Leefbaarheid en Sociaal kapitaal

1. Leefbaarheid en Sociaal kapitaal Dr Frans Thissen Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies

2. Opbouw presentatie • WMO, de opgave • Bedreigingen van de civil society • De sociale staat van het Nederlandse platteland • Sociale veranderingen in Nederlandse dorpen • Eerste resultaten onderzoek dorpen Littenseradiel • Leefbaarheid, een model • Sociaal kapitaal in dorpen • Naar nieuw sociaal kapitaal Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

3. WMO, de opgave • Decentralisatie naar lokale overheid • Vermaatschappelijking van de zorg • Taak gemeente: • Ondersteunen en stimuleren van informele zorgarrangementen waar nodig • Regierol: afstemmen van de lokale behoefte aan de lokale mogelijkheden (informeel en professioneel) • Community care: informele of mantelzorg gegeven door vrijwilligers, familieleden, vrienden, buren • Dorp of buurt wordt gezien als belangrijk schaalniveau: het ‘zorgend vermogen’ van dorpen / buurten Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

4. STAAT Nationale overheid Non-profitinstellingen Lokale overheden Politieke partijen Grote ondernemingen MARKT Sociale en politieke bewegingen Sociaal-economische belangenorganisaties civil society kerken verenigingsleven Lokaal bedrijfsleven Informele verbanden van zorg, buurt , werk Primaire verbanden PRIVESFEER Civil society: de bedreigingen Bron: SCP Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

5. Achtergronden van (nieuw) onbehagen • Wegvallen van traditionele kaders in combinatie met grotere uitdaging aan individuen de eigen identiteit en levensloop te regisseren (Mark Elchardus) • Drie groepen (Mark Elchardus): • Kijkers commerciële tv-zenders • Ouderen • Laagst geschoolden • Drie groepen op het platteland: • Bewoners van dorpen met functieverlies • Dorpen of buurten waar bewoners ‘terecht’ zijn gekomen • Boeren Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

6. Sociaal kapitaal (Robert Putnam) Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

7. ‘Sociale staat van het Platteland’ (SCP) • Leefsituatie op het Nederlandse platteland gunstig: • Gunstige woonsituatie • Grotere betrokkenheid van bewoners • Steeds verder toenemende mobiliteit (individuele mobiliteit) • Plattelanders over hun leven op het platteland • Hoge waardering voor wonen op platteland, geen gevoel van teloorgang • Geven van hulp is norm en bindende kracht • Naast hechtheid op basis van nabijheid is er ook trots over landschappelijke en sociale kwaliteit • De sociale infrastructuur verandert, maar vitaliteit wordt niet bedreigd Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

8. Sociale veranderingen in dorpen • Oude verscheidenheid: • Lokale restanten • Machtige beelden • Nieuwe verscheidenheid • veranderingen in de regionale economie • toenemende betekenis van consumptieve functies • Platteland: van een oude naar een nieuwe verscheidenheid Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

9. Schaalvergroting: Economisch: grotere afstanden naar werk en naar voorzieningen Sociaal: sociale contacten niet alleen in dorp maar ook elders Door: Auto en welvaart Schaalverkleining: Cultureel: eigen woning en woonomgeving steeds belangrijker voor identiteit Politiek: belang van zeggenschap over de woonsituatie neemt toe Door: Thuisgerichtheid en welvaart Schaalveranderingen in de postindustriële samenleving Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

10. Als realiteit: Dorp van de agrarische en industriële samenleving Primaire lokale functies: voorzieningen en werk Als realiteit: Dorp van de post-industriële samenleving Primaire lokale functie: wonen Ontwikkeling van dorpen Autonoom dorp Woondorp Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

11. Als realiteit: Dorp van de agrarische en industriële samenleving Primaire lokale functies: voorzieningen en werk Als referentiekader: Van dorpsautochtonen en zij die lokaal werkzaam zijn Lokale thema’s: werk, voorzieningen en huisvesting Als realiteit: Dorp van de post-industriële samenleving Primaire lokale functie: wonen Als referentiekader: Van jongeren en import Lokale thema’s: verkeersveiligheid, sociale veiligheid en kwaliteit van de woonomgeving Ontwikkeling van dorpen Autonoom dorp Woondorp Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

12. Littenseradiel: maatschappelijke participatie en de betekenis van dorpshuizen • Aanleiding: onderzoek onder vrouwen op het Friese platteland in 1993 • Maatschappelijke participatie: • Deelname aan vrijwilligerswerk • Lokale sociale netwerken • Deelname aan verenigingsleven • Betekenis van ontmoetingsplaatsen Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

13. Beschikbaarheid auto (vrouwen, werkfase) • Zeer sterke toename van (auto)mobiliteit • Verdere afname van het aandeel huishoudens zonder auto • Individualisering van het autogebruik • Sterke afhankelijkheid van automobiliteit Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

14. Type huishouden (alle vrouwen) • Individualisering in de vorming van huishoudens • Paren zonder kinderen belangrijker geworden dan paren met kinderen • Sterke toename aandeel alleenstaanden Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

15. Arbeidsparticipatie (vrouwen, werkfase) • Arbeidsparticipatie onder vrouwen is zeer sterk toegenomen • Vrouwen hebben ook vaker grotere banen • Meer dan helft heeft een baan van 12-30 uur • Verbetering van arbeidsmarktsituatie in de regio Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

16. Dagpaden (vrouwen met betaald werk) • Steeds meer werkende vrouwen werken buiten het dorp • In combinatie met grotere arbeidsmarkt-participatie van vrouwen zijn de dorpen overdag ‘stiller’ geworden Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

17. Leefpaden (alle vrouwen) • Aandeel vrouwen dat geboren en getogen is in het dorp is afgenomen • Vrouwen volgen bij aangaan van een relatie relatief nog vaak hun man • Toename woonduur wijst op positief oordeel over dorpse woonmilieu Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

18. ‘s-Heerenhoek Oudelande Nieuwdorp Kwadendamme Ovezande Lewedorp Nisse Van autonoom dorp naar woondorp (Borsele) Woondorp Autonoom dorp Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

19. Deelname aan vrijwilligerswerk (vrouwen, werkfase) • Antwoord op vraag naar vrijwilligerswerk is sterk afhankelijk van vraagstelling • Van afname lijkt geen sprake • Veranderde houding ten opzichte van vrijwilligerswerk • Rol van het dorpshuis Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

20. Leefbaarheid: een lastig begrip • Gecompliceerd als onderzoekbaar begrip • Veel verschillende betekenissen • Vaak normatief geladen • Gaat voorbij aan bewoners met verschillende positie: succesvol versus kwetsbaar • Gaat voorbij aan bewoners met een verschillend referentiekader • Definieert problemen vaak op één ruimtelijke schaalniveau: dorp, buurt • Geeft vaak aanleiding tot een eenzijdige relatie tussen bestuur en bewoners (“wensenlijstjes”) Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

21. Leefbaarheid op lokaal niveau: een model Leefbaarheid: relatie tussen dorpsbewoners en hun omgeving: Feiten - Meningen Succesvolle bewoners - Kwetsbare bewoners • Autonoom dorp: • Plaatselijke woonmogelijkheden • Plaatselijke werkgelegenheid • Plaatselijke voorzieningen • Woondorp: • Verkeersveiligheid en • verkeersdruk • Sociale veiligheid • Kwaliteit van de woonfunctie Relatie Bestuur - Bewoners: Informatie en kwaliteit bestuur - Gemeenschapsinitiatieven Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

22. lokaal en hecht; (wederkerige) burenhulp; beste vriend in het dorp territoriale rekrutering ”Dat is zo’n ongeschreven regel, dat doe je gewoon”. dorpsbinding, binding aan het ‘eigen dorp’ (het dorp waar men geboren en getogen is, of zeer lang woont) Sociaal kapitaal Autonome dorp • Sociale netwerken: • Lokaal verenigingsleven: • Emotionele binding: Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

23. Sociale netwerken: Lokaal verenigingsleven: Emotionele binding: contacten zijn over verschillende groepen gespreid; veel hechte netwerken die niet exclusief lokaal zijn rekrutering op leefstijl: “wij vinden het criterium dat je met mensen omgaat die gelijk gericht zijn” dorpstrots: vooral in een dorp met hoge woonkwaliteit en een eigen identiteit Sociaal kapitaal Woondorp Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

24. Naar nieuw sociaal kapitaal • De grote betekenis van sociale netwerken: het creëren van connectiviteit • De kleine schaal: ‘een schaal van verantwoordelijkheid’: bevordering van bonding door homogeniteit • De grote schaal: efficiency en de uitdaging van het overbruggen (bridging) van heterogeniteit: federatieve structuren • De focus op lokale cultuur en de lokale politiek: openheid naar lokale samenleving • Het belang van ‘Third places’, ontmoetingsplekken • Het belang van ‘Verhalen vertellen’ Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

25. Leefbaarheid en Sociaal kapitaal Dr Frans Thissen Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies