Лекц багш с. Сайханжаргал

1. ӨВ ЗАЛГАМЖЛАЛЫН ЭРХ ЗҮЙ Лекц багш с. Сайханжаргал

2. Агуулга: • ªâ çàëãàìæëàëûí ýðõ ç¿éí òóõàé îéëãîëò • ªâ çàëãàìæëàëûí ñòàòóñûí õàìðàõ õ¿ðýý • Ãýðýýñëýëä ¿íäýñëýñýí ºâ çàëãàìæëàë • ªâ çàëãàìæëàëûí õ¿ðýýíä äýõ õóóëü òîãòîîìæèéí çºð÷èë人íèé àñóóäàë

3. ªâ çàëãàìæëàëûí ýðõ ç¿éí òóõàé îéëãîëò ОУ-ын өв залгамжлалын эрх зүй гэж: өв залгамжлалын харилцааг олон улсын эрх зүйн хэм хэмжээнд зохицуулж харилцаанд оролцогчдын өвлүүлэх, гэрээслэх түүнтэй холбогдон үүссэн харилцааг зохицуулж буй хэм хэмжээний цогцыг хэлнэ.

4. Өвлөх эрх гэдэг нь өвлүүлэгч нас барснаар түүний эрх үүрэг өвлөгчид шилжихийг хэлнэ. Харин өв залгамжлал гэдэг нь өвлүүлэгч нас барсны дараа эд хөрөнгө, оюуны үнэт зүйлийг өвлөх, үүрэг хариуцлага өрийг өвлөгчид шилжүүлэх үйл явц юм. ªâ çàëãàìæëàëûí õýðýã ¿¿ñýõ íýã ¿íäýñëýë áîë øèëæèí ñóóã÷èä юм øèëæèí

5. ñóóã÷èä íü ººðèéí îðíû ãàðàëòàé õ¿ì¿¿ñòýé ñàäàí òºðëèéí õîëáîîòîé áàéäàã.Èéíõ¿¿ ãàäààäûí ýëåìåíò îðîëöñîí ºâ çàëãàìæëàëòàé õîëáîîòîé õýðýã íü õ¿í àìûí øèëæèëò õºäºë㺺íèé çàéëøã¿é ¿ð äàãàâàð þì. Óëñ îðíóóäûí ºâ çàëãàìæëàëûí

6. ñàëáàðò äîòîîäûí õóóëü òîãòîîìæèéí ÿëãààòàé áàéäàë íü òîäîðõîé ºâ çàëãàìæëàëûí õýðãèéã øèéäâýðëýõýä ÿíç á¿ðèéí ïðàêòèê áýðõøýýë¿¿äèéã ¿¿ñãýäýã áàéíà. Ãýð á¿ëèéí ýðõ ç¿éí ñàëáàðыí àäèëààð ýíý ñàëáàðò óãñàà, øàøèí áîëîí ººð áóñàä çàí çàíøëààñ øàëòãààëàõ èõýýõýí ÿëãàà ìºí õàäãàëàãäñàí õýâýýð áàéäàã.

7. Ýíý íü ýðõ ç¿éí ìàòåðèàëëàã õýì õýìæýýã íýã ìºð áîëãîõ ¿éë àæèëëàãààã õ¿íäð¿¿ëäýã. Ãýðýýñëýë áîëîí õóóëèàð ºâ çàëãàìæëàã÷äûí õ¿ðýýã ÿíç á¿ðýýð òîäîðõîéëäîã. Ãýðýýñëýëèéí õýëáýðò ÿíç á¿ðèéí øààðäëàãóóäûã òîãòîîäîã, ºâ çàëãàìæëàëûí ýä õºðºíãèéã õóâààðèëàõ îëîí òºðëèéí òîãòîëöîîîðøäîãçýðã”ð èëýð÷ áàéäàã.

8. Өв залгамжлал нь 1. хуульд зааснаар 2. гэрээслэлээр гэсэн хоёр хэлбэртэй байдаг. ªâ çàëãàìæëàëûí õàðèëöààã õóóëèàð çîõèöóóëàõäàà õýí íü ºâ çàëãàìæëàã÷áîëîõ, ºâ çàëãàìæëàëûí ýä õºðºíãºíººñ ÿìàð äàðààëàëòàéãààð ºâ çàëãàìæëàã÷èä õ¿ðòýõèéã õóóëüä òîäîðõîé çààñàí áàéäàã..

9. ªâ çàëãàìæëàëûí ñòàòóñûí õàìðàõ õ¿ðýý ªâ залгамжлалын õàðèëöààíä õýðýãëýãäýõ õóóëü áóþó ºâ çàëãàìæëàëûí ñòàòóò íü ¿íäñýíäýý ºâëºõ õàðèöààòàé хîëáîãäîæ áóé á¿õ àñóóäàë òóõàéëáàë, õóóëü ¸ñíû ºâëºã÷ òýäíèé äýñ äàðààëàë ºâëºõ ýðõ ç¿éí ÷àäâàð õóâü õýìæýý ºâèéã õ¿ëýýí àâàõ òàòãàëçàõ áîëîìæ çýðãèéã õàìàðíà.

10. Ãýõäýý ãýðýýñëýëä õîëáîãäîõ àñóóäàë, òóõàéëáàë ãýðýýñëýëèéí õýëáýð, ãýðýýñëýã÷èéí ãýðýýñëýë áè÷èõ ýðõ ç¿éí ÷àäàìæèéã áèå äààñàí ñòàòóòààð òîäîðõîéëäîã áà õýðýâ èéì ñòàòóò áàéõã¿é áîë ºâ çàëãàìæëàëûí ñòàòóòààð ãýðýýñëýëèéã çîõèöóóëíà.

11. Ò¿¿í÷ëýí çàðèì óëñ îðîíä ºâ çàëãàìæëàëûí ñòàòóòûí õàìðàõ õ¿ðýýã òîãòîîõäîî ãýðëýã÷äèéí ýä õºðºíãèéí ýðõ, õ¿¿õýä ¿ð÷ëýõ õàðèëöàà áîëîí õóóëèéí ýòãýýäèéí ãèø¿¿íèé õóâü ýçýìøèõ ýðõèéã çîõèöóóëæ áóé õóóëèàñ òóñãààðëàí çààãëàõ áýðõøýýëòýé áàéäëûã õàðãàëçàí ¿çýõ îðîëäëîãî õèéñýí áàéäàã.

12. ººð íýã òîõèîëäîëä áîë ºâëºã÷ã¿é ºâèéã ºâëºõ õàðèëöààã òºðèéí ºì÷ áèé áîëîõ õàðèëöààíä õàìààðóóëæ ¿çýõ ÿâäàë þì.Ñàëàíãè ñòàòóò • Îëîí óëñûí øèíæòýé ºâëºõ õàðèëöààíä ò¿ãýýìýë òîõèîëäîëääîã íýãýí áýðõøýýë áîë íèéòëýã áà òóñãàéëñàí ñàëàíãè ñòàòóñ õýðýãëýõ ÿâäàë þì. Ó÷èð íü õºäëºõ áîëîí ¿ë õºäëºõ ýä õºðºíãèéí ºâ çàëãàìæëàëûí

13. ñòàòóò ººð áàéõ áîëîìæîîñ õàìààð÷ ºâºä õàìààðàõ õýñã¿¿äýä ººð ººð óëñûí õóóëèéã õýðýãëýõ øààðäëàãà òóëãàðíà. Ýíý áýðõøýýëòýé àñóóäàë íü ºâèéã îëãîõ æóðàì, ºâ çàëãàìæëàëûí ìàðãààíû ø¿¿õèéí õàðúÿàëàëûã òîãòîîõîä çîõèõ íºëºº ¿ç¿¿ëíý.

14. Áóöààí èøëýõ Èõýíõ óëñ îðíóóäàä ºâ çàëãàìæëàëûí õàðèëöààíû õóâüä á¿õèé ë øèëæ¿¿ëãèéã çºâøººðñºí áàéäàã ýíý íü èøëýë áóöàõ ¿ð äàãàâðûã áèé áîëãîíî. Óëñ îðíóóä ººð ººð õîëáîîñûã õýðýãëýæ áàéãàà íü áóöààí ýñõ¿ë öààøèä èøëýë õèéãäýõ ãîë øàëòãààí áîëíî. ÁÍÑÓлс ÕÁÍÃÓлс íü èðãýíèé õàðúÿàëàëûí

15. çàð÷ìûã áàðèìòàëäàã áîë ìàíàé óëñ àìüäðàí ñóóãàà ãàçðûã ãîë øàëãóóð áîëãîæ áàéíà. Õýðýâ óëñóóä ºâëºõ õàðèëöààã çîõèöóóëñàí çºð÷èë人íèé õýì õýìæýýíäýý èæèë õîëáîîñûã õýðýãëýæ áàéãàà áîë èéì áóöààõ èøëýëèéí àñóóäàë ãàðàõã¿é þì. • ªâëºõ õàðèëöààíä ò¿ãýýìýë òîõèîëäîëääîã ººð íýã àñóóäàë áîë øèëæ¿¿ëýã èøëýëèéã

16. õýñýã÷ëýí áóöààí ýñõ¿ë öààø èøëýõ ÿâäàë þì. ªâä õºäëºõ áîëîí ¿ë õºäëºõ ýä õºðºí㺠õàìòäàà áàãòàæ áóé òîõèîëäîëä èéì ÿâäàë òîõèîëäîõ áîëîìæòîé. Òóõàéëáàë, ÕÁÍÃÓ ä õýñýã÷ëýí áóöààí èøëýõèéã çºâøººðºõã¿é áàéñàí áîëîâ÷ îëîí óëñûí õóâèéí ýðõ ç¿éí õóóëü òîãòîîìæèéí øèíý÷ëýë õèéñíèé äàðàà çºâøººðºõ áîëсон.

17. Ãýðýýñëýëèéí ñòàòóñ Ãýðýýñëýë ¿ëäýýõ, ºâëºõ ãýðýý áàéãóóëàõ õàðèëöààíä õýðýãëýãäýõ ýðõ ç¿éã òîäîðõîéëîõ ¿íäñýí 2 õîëáîîñ õýðýãëýãäýæ áàéíà. ¿¿íä : • Ãýðýýñëýã÷èéí õóâèéí õóóëü • Ãýðýýñëýë ¿éëäñýí ãàçðûí õóóëü õàìààðíà Õàðèí ýä õºðºíãº, ÿëàíãóÿà ¿ë õºäëºõ ýä õºðºí㺠áàéãàà ãàçðûí õóóëü ãýðýýñëýëòýé

18. õîëáîãäñîí õàðèëöààíä øóóä õýðýãëýãäýõã¿é áîëîâ÷ õÿçãààðëàëò áîëîõ çàðèì ¿åä çààâàë äàãàõ èìïåðàòèâ øèíæòýé ¿ð äàãàâàðòàé áàéõ ìàãàäëàë ºíäºð áàéíà. Ãýðýýñëýëèéí ñòàòóò íü äàðààõ òºðëèéí ýðõ ç¿éí õàðèëöààã õàìàð÷ çîõèöóóëíà . 1. Ãýðýýñëýë “ õàìòàðñàí ãýðýýñëýë” ºâëºõ ãýðýý õ¿÷èí òºãºëäºð áàéõ áà ãýðýýñëýëèéí

19. äàãóó ýðõ ¿¿ðýã ¿¿ñãýõ íºõöºë, ¿íäýñëýë, 2. Ãýðýýñëýë áè÷èõ ýðõ ç¿éí ÷àäàìæ 3. Ãýðýýñëýëèéí õýëáýð Ãýðýýñëýë àãóóëãûí õóâüä õýñýã÷ëýí õ¿÷èí òºãºëäºð õ¿÷èíòºãºëäºð áóñ áîëîõ àñóóäàë ÿëàíãóÿà çààâàë ºâë¿¿ëýõ õóâèéã çºð÷èõ, áýëáýñýí ¿ëäñýí ýõíýð, íºõºð áîëîí ãýð á¿ëèéí áóñàä ãèø¿¿äèéí ýðõ àøèãò íîöòîé ìóó íºëºº ¿ç¿¿ëæ áóé òîõèîëäîëä èõýâ÷ëýí õºíäºãäºíº.

20. ºâ çàëãàìæëàëûí ñòàòóò:мîíãîë улсын èðãýíèé õóóëèéí 552­ Äóãààð ç¿éëèéã “ ºâºëºõºä õýðýãëýãäýõ õóóëü “ ãýæ íýðëýдэг. Ãýðýýñëýëä ¿íäýñëýñýí ºâ çàëãàìæëàë: Îëîí óëñûí ïðàêòèê ãýðýýñëýëýýð ºâ çàëãàìæëàõòàé õîëáîîòîé òýð òóñìàà ºâë¿¿ëýã÷èéí ãýðýýñëýë ¿éëäýõ áîëîí öóöëàõ ÷àäâàðòàé õîëáîîòîé, ìºí òóõàéí

21. ãýðýýñëýëèéí õýëáýðийн òóõàé çýðýã àñóóäëóóä ãàð÷ èðäýã. Èõýíõ óëñàä ãýðýýñëýëèéã áè÷ãýýð ¿éëäýæ òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó áàòëóóëàõ, æèøýý íü íàòàðèàòààð áàòëóóëàõ ¸ñòîé áàéäàã. Çàðèì óëñàä ãýðýýñëýëèéã îëîãðàôè õýëáýðýýð áóþó ººðèéí ãàðààð áè÷èæ ¿éëäýõèéã çºâøººðñºí áàéäàã áºãººä èíãýæ ¿éëäñýí òîõèîëäîëä áàòàëãààæóóëàõûã

22. øààðääàãã¿é áàéíà. ºâ çàëãàìæëàã÷äûí àëü íýã òºðëèéí ýðõèéã íü ãýðýýñëýëýýð õÿçãààðëàõûã çàðèì óëñàä õîðèãëîäîã áàéíà. Ìºí ºâ çàëãàìæëàã÷ íü ºâ çàëãàìæëàëûã õ¿ðòýõèéí òóëä ãýðýýñëýлä çààñàí áîëçëûã õàíãàõûã çºâøººðäºã óëñóóä ÷ áàñ áàéäàã.Èéìýðõ¿¿ àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä þóí ò¿ð¿¿íä àëüîðíû õóóëèéã õýðýãëýõ âэ ãýñýí àñóóäàë

23. õºíäºãääºã, ãýðýýñëýõ ýä õºðºí㺠áàéãàà ãàçðûí õóóëéèã õýðýãëýõ ¿¿, ýñõ¿ë ãýðýýñëýë áè÷èæ ¿ëäýýñýí ãàçðûí õóóëèéã õýðýãëýõ ¿¿ ãýõ ìýò Õóóëü ¸ñíû çàëãàìæëûí õàðèëöààíä ãàðäàãèéí àäèëààð ãýðýýñëýëèéí äàãóó ºâ çàëãàìæëàõ ¿åä áóöààí èøëýõ, ýñõ¿ëãóðàâäàã÷ óëñûн ýðõ ç¿é ð¿¿ èøëýõ àñóóäàë ãàð÷ èðäýã.

24. ªâ çàëãàìæëàëûí õ¿ðýýíä äýõ õóóëьòîãòîîìæèéí çºð÷èë人íèé àñóóäàë • ªâ çàëãàìæëàëûí ñòàòóñûí äîð çºð÷èë人íèéõýì õýìæýýíä ¿íäэñëýí òîäîðõîéëîãäîõ ãàäààä ýëåìåíò á¿õèé ºâ çàëãàìæëàëûí õàðèëöààíä ýñõ¿ë ò¿¿íèé ¿íäñýí õýñýãò õýðýãëýõ ýðõ ç¿éã îéëãîíî. • ªâ çàëãàìæëàëûí ñòàòóñ íü õºðºíãèéã ºâ çàëãàìæëàëààð шилж¿¿ëýõ ¿íäýñëýë

25. /õóóëü, ãýðýýñëýë,ºâëºëèéí ãýðýý,íàñ áàðàõ,òîõèîëäîëäáýëýãëýëòã.ì/ªâèéí á¿ðýëäýõ¿¿í / ºâëºæ áîëîõ õºðºíãèéн òºðºë/ªâ íýýãäýõ íºõöºë/ õóãàöàà, ãàçàð/ªâ çàëãàìæëàã÷èä òîîöîæ áîëîõ ýòãýýäèéí õ¿ðýý / ºâ çàëãàìæëàã÷ààð òîîöîæ ¿ë áîëîõ àñóóäàë/ áîëîí òîäîðõîé ¿íäýñëýëýýð ºâ çàëãàìæëàõòàé õîëáîîòîé

26. òóñãàé àñóóäëûã òóõàéëáàë, õóóëüä çààñàí ¿íäýñëýë ãýðýýñëýëýýðãýõ çýðýã àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýäýã.Òóñ ñòàòóñààð ÿìàð÷ õºðºíãèéã ºâ çàëãàìæëàõ åðºíõèé æóðìûã áîëîн òîдîðõîé õºðºíãèéã òóõàéëáàë, ãàçàр, áàíêèí äàõü äаíñ, òóñãàéëñàí ýðõ, ãýõ çýðýã õºðºíãèéã ºâëөõ òóñãàé æóðìûã òîäîðõîéëíî.

27. Èõýíõ óëñûí çºð÷èë人íèé ýðõ ç¿éä ºâëºëèéí öîðûí ãàíö, ýñõ¿ë ¿íäñýí ñòàòóñ íü ºâëºëèéí õóâèéí õóóëü áîëîõ ò¿¿íèé õàðüÿàëàëûí, ýñõ¿ë äîìèöèëëèéí óëñûí õóóëü áàéäàã. Òóõàéëáàë:Ãåðìàíä ¿éë÷èëæ áóé õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó ºâ çàëãаìæëàëä ºâëºã÷ íàñ áàðàõ ¿åä ÿìàð óëñûí èðãýí áàéñàí òýð óëñûí õóóëèéã õýðýãëýõ áà ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéã õóâüä õýðýâ òóñ õºðºí㺠íü Ãåðìàíû улсад байгаа бол Ãåðìàí улсын õóóëèéã ñîíãîæ áîëíî.

28. ̺í Ãåðìàíû õóóëü òîãòîîìæîîð ºâ çàëãàìæëàõ õýðãýýð áóöààí èøëýõ, ãóðàâäàã÷ õóóëü ðóó èøëýõ çîõèöóóëàëòòàé. Çàðèì óëñûí ºâ çàëãìæëàëûí ñàëáàð äàõü àíõäàã÷ çºð÷èë人íèé õýì õýìæýýíèé çàð÷èì áîë äîìèöèëëèéí çàð÷èì þì. Äîìèöèëëèéí çàð÷èì ãýäãýýð ºâëºã÷èéí áàéíãûí îðøèí ñóóãàà óëñûã îéëãîíî.

29. Øâåéöàðèéí îëîí óëñûí õóâèéí ýðõ ç¿éí òóõàé 1987 îíû õóóëьä õýðýâ ºâë¿¿ëýã÷ ýòãýýä íü õàìãèéíñ¿¿ëä Øâåéöàðò áàéñàí áîë Øâåéöàðèéí õóóëèàð, õàðèí õàìãèéí ñ¿¿ëä îðøèí ñóóæ áàéñàí óëñ íü ººð óëñ áîë çºð÷èë人íèé ýðõ ç¿éãýýñ èøëýë õèéõ çàìààð ºâ çàëãàìæëàã÷ ýòãýýäèéí îðøèí ñóóãàà óëñûí ýðõ ç¿éã õýðýãëýõýýð çààæýý. • ÀÍÓ áîëîí Àíãëèä õºäëºõ áîëîí ¿ë õºäëөõ ýä õºðºí㺺ð íü ÿëãàæ, õýðýâ ºâ çàëãàìæëàõ

30. ýä õºðºí㺠íü ¿ë õºäëºõ ýä õºðºí㺠áîë òóõàéí ýä õºðºíãèéí îðøèí áàéãàà íóòàã äýâñãýðèéí õóóëèàð, õàðèí õºäëºõ õºðºí㺠áîë äîìèöèëл áóþó ºâë¿¿ëýã÷èéí îðøèí ñóóæ áàéñàí ãàçðûí õóóëèàð çîõèöóóëäàã. Äîìèöèëëèéã òîäîðõîéлохäîî ãàðëûí äîìèöèëë áóþó òºðñºí ãàзðûí äîìèöèëë, áîëîí îëæ àâñàí áóþó ñîíãîñîí äîìèöèëл ãýæ õîîðîíä íü ÿëãàäàã.

31. Ôðàíöûí èðãýíèé òºðºëæñºí õóóëüä çààñàí æóðìààðòóñ óëñûí íóòàãò îðøèí áàéãàà ¿ë õºäëºõ ýä õºðºíãèéã àñóóäëûã Ôðàíöûí õóóëèàð, ººðººð õýëáýë, òóõàéí ýä õºðºí㺠áàéãàà óëñûí õóóëèàð çîõèöóóëàõààð çààæýý. Õàðèí õºäëºõ ýä õºðºíãèéã õóâüä òóõàéí òºðëèéí õàðèëöààíä ø¿¿õèéí ïðàêòèêò ºâë¿¿ëýã÷èéí õóâèéí áóþó äîìèöèëëèéí õóóëèéã õýðýãëýäýã áàéíà.

32. ÁÍÕÀÓ-ä õºäëºõ ýд õºðºíãèéí õóâüä ºâë¿¿ëýã÷èéí íàñ áàðàõàä îðøèí ñóóæ áàéñàí íóòàã äýâñãýðèéí õóóëèéã, õàðèí ¿ë õºäëºõ ýä õºðºíãèéí õóâüä òóõàéí ýä õºðºíãèéí îðøèí áàéãàà ãàçðûí õóóëèéã õýðýãëýäýã áàéíà. / ÁÍÕÀÓ- ûí 1986 îíû èðãýíèé ýðõç¿éí íèéòëýã çàð÷ìóóäààñ/ Õýðýâ ºâ çàëãàìæëàëûí ñòàòóñ íü èðãýíèé ýðõ ç¿éí øèíæòýé ºâ çàëãàìæëàëûí àñóóäëûí çîõèöóóëàëòûã òîäîðõîéëæ áóé áîëíýãäìýë íýã ñòàòóñ ¿éë÷èëæ áàéíà ãýæ ¿çíý.

33. Èõýíõäýý ºâ çàëãàìæëàëûí òîäîðõîé îáúåêòûí õóâüä íýãäìýë ñòàòóñààñ õàñäàã òîõèîëäîë áèé. Õàðèí çàðèì òîõèîëäîëä эíý áàéäàë íü õýò õóðö èëýðäýã áà ýíý òîõèîëäîëä òóõàéëáàë, À.Ë.Ìàêîâñêèé òýìäýãëýñíýýð , íýã óëñûíõ¿ðýýíä ºâ çàëãàìæëàëûí õî¸ðäìîë ñòàòóñ ¿¿ñäýã.

34. ÎÕÓ-ûí èðãýíèé õóóëèéí 1224-ð ç¿éëä 1224-ð ç¿éëèéí 1224.1-ä “ºâ çàëãàìæëàëûí õàðèëöààã òóс çààëòàà𠺺ðººð çîõèöóóëààã¿é áîë ºâë¿¿ëýã÷èéí õàìãèéí ñ¿¿ëä îðøèí ñóóæ áàéñàí óëñûí õóóëèàð òîäîðõîéëíî. ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéí ºâ çàëãàìæëàëûã îðøèí ñóóãàà òóõàéí óëñûí õóóëèàð òîäîðõîéëîõ áà ÎÕÓ-ûí á¿ðòãýëòýé ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéã Îðîñûí ýðõ ç¿éãýýðòîäîðõîéëíî гэж зохицуулж өгсөн.

35. 1993 îíû Ìèíñêèéí êîíâåíö/ 45 –ð ç¿éë/ áîëîí 2002 îíû Êèøèíåâèéí êîíâåíö/ 48-ð ç¿éë/ äàãóó ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéã ºâëºõ ýðõèéã òóõàéí ¿ë õºäëºõ õºðºí㺠áàéãàà óëñûí õóóëèàð òîäîðõîéëîõ áºãººä áóñàä õºðºíãèéã ºâëºõ ýðõèéã ºâë¿¿ëýã÷èéí õàìãèéí ñ¿¿ëä îðøèí ñóóæ áàéñàí óëñûí õóóëèàð òîäîðõîéëно гэж заасан байна..

36. Анхаарал тавьсанд баярлалаа