HUGO KOŁŁĄTAJ patron Szkoły Podstawowej nr 11 w Gliwicach

1. HUGO KOŁŁĄTAJ patron Szkoły Podstawowej nr 11 w Gliwicach

2. Najważniejsze fakty z życia H.Kołłątaja: • miejsce urodzenia: Niecisłowice na Wołyniu • data urodzenia: 1.04.1750 (XVIII w.) • rodzina: ród szlachecki Kołłątajów herbu Kotwica, używał też przydomka Sztumberg • ojciec – Antoni piastował urząd podczaszego mścisłowskiego • matka - Marianna z Mierzeńskich • bracia - Jan i Rafał, Hugon był najmłodszym • z rodzeństwa

3. EDUKACJA • Do siódmego roku życia pobierał nauki w domu rodzinnym • Gdy mały Hugo ukończył 7 lat, wysłano go do Pińczowa. Mieściła się tam tzw. kolonia akademicka ufundowana przez hrabiego Myszkowskiego w r.1701. (1757 – 1761) • Odbył studia na Akademii Krakowskiej, którą ukończył ze stopniem doktora filozofii (1768 r.) • Studia w Wiedniu i w Rzymie: prawo i teologia (lata 1770-1774)

4. Działalność polityczna • H. Kołłątaja brał czynny udział w pracach Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych i Komisji Edukacji Narodowej. • W okresie Sejmu Czteroletniego (1788-1792) był związany z opozycją antykrólewską, przyczynił się do powstania w Sejmie tak zwanego „obozu patriotycznego” • Skupił pod swoim przywództwem grupę pisarzy zwaną Kuźnicą Kołłątajowską

5. POGLĄDY • popierał walkę o emancypację miast, • równouprawnienie mieszczan; • żądał dziedziczności tronu, • zniesienia liberum veto, • wolności chłopów; • ostro protestował przeciwko tragicznej sytuacji chłopa pańszczyźnianego, • domagał się dla niego wolności osobistej, ale nie wysuwał postulatu uwłaszczenia.

6. Hugo Kołłątaj - proboszcz Od roku 1779 ks. Hugo Kołłątaj został plebanem w Krzyżanowicach, jak również dożywotnim dziedzicem tej wsi. Pełnił podwójną rolę, proboszcza i pana feudalnego. Chciał stworzyć idealną parafię, a jako właściciel pragnął dobrych stosunków z chłopami. Po objęciu parafii w Pińczowie, jako proboszcz w Boże Narodzenie 1784 roku założył Bractwo Miłosierdzia p.w. Adama i Ewy oraz św. Izydora Oracza, które objął patronatem. Przekazane zasiłki pieniężne przeznaczał na dokarmianie ubogich, wybudowanie przytułku, na udzieleniu pożyczek w zbożu i pieniądzach, ale tylko gospodarzom wypłacalnym oraz nadzorował szkołę parafialną, do której chodziły dzieci chłopskie. Uczono w tej szkole katechizmu, moralności, czytania i rachunków. Wynagrodzenie za pracę w szkole otrzymywano od Kołłątaja. On też zaopatrywał szkołę w podręczniki wydawane przez Komisję Edukacji Narodowej. Pieniądze czerpał z działalności gospodarczej, szczególnie Krzyżanowic, które były urządzone modelowo. Osuszano tam błota, łąki, pola, kopano rowy, budowano groble, kanały, upusty. W Leszczach wybudowano folwark z murowanymi domami mieszkalnymi i gospodarczymi. Kwitła hodowla krów, owiec, zakładano stawy rybne, pracowały młyny. Zboże spławiano Nidą do Wisły i dalej, statki rzeczne budowano w Krzyżanowicach. Kołłątaj był również właścicielem Gartatowic, Stawian i Chomentówka, a w Pińczowie posiadał ogrody usytuowane na stoku góry św. Anny.Dużą zasługą Kołłątaja dla Ponidzia bylo wybudowanie nowej świątynii w Krzyżanowicach, na gruzach starej, która spłonęła rażona piorunem. Proboszcz sam ją zaprojektował korzystając z pomocy nieznanego architekta. Zaplanował wyposażenie wnętrza na wzór greckiej świątynii. Obrazy namalował jego przyjaciel, Franciszek Smuglewicz. Budowla ta była bardzo charakterystyczna, chór znajdował się nad ołtarzem, kazalnicy nie było, a jej miejsce zajmowała katedra położona na posadzce, tak, aby ksiądz zawsze znajdował się wśród wiernych. Okno znajdujące się nad wejściem głównym rozświetlało cały kościół. Niestety nierozumiano jego idei, która budziła dużo sprzeciwu, dlatego po odejściu Hugona przebudowano ją na wzór innych świątyń. Chór przeniesiono nad wejście główne, zamurowano okno, wubudowano ambonę. Mimo wielu zmian w wyglądzie kościoła, jest on nadal piękny i budzi wiele emocji.

7. TRUDNE WYRAZY I POJĘCIA Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych – organ powołany przez Komisję Edukacji Narodowej w 1775 r. w celu opracowania nowych programów nauczania i podręczników szkolnych. Podręczniki te były jednymi z najlepszych książek w Polsce, a niektóre z nich nawet w Europie. Komisja Edukacji Narodowej – ogólnopaństwowy urząd (pierwowzór ministerstwa) oświecenia publicznego i edukacji utworzony w 1773 r. Sejm Czteroletni – Sejm Wielki, 1788-1792, w 1791 uchwali ł Konstytucję 3 maja. Kuźnica Kołłątajowska – grupa publicystów, literatów oraz działaczy politycznych i społecznych skupionych w latach 1788-1792 wokół H. Kołłątaja popierająca reformy Sejmu Wielkiego. emancypacja– równouprawnienie, usamodzielnienie, uniezależnienie; uwłaszczenia – nadanie chłopom własności ziemi liberum veto – w Polsce XVII-XVIII w.: zasada umożliwiająca na skutek protestu jednego posła zerwanie sejmu i uchylenie zapadłych już uchwał.

8. H. Kołłątaj i polskie szkolnictwo W latach 1777-80 z ramienia KEN dokonał reformy Akademii Krakowskiej – wprowadził między innymi wykłady z nauk przyrodniczych i literatury polskiej, umożliwił dostęp do nauki studentom pochodzącym z mieszczaństwa, uporządkował sprawy majątkowe akademii, a także umożliwił rozwój postępowych idei i poprawił poziom naukowy uczelni. W latach 1782-86 pełnił funkcję rektora.

9. H. Kołłątaja walka o niepodległość Polski Przygotowywał i uczestniczył w insurekcji kościuszkowskiej, wchodząc w skład Rady Najwyższej Narodowej, obejmując w niej Wydział Skarbu i prezentując bardziej radykalne poglądy niż w okresie Konstytucji 3 maja. Pod koniec powstania kościuszkowskiego po szturmie Pragi 4 listopada 1794 Hugo Kołłątaj potajemnie opuścił Warszawę. Na emigracji 6 grudnia 1794 został aresztowany przez Austriaków w Radymnie, w drodze przez Galicję i Węgry do Wenecji, i osadzony w areszcie w Przemyślu. W więzieniu przebywał aż do roku 1802. Później udał się na Wołyń, gdzie był współtwórcą Liceum Krzemienieckiego. W latach 1807-08 podejrzany o kontakty z Napoleonem, został wywieziony i przetrzymywany w Moskwie przez Rosjan.

10. Ks. Hugo Kołłątaj zmarł 28 lutego 1812 roku w Warszawie, jego prochy spoczywają na cmentarzu Powązkowskim, a serce zamurowano w kościele w Wiśniowej na Kielecczyźnie, gdzie mieszkał jego brat, Rafał. Imię ks. Kołłątaja nosi pińczowskie liceum, a on sam uważany jest za najsłynniejszego i najwybitniejszego ucznia.

11. Opracowano na podstawie: • Maria Pasztor: Hugo Kołłątaj na Sejmie Wielkim w latach 1791-1792. Warszawa, 1991.  • Katarzyna Buczek: Hugo Kołłątaj i edukacja. Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2007.  • Żbikowski Piotr: Hugo Kołłątaj. Więzień i poeta. 1993 • Zielińska Zofia: Kołłątaj i orientacja pruska u progu Sejmu Czteroletniego. 1991 • Snoch Bogdan: Szkolny słownik historii polski. T.I,1995. Oprac. mgr Grażyna Szeląg