SCHYŁEK ŚREDNIOWIECZA / emancypacja polityki /

1. Zajęcia IV – dr I.Barwicka-Tylek SCHYŁEK ŚREDNIOWIECZA / emancypacja polityki / Awerroizm łaciński. Św. Tomasz (1225-1274). Marsyliusz z Padwy (ok.1275-1342/3).

2. PRZEMIANY SPOŁECZNO-POLITYCZNE • wyłom w stabilnej strukturze średniowiecza: miasta i uniwersytety; • zróżnicowanie w ramach istniejącej hierarchii (nowe warstwy społeczne); • rozwój monarchii narodowych (koniec uniwersalizmu): • rola prawa rzymskiego (rex est imperator in regno suo); • początki parlamentaryzmu (Anglia: Wielka Rada – 1265; Francja: Stany Generalne – 1302); • monarchia stanowa (uprawnienia władcze dzielone między króla i zgromadzenia stanowe – gł. kwestie podatkowe) w miejsce monarchii feudalnej (decydują osobiste więzi senioralne).

3. TEOLOGIA (narzędziem poznania wiara) TEOLOGIA - wiara „Odkrycie” Arystotelesa pytanie: jak uzyskać dostęp do prawdy (wiedzy)? - propozycja św. Augustyna (por. Platon) FILOZOFIA (narzędziem poznania rozum) - awerroizmłaciński (XII/XIII w.; Ibn Ruszd, Siger z Brabantu) FILOZOFIA - rozum marginalizacja politycznej roli Kościoła (wiedza=władza) koncepcja „podwójnej prawdy”

4. TEOLOGIA - wiara „margines” dla filozofii: znaczna część zagadnień politycznych i prawnych (por. dalej) „margines” dla religii: dogmaty część wspólna – wiedza o świecie dostępna zarówno dzięki aktywności indywidualnego rozumu, jak też dana dzięki objawieniu (m.in. istnienie Boga!) „Odkrycie” Arystotelesa – c.d. • św. Tomasz z Akwinu – Arystoteles „ochrzczony” FILOZOFIA – rozum ludzki

5. PRAWO WIECZNE „BRZYTWA” OCKHAMA: nie mnożyć bytów ponad potrzebę „BRZYTWA” OCKHAMA: nie mnożyć bytów ponad potrzebę PRAWO NATURALNE(3 skłonności naturalne) PRAWO NATURALNE(3 skłonności naturalne) PRAWO STANOWIONE PRAWO STANOWIONE PRAWO STANOWIONE PRAWO STANOWIONE TREŚĆ TREŚĆ FORMA „czyń dobrze, unikaj zła” „czyń dobrze, unikaj zła” + + SANKCJA SANKCJA średniowieczne rozumienie tyranii (uzurpacja władzy, ale także „złe” rządy) średniowieczne rozumienie tyranii (uzurpacja władzy, ale także „złe” rządy) PROCEDURA – kto tworzy prawo: PRAWODAWCA PROCEDURA – kto tworzy prawo: PRAWODAWCA PRAWO:św. Tomasz vs. Marsyliusz z Padwy ROZUM wnioski z prawa naturalnego niesprzeczne z prawem naturalnym – odpowiedź na pytanie: jakie prawo WOLA prawo oporu wobec tyranii (ograniczone) LUD suwerenem pierwotnym

6. Św. Tomasz – myśl polityczna • główne dzieła: Suma teologiczna; Suma przeciwko poganom; O królowaniu (De regno); • człowiek = istota społeczna dążąca do poznania Boga (por. Arystoteles); • władza pochodzi od Boga, ale ustrój określają ludzie; • cel państwa: dobro ogółu (władza „pomaga” w realizacji dobra i wspomaga cnotę obywateli – por. św. Augustyn); • moralność zwierzchnia wobec polityki (ostatecznym celem zbawienie); • problem niezmienności prawa naturalnego i zmienności prawa stanowionego (własność prywatna).

7. Św. Tomasz – myśl polityczna c.d. • hierarchia i zgoda stanów: ordo i pax; • struktura społeczna – kryterium majątkowe (por. Arystoteles): • optimates (feudałowie świeccy i duchowni); • populus honorabilis (na tyle bogaci, by nie pracować); • populus villis (biedni, świadczący swoją pracę innym). • najlepszy ustrój: monarchia (ograniczona; por. ustrój mieszany); • nauka o tyranii – tyran to uzurpator (por. Grecja), ale także „zdegenerowany” król (namaszczony przez Boga – problemy z egzekwowaniem prawa poddanych do oporu wobec tyranii).

8. Marsyliusz z Padwy – myśl polityczna • dzieła: Obrońca pokoju (Defensor pacis); Obrońca mniejszy (Defensor minor); • rozdział sfery politycznej i religijnej (por. awerroizm); • cel państwa: interes/korzyść wspólnoty, rozumiany jako suma interesów obywateli (ale to jeszcze nie indywidualizm!); • Kościół to dobrowolna wspólnota wiernych – jedna z instytucji życia publicznego (zapowiedź kościoła narodowego), istniejąca z woli obywateli (por. koncyliaryzm).

9. Marsyliusz z Padwy – myśl polityczna c.d. • SUWERENNOŚĆ LUDU treścią suwerenności STANOWIENIE PRAWA DEMOKRACJA najlepszym ustrojem (ale nie jedynym dobrym – decyduje wola ludu, a nie zdanie Marsyliusza ) silny monolityczny rząd (skuteczność egzekwowania praw) + ARGUMENTY: 1. Nikt nie będzie krzywdził sam siebie (więc prawo stanowione przez większość jest najlepsze z możliwych). 2. Ludzie chętniej słuchają praw, które sami sobie przypisali (łatwiej zagwarantować praworządność).

10. PYTANIA POD ROZWAGĘ  • Dzieła którego z omawianych filozofów powinny znaleźć się w podręcznej biblioteczce każdego Robin Hooda? • Jakie dostrzegasz zalety i wady alternatywnego rozstrzygania zagadnień prawnych przez św. Tomasza i Marsyliusza? Czy któreś z tych ujęć można uznać dzisiaj za dominujące?