو بصير • اين سخن به گوش مسلمانان و فراريان از مكه رسيد، بسرعت به ابو بصير ملحق شدند، و گروهي نيرومند و فدايي را پديد آوردند كه بي مهابا، به كاروان دشمن حمله كرده، كاروانيان را كشته و اموال آنان را مصادره مي نمودند، كار به آنجا رسيد كه قريش با فرستادن پيكي و قسم دادن پيامبر (ص)، خواستار لغو اين فقه از معاهده و احضار «گروه ابو بصير» به مدينه شدند.

37. ليله المبيت • پيامبر (ص)، پيشاپيش از طريق وحي، از طرح ترور خويش آگاه بود، حتي از آيات سوره نمل، مي توان احساس كرد كه مسلملنان نيز، از طريق گزارش طرح ترور حضرت صالح (ع) در جريان امر واقع شده بودند.

38. وجوب حنا بستن • در سنت پيامبر (ص)، آمده است كه: «پيري خويش را با حنا بستن تغيير دهيد و خود را به يهود شبيه نكنيد»

39. فهم قرآن كريم • باتوجه به ديدگاه «ولايت فقيه»، بخشي از فرامين قرآن، متوجه مقام حكومت اسلامي بوده، وظيفه او را در قبال جامعه، بيان مي كند، نه اينكه صرفا، دستورالعملي فردي به تك تك مومنين باشد؛ از اين جمله است، آيات دستگيري و مجازات تبعيد و اعدام مزاحمين نواميس مومنان، آيات جنگ با دشمنان، و موارد بسيار ديگر كه دستورالعملهايي با مقام عهده دار نظام اسلامي است.

40. مديريت از ديدگاه قرآن و معصوم (ع) • مصلحان جامعه • فرمودند: «دو صنف هستند كه هر گاه صالح باشند، امت صالح خواهد بود و هر گاه فاسد شوند، امت فاسد خواهد شد، سوال شد: يا رسول الله اينها چه كساني هستند؟ فرمودند: علماو اميران جامعه».

41. مديريت از ديدگاه قرآن و معصوم (ع) • حوزه و دانشگاه خاستگاه مديريتها • اين افراد يعني؛ عناصر مديريتهاي فرهنگي و اجرايي، به طور مشترك، از حوزه و دانشگاه بر مي خيزند؛ پس بايد، اين دو مركز را مورد توجه جدي قرار داده، پيوندي سالم ميان آنها برقرار كرد؛ محور اين پيوند، اسلام و قرآن است؛ ئو طبيعتا، بايد زبان مشتركي از طريق قرآن بين اين دو گروه پديد آورد.

42. قرآن كريم زبان مشترك و عامل وحدت • از آنجا كه قرآن، كتاب آسماني همه دست اندركاران نظام است، اين كتاب، عامل وحدت و زبان مشترك حوزه و دانشگاه مي با شد؛ بايد فرهنگ دانشگاه و حوزه، فرهنگ قرآني باشد؛ و كم و كاستيهايي كه هر كدام نسبت به قرآن دارند، بر طرف شود.

43. شرايط اساسي اصلاح • 1- مسلح به فرهنگ قرآني باشند • 2- مصمم به پياده كردن اين فرهنگ در جامعه باشند

44. تمسيك • در مفهوم «تمسيك»، «تدبر» هم نهفته است؛ يعني؛ درك عميق قرآن بهمراه اقدام به عمل.

45. زمينه هاي اصلاح مديريت • «مرور مكرر قرآن»، و «رجوع مكرر به قرآن»، از زمينه هاي اساسي توانمندي مديريت اسلامي، جهت تمسك به قرآن مي باشد كه مفهوم اول، به انس عميق با قرآن، و مفهوم دوم، به مرجعيت قرآن در حوزه نظر و صحنه عمل، اشاره دارد و اين هر دو معني، در تعبير «درس قرآن» مندرج است.

46. دين اسلام و علم • تمسك به كل قرآن نه بخشي از آن • قرآن كريم، مجموعه اي فراگير از اعتقادات، اخلاق و احكام، در حوزه فردي و اجتماعي مي باشد كه همه و همه، بايد مورد التزام قرار گيرد؛ التزام به بخشي از قرآن، و عدم التزام به بخش ديگر، در واقع، عدم التزام به كل قرآن مي باشد، كه ذلت و خواري در دنيا، و اشد مجازات در آخرت، در پي خواهد داشت.

47. دين اسلام و علم • قرآن كريم نسخه كامل دردها • قرآن كريم، نسخه كامل دردهاي بشريت است؛ و هر بخشي از اين نسخه كنار گذتشته شود، تاثير بخشهاي ديگر را مختل كرده؛ در نهايت گمراهي و هلاكت را بدنبال خواهد آورد

48. دين اسلام و علم • ادعاي اقتضايي بودن قرآن • اخيرا گروهي از روشنفكران مدعي فهم قرآن، ادعاي اقتضايي بودن بخشي از قرآن را مطرح نموده اند. • اينان بر اين باورند، كه هر آنچه در قرآن مطرح شده است، لزوما ديني نيست؛ جوهر دين، مطالبي است كه به امر تزكيه و تهذيب نفس، و اصلاح امور اخروي، مي پردازد؛ بنا بر اين، آن مقدار از قرآن ، موضوع تدين ماست كه، به امر آخرت مربوط است؛ و ما بقي قرآن، از حوزه ديانت ما، خارج است، و هيچ ضرورتي در التزام به اين گونه مباحث قرآني، نيست.

49. ادعاي اقتضايي بودن قرآن • ادعاي اقتضايي بودن قرآن ، در سه حوزه مطرح شده است: • الف- حوزه تكوينيات (هست ها) • ب- حوزه تشريعيات (بايدها) • ت- حوزه گزينش مطالب و مثالها

50. حوزه تكوينيات • در اين حوزه، مقصود از اقتضايي بودن، همنوايي قرآن با دستاوردهاي علمي تجربي بشري زمان خويش، مي‌باشد كه با گذشت زمان، آن دستاوردها، بعضاً، بطلانش به اثبات رسيده است؛ خمچون نظزيه افلاك نه گانه بطلميوس، كه با بطلان هيات بطلميوسي، مطالب نجومي قرآن باطل شده است!؛ و ديگر معني ندارد كه به اين گونه مطالب قرآن كريم، ملتزم شويم!