Sprawiedliwość jako kategoria ekonomiczna

1. Sprawiedliwość jako kategoria ekonomiczna „ Sprawiedliwy podział ” H.P. Young wyd.Scholar 2003

2. Sprawiedliwość w skali mikro i makro Sprawiedliwość w skali makro jest kwestią tego na czym polega sprawiedliwy ład społeczny. Sprawiedliwość w skali mikro zajmuje się problemem rozdzielania korzyści i ciężarów konkretnego rodzaju przez określone instytucje. Nie istnieje żaden mechanizm, który koordynowałby decyzje dystrybucyjne w skali mikro tak, żeby uzyskać sprawiedliwy efekt w skali makro.

3. Podstawowe pojęcia • Alokacja jako wynik decyzji: • Określenie całkowitej ilości dobra do podziału. • Formuły ( zasady ) na podstawie których dobro ma być rozdzielone między uprawnionych. • Decyzja jednostki w reakcji na decyzję instytucji. Reguła alokacji – metoda, proces lub formuła, która rozdziela określony zasób między członków potencjalnej grupy pretendentów.

4. Podstawowe pojęcia • Ogólne koncepcje sprawiedliwości: • Równouprawnenie ( parity ) - oznacza, że pretendencji mają być traktowani równo – dlatego, że faktycznie są równi, bądź dlatego, że nie ma jasnych kryteriów pozwalających między innymi rozróżniać. • Proporcjonalność – uznaje się różnice między pretendentami i dzieli się dane dobro w proporcji do tych różnic. • Priorytet – nakazuje aby dobro otrzymała osoba mająca największe do niego prawo.

5. Podstawowe pojęcia • Przykład: • Kto ma dostać nerkę ? • Osoba pierwsza w kolejce. • Osoba, która najbardziej jej potrzebuje. • Osoba, która ma największe prawdopodobieństwo przyjęcia przeszczepu. Empiryczne reguły sprawiedliwości – są to kryteria normatywne zestawione z decyzjami dystrybucyjnymi podejmowanymi w praktyce

6. Normatywne teorie sprawiedliwości Teoria Arystotelesa Dobra powinny być dzielone proporcjonalnie do wkładu każdego pretendenta. • Ograniczenia: • Dysponowanie metodą pomiaru wkładu każdego pretendenta w skali kardynalnej. • Dobra muszą być podzielne.

7. Normatywne teorie sprawiedliwości Teoria Benthama ( klasyczny utylitaryzm ) – dobra należy dystrybuować w taki sposób by maksymalizować ogólny poziom dobrobytu pretendentów

8. Normatywne teorie sprawiedliwości • Ograniczenia: • Użyteczność musi być traktowana jako miara psychicznej satysfakcji lub dobrego samopoczucia, które może być mierzone w skali kardynalnej a wartości mogą być sumowane. • Wady teorii utylitarystycznej: • Trudno jest wskazać metodę pozwalającą porównać poziom satysfakcji różnych jednostek. • Nie jest jasne czy zasada utylitarystyczna jest moralnie właściwa.

9. Normatywne teorie sprawiedliwości • Teoria Rowlsa: • Zasada maksyminu ( dyferencji ) – oznacza to, że grupie najgorzej sytuowanej w społeczeństwie powinno się wieść najlepiej jak to możliwe • Dobra pierwotne – środki ( instrumenty ) pozwalające osiągnąć satysfakcję, np. dochód, możliwości, władza.

10. Normatywne teorie sprawiedliwości Zasada maksyminu odnosi się do dystrybucji dochodu po uwzględnieniu bodźców ekonomicznych = > w ten sposób zasada Rowlsa unika trudności wiążących się z klasycznym utylitaryzmem ( teoria Rowlsa opiera się na częściowo obserwowalnych charakterystykach jednostek, np. dochód, a nie na interpersonalnych porównaniach dobrobytu i unika przysparzania korzyści wielu kosztem niewielu ).

11. Normatywne teorie sprawiedliwości • Wady teorii Rowlsa: • Brak możliwości wyceny sprawiedliwości przez niektóre dobra pierwotne, np. poczucie własnej wartości. • Brak pewności, że zasada maksyminu dobrze przedstawia wyobrażenie o sprawiedliwości

12. Dystrybucja nie budząca zawiści „Nie budzi zawiści” oznacza, że nikt nie wolałby cudzego udziału o własnego. Według Tinbergena w sprawiedliwym społeczeństwie nikt nie chciałby zamienić się pozycjami z nikim ( pozycja jest tu rozumiana jako sytuacja zawodowa, dochodowa, stan zdrowia, warunki osobiste, poziom wykształcenia, zdolności, wielkość i stan rodziny. Koncepcji tej nie da się realizować gdy ludzie zazdroszczą sobie nawzajem różnych osobistych cech.

13. Dystrybucja nie budząca zawiści Teoria Foley’a – nie musimy domagać się by społeczeństwo było wolne od zawiści – wystarczy nam, że żadna osoba nie będzie preferowała cudzego udziału nad własny w konkretnej alokacji dóbr.

14. Dystrybucja nie budząca zawiści • Np. przy podziale spadku kryterium wolności od zawiści wymaga, żeby żaden ze spadkobierców nie przekładał cudzej części spadku nad swoją choć mogą oni sobie zazdrościć innych posiadanych dóbr, np. zdolności, byleby nie tego, że któryś z nich odziedziczył lepszą część. Wymóg wolności od zawiści ma sens tylko wtedy, gdy uczestnicy podziału mają równe prawa do dzielonego dobra.

15. Dystrybucja nie budząca zawiści • Np.spadkobiercy dziedziczą w równych częściach – jeżeli spadek składa się tylko z jednego dobra takiego jak pieniądze to alokacja nie budzi zawiści < = > gdy są one dzielone równo. Sytuacja jest inna gdy spadek zawiera różne rodzaje dóbr, np. gdy A i B są dziedziczącymi na równi spadkobiercami majątku składającego się z 200 000 w gotówce i 300 akrów ziemi. Załóżmy, że wartość ziemi dla A wynosi 1000 $ za akr a dla B 500 $ za akr. Jeżeli A dostanie wszystkie grunty zaś B wszystkie pieniądze to podział nie będzie budził zawiści ponieważ każdy z nich woli swoją część od części drugiego.

16. Dystrybucja nie budząca zawiści Warto zauważyć, że łatwo dokonać manipulacji znając preferencje drugiej osoby. Osiągnięty w ten sposób podział nie budzi zawiści i jest efektywny, ale czy jest sprawiedliwy ? ( jedna osoba dzieli, zaś druga osoba wybiera; ta co dzieli to podzieli tak, aby obie części w jego rozumieniu były równe, więc bez względu na to, co wybierze druga osoba, dzielący zyska ).

17. Sądy dystrybuowane a porównanie międzyosobowe Zaletą postulatu zawiści jest to, że nie zakłada on dokonywania międzyosobowych porównań użyteczności. Wadą tego postulatu jest to, że ma on zastosowanie tylko wtedy, gdy wszyscy uczestnicy podziału mają równe prawo do dzielonego dobra. • Np. mamy zadecydować o tym komu przyznać nerkę. Pacjent A – 30 lat, brak problemów zdrowotnych, czeka na nerkę 2 miesiące. Pacjent B - po 60 tce, ma cukrzycę, czeka na nerkę 2 lata i nie może przeżyć dłuższego okresu dializowania. Kto powinien otrzymać nerkę ?

18. Sądy dystrybuowane a porównanie międzyosobowe Zawiść tu nie jest istotna, ważne jest efektywne wykorzystanie nerki i ograniczenie czyjegoś cierpienia – oba cele mogą być w konflikcie. Tu pojawia się problem z kryterium braku zawiści a polega on na tym, że uwalnia od międzyosobowych porównań użyteczności poprzez rezygnację z jakichkolwiek porównań międzyosobowych. W rzeczywistości decyzje dystrybutywne prawie zawsze wymagają porównań i sądów wartościujących. Nie ma sensu ich eliminować – należy raczej dążyć do ustalenia na jakiej podstawie ich się dokonuje.

19. Dlaczego klasyczne formuły zawodzą Standardowe metody przekształcania dóbr podzielnych w niepodzielne: Randomizacja – każdy pretendent z odpowiednim prawdopodobieństwem uzyska dobro. Rotacja – pretendenci używają dobra kolejno przez jakiś czas. Konwersja – polega na dokonaniu zamiany dobra niepodzielnego na podzielne i podział tego ostatniego. Kompensacja – dla osoby, która go nie otrzymała. • Np. dobro można przydzielić przez licytację, w której ten kto zaproponuje najwyższe kompensaty dla pozostałych uprawnionych

20. Dlaczego klasyczne formuły zawodzą Żaden z powyższych mechanizmów nie dotyka istoty problemu dystrybucji ( na ile każdy z uczestników podziału jest uprawniony do uzyskania dobra ). Na tym polega zasadnicza trudność problemu dystrybucji i nie da się jej pokonać jedynie zastępując dobra niepodzielne podzielnymi.

21. Zasada priorytetu Zasada priorytetu ( pierwszeństwa ) polega na tym, że osoba, której roszczenia są najmocniejsze otrzymuje dobro a pozostali nie. • Np. staż pracy gdy chodzi o uniknięcie zwolnienia grupowego. Priorytet – jest kryterium porządkowym, a nie kardynalnym - nie określa o ile dana osoba ma większe szanse uprawnienia do danego dobra od innej, a jedynie stwierdza, że dane uprawneinia są większe.

22. Zasada zgodności Zasada zgodności – dobro powinno być dzielone w taki sposób, aby dla każdych dwóch uczestników podziału wielkości ich udziałów były takie, jakie byłyby gdyby byli oni jedynymi uczestnikami podziału. • Np. rozdział mandatów parlamentarnych pomiędzy okręgi. Reguła alokacji, która spełnia zasadę zgodności zgodna jest z zasadą priorytetu i na odwrót.

23. Zasada zgodności • Np. mamy do podziału 10 mandatów pomiędzy dwa okręgi liczące odpowiednio 142 000 i 858 000 mieszkańców. Udział pierwszego okręgu wynosi 1,42, drugiego zaś 8,58. Naturalnym rozwiązaniem jest przyznanie jednego mandatu pierwszemu okręgowi a 9 drugiemu. Jeżeli liczba okręgów jest większa niż dwa, to stosujemy tę samą zasadę, dzielimy mandaty w taki sposób, aby dla każdej pary okręgów liczba mandatów przyznanych każdemu z nich była najbliższa jego dokładnemu udziałowi.

24. Zawodność proporcjonalnego podziału dóbr podzielnych • Np. A i B są spadkobiercami, zaś do masy spadkowej należy pole. Według jednego dokumentu A ma dostać całe pole, według innego – B otrzymuje wschodnią część. Dokumenty są ze sobą niespójne, ale nie można ustalić, który z nich jest nie ważny. Jak w takiej sytuacji poradzić sobie z niespójnością ? Sprawiedliwym rozwiązaniem może być przyznanie zachodniej części pola A, zaś wschodnią część podzielić pomiędzy A i B – tym samym A dostanie ¾, zaś B ¼ pola.

25. Zawodność proporcjonalnego podziału dóbr podzielnych • Np. A zostało zapisane całe pole, zaś B jego połowa – jednak bez wskazania która. Zgodnie z poprzednim rozwiązaniem A dostaje ¾ pola, B ¼ pola – ale kryterium proporcjonalności nakazywałoby przyznanie A 2/3 zaś B 1/3 pola – ponieważ A zostało zapisane dwa razy więcej niż B.

26. Sprawiedliwość a efektywność Czy istnieje procedura alokacji, która prowadzi do podziałów, które są efektywne oraz sprawiedliwe, przy czym nie wymagają od pretendentów znajomości cudzych funkcji użyteczności ? Jedyną efektywna i zgodną metodą redystrybucji własności, jest zapewnienie, że przynajmniej nikt nie wychodzi na niej gorzej, niż się miał na początku.