Sinnestream Fryslân / Ljouwert

1. Sinnestream Fryslân / Ljouwert Grootschalige implementatie van zonnestroom in Friesland en Leeuwarden Job Swens

2. Inhoud • Inleidingvisie / beleid / doelstellingen • Plan van Aanpakverdeling over segmenten / benadering per segment / parallelle aanpak • Bijzondere projectenSDE / Sinnestream op scholen / De Hemrik / FourStar / LDEB / Kenniscentrum Leeuwarden • Samenvatting

3. Inleiding /achtergrond Fryslân: • Energieakkoord Noord-Nederland:a. 40-50 PJ duurzame energie in 2011b. 4-5 Mton CO2-emissiereductie in 2011 b. 15-20 Mton-emissiereductie CO2 na 2011 (NL 2020: 63 Mton) • Fryslân Duurzaam: a. een duurzame manier van werken bij alle provinciale programma’s en projecten. b. behoud van de Friese basiskwaliteiten c. ruimte voor duurzame innovaties • Fryslân geeft energie (duurzame elektriciteit)a. 1,5 – 2 PJ windenergie per jaar in 2015b. 50 ha / 50 MW zonnepanelen in 2015

4. Inleiding /achtergrond Ljouwert: • Full Sustainable City:a. fossiel arme / -vrije stadb. klimaatneutrale gemeente • Werkplan intensivering duurzame energieprojectena. 12 demo- of haalbaarheidprojecten voor 2012b. 6 bedrijven in energietransitie in 2012c. lagere energielasten voor burgers en bedrijvend. 1 kennisinstituut in energietransitie in 2015e. 1000 schone voer- en vaartuigen in 2012; 4000 in 2015f. 100 gebouwen met energieinnovaties in 2012g. 5% energie uit biomassa in 2012h. marktomvang “transitieactiviteiten” van 5 M€ in 2012i. 15 MW zonnepanelen opgesteld in 2015j. 1000 gebouwen met ledverlichting in 2012; 10 000 in 2015

5. Ambitie in perspectief 50 MW zonnestroom Fryslân: • 100 voetbalvelden • Vergelijkbaar met het nu in NL opgesteld vermogen • Hoogste aantal Watt per inwoner ter wereld: > 75 W / inw. (DE nu: ong. 50 W / inw.) • 1/4 a 1/5 van het in 2015 in NL opgesteld vermogen

6. Ambitie in perspectief 15 MW zonnestroom Ljouwerd: • 5 x Stad van de Zon (grootste urbane zonnestroomproject ter wereld) • 30 voetbalvelden • 1/4 van nu in NL opgesteld vermogen (= Hoogste aantal Watt per inwoner ter wereld: 150 W / inw. (DE: ong. 50 W / inw.))

7. Plan van Aanpak • Inventarisatie potentieelBeschikbaar oppervlak op woningen, bedrijfspanden, enz. • Verdeling over segmentendoelstelling vermogen per segment • Differentiatie aanpak naar segmentafhankelijk van stakeholder: workshops, campagnes, enquêtes • Betrekken kennisinstellingenonderzoek / ondersteuning MKB / curriculum ontwikkeling

8. Inventarisatie potentieel Leeuwarden • Woningen: 1 500 000 m2: 75 MW • Scholen / sporthalen: 12 000 m2 - 0,6 MW • Boerenbedrijven: 30 000 m2 - 1,5 MW • Overheidsgebouwen: 40 000 m2 - 4 MW • Bedrijven / kantoren: 300 000 m2 - 30 MW • Weilanden / grote infrastructurele werken: ∞ MW • Kleine infra (straatverlichting, parkeermeters, e.d.) 0,0.... MW • Totaal 111,1 + ? MW

9. Verdeling 15 MW Leeuwarden • Woningen: 8 % van de woningen heeft een systeem van 2,25 kW: 5,5 MW • Scholen / sporthalen:25 scholen hebben een zonnestroomsysteem van 2 kW: 0,05 MW • Boerenbedrijven:1 op de 4 boerenbedrijven heeft een zonnestroomsysteem van 100 kW: 0,75 MW • Overheidsgebouwen: 5 zonnestroomsystemen van gem. 20 kW zijn op dak of gevel geplaatst: 0,1 MW • Bedrijven / kantoren:75 bedrijven hebben een zonnestroomsysteem van 100 kW: 7,5 MW • Weilanden / infrastructurele werken:1 systeem van 1 MW op het terrein van de luchtmachtbasis: 1,0 MW • Kleine systemen / eye catchers60 straatlantaarns, parkeermeters en dergelijke: ong. 0,1 MW • Totaal 15,0 MW

10. Aanpak per segment - 1 • Woningen: Bevolkingsonderzoek. Gerichte SDE campagne; ontwikkeling van gebouwgeïntegreerde zonnestroomproducten • Scholen / sporthalen:Speciaal project met netbeheerder als mede-investeerder: ontzorging van de schoolleiding • Boerenbedrijven:Opzet boeren – energie – coöperaties; combineren met asbest sanering; Initiatief Campina-boeren

11. Aanpak per segment • Overheidsgebouwen: Eye-catchers en demoprojecten; gevelsystemen met zonweringsfunctie; combinatie elektrisch vervoer • Bedrijven / kantoren:Samenwerking bedrijven, financiers en installateurs, waar nodig inzet LDEB • Weilanden / infrastructurele werken:Grote investeerders; afspraken over afname; event. inzet LDEB • Kleine systemen / eye catchersOntwikkeling bijzondere producten in samenwerking met MKB en onderwijsinstellingen: zonnestroomfontein, straatlampen, parkeermeters, oplaadpunten voor elektrisch vervoer

12. Bijzondere projecten • SDE: schatting: 2,5 MW (1/7-de)- samenwerking Leeuwarden, Tytsjerksteradiel, Menaldumadiel en Het Bildt- bevolkingsonderzoek- campagne (radio en TV spots / advertenties / website) • Sinnestream op scholen (Rendo / Awizon): 130 scholen, 0,5 – 1 MW - geen investering, geen extra kosten- na 15 jaar gratis stroom- gekoppeld aan onderwijspakket (provincie) • Beheersvereniging Doorzon van Wilhelminastate- gezamenlijk systeem van 15 kW op dak van Vereniging van Eigenaren (VvE)- risico van onvoldoende salderingsmogelijkheden- privé saldering door zelflevering via het net (zonder energiebelasting en btw)- Gemeentegarantie voor verlies door conflict met E-bedrijf of fiscus

13. Bijzondere projecten • Hemrik: SDE 2009: 3 MW -> 0,1 MW; 2010: interesse 5 – 8 MW- duurzame energie coöperatie - smart grid (slim net): afstemming vraag en aanbod (Humiq, KEMA, ECN) - gezamenlijke inkoop van zonnepanelen (Noord Nederland?)- gezamenlijke inkoop en verkoop van stroom • FourStar: 0,1 – 0,4 MW, kennisontwikkeling- systeem op eigen dak- gekoppeld aan opleiding- omscholing - werkend leren

14. Bijzondere projecten • LDEB (Lokaal Duurzaam EnergieBedrijf)- in- en verkoop van zonnestroom- eigen productie ? • Kennisontwikkeling- samenwerking met NHL, Stenden, NOM en MKB - “hotspot elektrisch varen”; “Euregio project zonne-energie” - ontwikkeling eye-cathers binnen PV embedded- ontwikkeling opleidingen

15. Samenvatting • Hoge ambitie, maar niet onmogelijk • Geen budget, dus creatieve oplossingen • Gedifferentieerde aanpak • Betrokkenheid van Stakeholders • Geregisseerde bottom-up • Publiek – Private samenwerking • Gezamenlijke kennisontwikkeling

16. Dank voor uw aandacht Oant sjen by de Sinne