Drogi szerzenia się chorób zakaźnych

Drogi szerzenia się chorób zakaźnych Jerzy Kita Wydział Medycyny Weterynaryjnej AR Wrocław

Drogi szerzenia chorób zakaźnych • Każdą chorobę cechuje nie tylko swoiste umiejscowienie zarazka w organizmie ale także przekazywanie zakażenia. • Wirus grypy w drogach oddechowych, zakażenie i wydalanie ta sama droga. • Prątek Johnego bytuje w jelicie bydła, wydalany jest z kałem ale do zakażenia dochodzi przy pobieraniu pokarmu.

Drogi szerzenia c.d. • Mechanizm przekazywania nie zawsze jest taki prosty. • Wirus wścieklizny rozwija się w o.u.n. gdzie praktycznie brak kontaktu ze światem zewnętrznym. • Aby się wydostać musi dostać się do narządu, który mu to umożliwi. • Tym narządem jest ślinianka,wraz ze śliną wirus dostaje się na zewnątrz.

Drogi szerzenia c.d. • Przez pogryzienie dochodzi do zakażenia. • W niektórych chorobach niezbędny jest żywy wektor (np. stawonogi) • wirusowe zapalenie mózgu • nzk • piroplazmoza. • Niektóre choroby szerzą się kilkoma sposobami: dlatego trzeba te drogi znać!

Drogi szerzenia c.d. • Znajomość dróg szerzenia umożliwia przerwanie łańcucha epizootycznego. • Drogi szerzenia chorób zakaźnych zwierząt różnią się od ludzi • podlegają wpływom rożnych czynników w tym ekonomicznych • zwierzęta przebywają w innych warunkach.

Kontakt bezpośredni • Zakażenie przez kontakt bezpośredni oznacza zetknięcie zwierzęcia zdrowego z chorym • obwąchiwanie • oblizywanie • ocieranie się o siebie • akt płciowy • pokąsanie • Zakażenie tą drogą zależy od długotrwałości kontaktu zwierząt i zaraźliwości zarazka.

Kontakt bezpośredni c.d. • Krótkotrwały kontakt może prowadzić do zakażenia wtedy gdy zarazek jest wysoce zjadliwy a zwierzę jest wrażliwe • pryszczyca • księgosusz • Do powstania większości chorób zakaźnych wymagany jest dłuższy kontakt • gruźlica • nosacizna - niezbędny jest okres 48 godzin.

Kontakt bezpośredni • Choroby przenoszące się przez kontakt • wścieklizna • zaraza stadnicza koni. • Akt płciowy w szerzeniu chorób zakaźnych zwierząt odgrywa ważną rolę. • Choroby, w których kontakt bezpośredni nie odgrywa istotnej roli • wąglik • szelestnica • piroplazmoza

Pośrednie przenoszenie zarazków • W chorobach zakaźnych jest wiele możliwości zakażenia się drogą pośrednią. • Rolę pośrednika może pełnić między innymi środowisko zewnętrzne zanieczyszczone wydzielinami i wydalinami chorych zwierząt. • Większość zarazków wykazuje mniejszą lub większą wytrzymałość, dlatego środowisko zewnętrzne jest ważnym ogniwem w przekazywaniu zarazka.

Pośrednie przenoszenie zarazków c.d. • Ze strony środowiska w przenoszeniu zakażenia pośredniczą: • przedmioty martwe • nawóz • pasza • powietrze • woda • gleba

Przedmioty martwe • Należy tu wymienić przede wszystkim przedmioty służące pielęgnacji i karmieniu zwierząt. • Są to przedmioty stykające się bezpośrednio z chorym zwierzęciem. • Właśnie one ulegają najczęściej zanieczyszczeniu wydzielinami lub wydalinami i mogą przenosić zarazki.

Przedmioty martwe c.d. • Wydaliny i wydzieliny zawierają duże ilości zarazków. • Dlatego ich rola w szerzeniu chorób jest bardzo istotna. • grypa – wydzielina • pryszczyca – wydzielina • nosacizna – wydzielina z wrzodów przegrody nosowej, ropa zanieczyszcza żłoby, paszę, ściółkę itd.

Przedmioty martwe c.d. • Martwe przedmioty odgrywają ważną rolę w przenoszeniu pryszczycy • koła samochodowe • worki do paszy • wiadra, widły, szczotki, miotły, derki, uprząż • aparaty udojowe • narzędzia do dekornizacji, kolczykowania, pielęgnacji racic • Głównie ich rola ogranicza się do stada (?)

Pośrednie przenoszenie c.d. • Nawóz. • Najwięcej zarazków jest wydalanych z kałem. Kał jest głównym składnikiem nawozu. • W następstwie nawóz jest stałym zbiornikiem zarazków chorobotwórczych. • Częściowa likwidacja zarazków poprzez procesy biotermiczne.

Nawóz c.d. • Na skutek procesów biotermicznych w głębszych warstwach większość zarazków ginie. • W powierzchownych mogą utrzymać się dość długo, a nawet mogą się namnażać. • Prątek gruźlicy, pałeczka brucelozy w wilgotnym nawozie przeżywają do kilku miesięcy.

Nawóz c.d. • Niektóre wirusy mogą się utrzymać dość długo (n.z.k., rz.p.p.). • Uwzględniając zwyczaj ”myszkowania” zwierząt w nawozie i zjadania rozsypanej paszy (krowy, konie), grzebania (kury) lub rycia (świnie) trzeba przyjąć, że nawóz jest częstym pośrednikiem zakażenia i źródłem wielu chorób.

Nawóz c.d. • Do takich chorób należą: różyca świń, tężec, bruceloza, gruźlica drobiu, wąglik. • W przypadku brucelozy najważniejszym źródłem zakażenia jest chora krowa, która wydala ogromne ilości zarazka przy porodzie. • Trzeba pamiętać, że pałeczka Banga może wnikać nawet przez pozornie nieuszkodzoną skórę.

Nawóz c.d. • Znaczenie nawozu jako pośrednika zwiększa się jeśli są w nim zwłoki lub narządy padłych zwierząt. • Wyrzucanie poronionych płodów, łożysk, zwłok padłych zwierząt jest zwyczajowe. • Psy, koty, szczury – mogą odegrać rolę w przenoszeniu zakażenia. • Nawóz z rzeźni i lecznic jeśli jest sprzedawany. • Czy możliwe jest odkażanie nawozu?

Pasza • Pokarm może zawierać drobnoustroje chorobotwórcze i być przyczyną zachorowań u ludzi • salmonelozy u ludzi • gruźlica typu bydlęcego. • U zwierząt pasze mają także duże znaczenie • zakażenie pierwotne • wtórne zanieczyszczenie • zawierają mleko i mięso • siano,słoma, ziarna i zielonki

Pasza c.d. • Rola paszy w szerzeniu się nosacizny. • Do zakażeń za pośrednictwem paszy dochodzi przy: • wągliku • szelestnicy (latem pastwisko, zimą pasza z tego terenu). • U świń i zw.futerkowych wąglik powstaje na skutek karmienia odpadami z rzeźni, lub mączkami mięsnymi. • Mechanizm zakażenia wąglikiem-ogólnie.

Pasza c.d. • Pasza może być przyczyną szerzenia pryszczycy • Wirus może się znaleźć w słomie, sianie itd. • Wirus pryszczycy w sianie może przeżyć do 105 dni. • Specjalną rolę odgrywają odpady rzeźniane, popłuczyny mięsne, odpadki restauracyjne, mączki mięsne.

Pasza c.d. • Znane są przypadki gruźlicy, salmonelozy, ch. Aujeszky’go, wąglika u zw. futerkowych, po podaniu odpadków rzeźnianych. • Na specjalną uwagę w przenoszeniu zarazków zasługuje mleko (pryszczyca, gruźlica) od 3% do 7% krów zakażonych wydala prątki z mlekiem (zakażenia u cieląt, świń i dzieci). • Gruźlica wymienia z reguły rozwija się powoli i zwykle późno wykrywana.

Pasza c.d. • W przypadku pryszczycy, wirus może być wydalany przed pojawieniem się objawów. • Zbiorniki mleka i mleczarnie. • Pałeczka brucelozy może być także przenoszona za pośrednictwem mleka.

Powietrze • Trochę przeceniano rolę powietrza ale było to w okresie nauki o miazmatach. • Czynnik chorobotwórczy powstaje w ziemi i jest ciałem gazowym. • Obecność drobnoustrojów w powietrzu jest powszechne, zwłaszcza w przyziemnych warstwach może być dużo. • Drobnoustroje są też na znacznych wysokościach.

Powietrze c.d. • Mikrobiologiczne badania chmur wykazały, że do 4 000 metrów występują drobnoustroje • Bakterie przewyższają ilościowo zarodniki grzybów zarówno w chmurach jak na wszystkich wysokościach. • Z gatunków chorobotwórczych wykryto gronkowca złocistego (do 1800m).

Powietrze c.d. • Powietrze miast zwiera więcej drobnoustrojów, powietrze pól, lasów i łąk mniej. • Silny wiatr podnosi ilość drobnoustrojów w powietrzu, deszcze spłukują. • Latem powietrze zawiera więcej drobnoustrojów niż jesienią i zimą.

Powietrze c.d. • Obecność drobnoustrojów w powietrzu jest faktem. • Znaczna ich część jednak szybko ginie, gdyż powietrze jako środowisko zewnętrzne nie jest korzystne dla drobnoustrojów nie przystosowanych do życia w nim. • Niekorzystnie działa • duże rozrzedzenie • stały ruch powietrza • promieniowanie słoneczne.

Powietrze c.d. • Szczególnie promieniowanie ultrafioletowe oraz zmieniająca się wilgotność powietrza. • Ogólnie uważa się, że powietrze nie odgrywało większej roli poza zarazkami o dużej zaraźliwości np.wirus pryszczycy. • Może on wywołać chorobę nawet w milionowym rozcieńczeniu. Nie jest wykluczone, że kropelki śliny przylepione do cząsteczek kurzu mogą być przeniesione na duże odległości.

Powietrze c.d. • Powietrze w zamkniętych pomieszczeniach dla zwierząt zawiera naturalnie więcej drobnoustrojów niż powietrze wolne. • Największa liczba drobnoustrojów znajduje się w strefie przebywania zwierząt. • Powietrze w tych pomieszczeniach zawiera głównie saprofity. • W pomieszczeniach z chorymi zwierzętami powietrze może zawierać zarazki chorobotwórcze

Powietrze c.d. • Zarazki w powietrzu mogą być przyczyną zakażenia aerogennego. • Może to nastąpić drogą pyłową/kropelkową. • Zakażenia pyłowe mogą nastąpić po wyschnięciu wydzielin i wydalin chorych zwierząt i jako drobne cząstki mogą być przeniesione. • Z tego rodzaju zakażeniami pyłowymi można się liczyć przy gruźlicy

Powietrze c.d. • Zakażenia pyłowe mogą się zdarzyć np. przy wągliku u owiec pędzonych po drogach polnych, wysypanych żwirem z miejsc gdzie były zakopane zwłoki zwierząt padłych na wąglik. • Zakażenie kropelkowe jest następstwem rozpryskiwania w powietrzu śliny oraz wydzieliny nosowej. • Cząstki drobne < niż 0,1 mm po wyschnięciu mogą utrzymać się do kilku godzin w powietrzu.

Powietrze c.d. • Zakażenia kropelkowe odgrywają rolę w chorobach dróg oddechowych • influenza koni • gruźlica – ustawianie głowami – wadliwe

Woda • Dawniej wodzie przypisywano duże znaczenie w powstawaniu i szerzeniu chorób. • Przyczynę wielu epidemii upatrywano w wodzie, uważano, że wraz woda wydobywają się jady, które są odpowiedzialne za epidemie. • Poglądy te zostały obalone przez mikrobiologów. • Woda może być „źródłem” chorób zaraźliwych jeśli dostały się zarazki chorobotwórcze.

Woda c.d. • Z woda wiążą się epidemie duru brzusznego, cholery i leptospirozy. • Woda dziś w krajach cywilizowanych jest kontrolowana. • Inaczej jest z wodą do picia zwierząt. • Zwierzęta korzystają z różnych źródeł, często z otwartych (rzeki, stawy).

Woda c.d. • Wody, te zwłaszcza blisko osiedli ludzkich są zanieczyszczone. • W hodowli zwierząt przykłada się zbyt małą wagę do czystości wody. • Niewłaściwe są wspólne wodopoje, które mogą łatwo ulec zakażeniu wydzielinami i wydalinami (gruźlica, EBB).

Woda c.d. • W wodzie następuje proces samooczyszczania • życie biologiczne • temperatura wody • światło itp. • Wykazano, że samooczyszczanie następuje szybciej w temp. 20oC, niż w 8oC, ustaje w 0oC. • Odrębny problem stanowią wody ściekowe.

Woda ściekowa • Zanieczyszczenie tych wód zagraża zdrowiu ludzi i zwierząt, także rybom i roślinom wodnym. • Otwarte wody mogą zawierać bez większych zaburzeń życia biologicznego takie ilości zanieczyszczeń organicznych jakie mogą same oczyścić. • Jeśli nastąpi przekroczenie zanika życie roślin i zwierząt.

Woda ściekowa c.d. • Szczególnie niebezpieczne są ścieki z rzeźni, garbarni, szpitali, zakładów chemicznych. • Konieczność odkażania (oczyszczania) wody przed spuszczeniem do rzek. • Wirus pryszczycy w lecie przy temp. powietrza 17-21oC po 3 tygodniach był żywy, w zimie (4-13oC) po 103 dniach.

Gleba • Gleba, pastwiska są wciąż narażone na zanieczyszczenia wydalinami i wydzielinami chorych zwierząt. • Gleba może odgrywać większa rolę w przenoszeniu zarazków niż woda, z uwagi na ściślejszy kontakt zwierząt. • W powierzchownych warstwach gleby są duże ilości drobnoustrojów. • Ich ilość zależy od zasobności gleby w substancje organiczne.

Gleba c. d. • Na głębokości 4-5 m praktycznie glebę można uznać za jałową. • W glebie obok drobnoustrojów saprofitycznych, znajdują się także chorobotwórcze i warunkowo chorobotwórcze. • Do zanieczyszczenia dochodzi wraz wydalinami i wydzielinami zwierząt i ludzi. • Los zarazków w glebie jest podobny jak w wodzie

Gleba c.d. • Wcześniej lub później ulegają zniszczeniu: nieodpowiednia temperatura środowiska, drobnoustroje glebowe przemieniają związki organiczne w nieorganiczne oczyszczają glebę z substancji odżywczych dla zarazków. • Proces ten nazywa się mineralizacją. • Pierwsze fazy rozkładu resztek organicznych (mineralizacja) dokonują bakterie nie zarodnikujące.

Gleba c.d. • Później dochodzą do głosu bakterie zarodnikujące. • Przypuszcza się, że formy laseczkowate maja silniejsze enzymy i są zdolne rozkładać związki niedostępne dla nie zarodnikujących. • Wprowadzenie do gleby nawozu powoduje wzrost swoistej mikroflory glebowej, która przyśpiesza mineralizację substancji białkowych. Jest to proces pożyteczny. • W samooczyszczaniu odgrywa rolę skład fizyko-chemiczny gleby.

Gleba c.d. • Zjawisko adsorpcji ma wielkie znaczenie sanitarne, umożliwia wymywanie bakterii z gleby. • Zdolność absorpcyjna gleby zależy od zawartości iłu, pyłu średniego i drobnego. • Gleba gliniasta ma większą ilość cząstek ilastych pyłu średniego i drobnego i przez to ma większą zdolność adsorpcyjną drobnoustrojów aniżeli piaszczysta. • Przenikliwość gleby gliniastej dla bakterii jest mniejsza niż piaszczystej.

Gleba c.d. • Przeoranie gleby (spulchnienie) sprzyja samooczyszczaniu. • Zakażona gleba może pośredniczyć w przekazywaniu choroby. • Szczególnie niebezpieczne może być nawożenie świeżym obornikiem, gnojowicą • Choroby związane z glebą to wąglik, tężec, szelestnica.

Żywi przenosiciele zarazków • W przenoszeniu chorób zakaźnych często pośredniczą zwierzęta, które mogą to czynić mechanicznie (biernie) lub biologicznie (czynnie). • Przenosiciel mechaniczny to taki, który nie jest żywicielem, przenosi je tylko mechanicznie (muchy – dur brzuszny). • Przenosiciel biologiczny to taki,w którym zarazek się namnaża (wesz), przenosi na dalsze pokolenia (kleszcz), przechodzi okresy rozwojowe (komar).

Żywi przenosiciele - stawonogi • Stawonogi odgrywają odgrywają dużą rolę jako żywi przenosiciele. • Niektóre choroby są przenoszone sporadycznie przez owady lub pajęczaki inne szerzą się wyłącznie tą drogą. • Sporadycznie przenoszona jest tularemia przez kleszcze, komary i inne owady lub pajęczaki. • Można się zarazić przez bezpośrednią styczność z chorym zwierzęciem lub zwłokami.

Żywi przenosiciele - stawonogi • Wyłącznie przez owady przenoszony jest dur osutkowy i powrotny, malaria i piroplazmoza bydła. • Z owadów należy wymienić: muchy, komary, pchły i wszy z pajęczaków kleszcze. • Owady i pajęczaki pobierają zarazki na jednych i przenoszą na inne.

Żywi przenosiciele - stawonogi • Zarazki przenoszą przez nakłuwanie lub kontakt z zakażonym organizmem. • Dlatego w wielu chorobach stanowią ważne ogniwo w łańcuchu epizootycznym. • Znaczenie epidemiologiczne i epizootiologiczne much. • U nas dwa gatunki odgrywają rolę: bolimuszka (Stomoxys calcitrans) i mucha domowa (Musca domestica)

Żywi przenosiciele - stawonogi • Mucha domowa jednorazowo składa ok.150 jajeczek, z nich larwy, w ziemi w poczwarki,wychodzą dojrzałe owady. • Muchy odbywają loty na odległość 1,5 km. • W chorobach ludzi rola muchy uwydatnia się w przenoszeniu zakażeń jelitowych (dur b., dyzenteria, cholera).

Żywi przenosiciele- stawonogi • Muchy badane w szpitalach miały zarazki chorobotwórcze dyzenterii, salmonelli. • Oprócz zarazków patogennych wykazano obecność bakterii jelitowych: E.coli, enterokoki i inne. • Obecność tych drobnoustrojów wskazuje na związek mikroflory much i człowieka.

Drogi szerzenia się chorób zakaźnych