Γιαννάκης Βασιλειάδης Β. Διευθυντής Λειτουργός Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

1. 4o Εκπαιδευτικό Συνέδριο ΟΕΛΜΕΚ - ΠΟΕΔ - ΟΛΤΕΚ Λευκωσίας «Σύγχρονο Ευρωπαϊκό Σχολείο: Εργαστήριο Κριτικής Σκέψης» Σάββατο 3 Μαρτίου 2012 ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ: ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΕ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Γιαννάκης Βασιλειάδης Β. Διευθυντής Λειτουργός Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

2. ΔΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ • ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ • ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ • ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ RATIONALE™ • ΤΟ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

3. ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης είναι ένας από τους πιο κεντρικούς στόχους της εκπαίδευσης και ένα από τα πιο αξιόλογα αποτελέσματα που μπορεί να έχει.(van Gelder, 2001, 2005) Η κριτική σκέψη και η αναστοχαστική διαχείριση της γνώσηςείναι κομβικές ικανότητες που απαιτούνται στην κοινωνία του 21ου αιώνα και πρέπει οι μαθητές να αναπτύξουν στο ψηλότερο δυνατό επίπεδο(ΝΑΠ, 2010).

4. Τι είναι η κριτική σκέψη; Δεν υπάρχει κανένας κοινά αποδεκτός ορισμός της κριτικής σκέψης, αλλά ποικιλία ορισμών για το τι περιλαμβάνει αυτή η έννοια(Alvarez, 2007).

5. Ορισμοί ΚΣ 1 • Λογική, στοχαστική σκέψη η οποία επικεντρώνεται στην απόφαση για το τιθα πράξει ή τι θα πιστέψει το άτομο (Ennis 1989). • Δεξιότητα του ατόμου να σκέφτεται για τη σκέψη του ώστε να εντοπίζει τα δυνατά και τα αδύνατα της σημεία και να την επαναθέτει σε βελτιωμένη μορφή, αν χρειάζεται (Paul,1993). Ενεργός, επίμονη και προσεκτική εκτίμηση μιας άποψης ή γνώσης υπό το φως των λόγων που την υποστηρίζουνκαι των περαιτέρω συμπερασμάτων στα οποία τείνει (Dewey,1933).

6. Ορισμοί ΚΣ 2 • Νοητική – συναισθηματική λειτουργία που ενεργοποιεί γνωστικές δεξιότητες, λογικούς συλλογισμούς και μεταγνωστικές στρατηγικές για την επεξεργασία δεδομένων, και είναι απαλλαγμένη από προκαταλήψεις και προσωπικές πεποιθήσεις. • Λήψη απόφασης – Εξαγωγή συμπεράσματος • Επιλογή δράσης (Ματσαγγούρας,1998)

7. Το κριτικά σκεπτόμενο άτομο Ποια είναι τα χαρακτηριστικάγνωρίσματα του κριτικά σκεπτόμενου ατόμου; • Ανοικτό μυαλό: είναι ανοικτό σε όλες τις δυνατότητες, ερμηνείες και προοπτικές ενός ζητήματος και σκέφτεται πριν δεχτεί μια άποψη εξετάζοντας γιατί πρέπει να ευνοήσει μια επιλογή έναντι κάποιας άλλης. • Ευελιξία σκέψης: είναι έτοιμο να τροποποιήσει την κρίση, τις ενέργειες και τις αποφάσεις του κάθε φορά που παρουσιάζεται μια ευκαιρία να μετακινηθεί σε ανώτερα επίπεδα σκέψηςή ικανότητας.

8. American Philosophical Association(1990) Δεξιότητες ΚΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

9. Δεξιότητες ΚΣ – Παραδείγματα 1 • ΕΡΜΗΝΕΙΑ • Παράφραση ιδεών των άλλων. • Κατανόηση πληροφοριών που δίνονται σε πίνακες/αφίσες… • Εντοπισμός της βασικής άποψης σ’ ένα κείμενο. • Κατανόηση του σκοπού που εξυπηρετεί ένα κείμενο. • ΑΝΑΛΥΣΗ • Εντοπισμός/ανάλυση επιχειρημάτων. • Αναγνώριση ομοιοτήτων/διαφορών μεταξύ δύο προσεγγίσεων. • Σχηματική αναπαράσταση ενός κειμένου που αναπτύσσει μια βασική ιδέα/επιχειρηματολογία.

10. Δεξιότητες ΚΣ – Παραδείγματα 2 • ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ • Εκτίμηση της αξιοπιστίας ενός ομιλητή/συγγραφέα/πηγής. • Σύγκριση των πλεονεκτημάτων ή των μειονεκτημάτων διαφορετικών ερμηνειών. • Εκτίμηση αν οι ενδείξεις υποστηρίζουν το συμπέρασμα. • ΣΥΝΕΠΑΓΩΓΗ • Εντοπισμός των υπονοούμενων μηνυμάτων/νοημάτων. • Οικοδόμηση κατανόησης από τα στοιχεία ενός κειμένου. • Πρόγνωση εξελίξεων/γεγονότων που να βασίζεται στις προϋπάρχουσες γνώσεις ή εμπειρίες.

11. Δεξιότητες ΚΣ – Παραδείγματα 3 • ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ • Συγγραφή ενός κειμένου με τιςαπόψεις για ένα θέμα. • Παρουσίαση των σχέσεων μεταξύ εννοιών/επιχειρημάτων... • Παράθεση αποδείξεων που οδήγησαν στην αποδοχή ή απόρριψη μιας άποψης. • ΑΥΤΟΡΡΥΘΜΙΣΗ • Διαχωρισμός των προσωπικών απόψεων/υποθέσεων από αυτές του συγγραφέα. • Αναστοχασμός των ερμηνειών/ισχυρισμών υπό το φως νέας ανάλυσης των δεδομένων. • Αναδόμηση μιας απάντησης υπό το φως πιθανών λαθών.

12. Παραδοχές για την ΚΣσε σχέση με την εκπαίδευση • Εκπαιδευτικοί/ερευνητές/συγγραφείςσυμφωνούν για την αξία και τον κεντρικόρόλο της ΚΣ. • Οι μαθητές δεν αποκτούν τις δεξιότητες ΚΣ στο βαθμό που μπορούν και πρέπει να τις αποκτήσουν(van Gelder, 2005). • Οι δεξιότητες ΚΣ μπορούν να διδαχθούν ακόμη και από την προσχολική ηλικία (Jonassen, 2000; Μπούτσιου, 2006).

13. στόχος της καθημερινής διδακτικής πρακτικής στο σχολείο Τι πρέπει λοιπόν να γίνει και πώς; • Η καλλιέργεια της ΚΣ δεν μπορεί να επιτευχθεί με: • μηχανιστικές διαδικασίες • απλή μετάδοση γνώσης • επαναληπτική εξάσκηση • έτοιμες ιδέες άλλων • οδηγίες και συνταγές επίλυσης προβλημάτων

14. Η καλλιέργεια της ΚΣ είναι δύσκολη, πολύπλοκη και επίπονη διαδικασία. • Προϋποθέτει ενεργές νοητικές διεργασίες: • οργάνωσης, επεξεργασίας, ανάλυσης, σύνθεσης δεδομένων και πληροφοριών • Απαιτεί ανάλογη οργάνωση του μαθησιακού περιβάλλοντος, ώστε οι μαθητές να: • συγκρίνουν • κατηγοριοποιούν • αξιολογούν βάσει τεκμηρίων • ανακαλύπτουν σχέσεις ανάμεσα σε δεδομένα • πειραματίζονται • ερευνούν • επιλύουν προβλήματα

15. Πολλά από τα πιο πάνω τοποθετούνται στο περιθώριο της καθημερινής διδακτικής πρακτικής στο σχολείο γιατί: • απαιτούν περισσότερο χρόνο για προετοιμασία • ο χρόνος δεν είναι αρκετός προκειμένου να καλυφθεί η προβλεπόμενη ύλη • αξιολογούνται ως επί το πλείστον οι αναπαραγωγικές γνώσεις των μαθητών (μπορούν να απαντηθούν πιο εύκολα/ να διορθωθούν μαζικά/αντικειμενικά • (Μπούτσιου, 2006)

16. Προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της ΚΣ

17. ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Κριτική σκέψη Επιχειρηματολογία Αποτελεσματικές μεθόδους ενδυνάμωσης των δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας

18. Επιχειρηματολογίαείναι η διαδικασία κατά την οποία γίνονται κάποιοι ισχυρισμοί και προβάλλονται δικαιολογίες για τους ισχυρισμούς χρησιμοποιώντας διάφορες ενδείξεις ή αποδείξεις (Toulmin, 1958). Κρίσιμης σημασίας κοινωνική δεξιότητα για τους ενεργούς πολίτες των δημοκρατικών κοινωνιών. Εμπλέκεται σε όλες τις πεποιθήσεις των ανθρώπων, στις κρίσεις τους, στα συμπεράσματά τους και στον τρόπο αντιμετώπισης των καθημερινών προβλημάτων(Kuhn, 1992; Kline, 1998).

19. Αξιοποιώντας δεξιότητες επιχειρηματολογίαςτα άτομα: • υπερασπίζονται τις δικές τους θέσεις • αντιμετωπίζουν τις αντίθετες απόψεις • αμύνονται αποτελεσματικά στις προσπάθειες επηρεασμού τους από τρίτους • παρεμβαίνουν και διαμορφώνουν ανάλογα την κοινωνική πραγματικότητα (Weinstock, Neuman, & Tabak, 2004)

20. Σημαντικές δυσκολίες στην ανάπτυξη και χρήση δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας • Οι απόψεις/θεωρίες τους είναι ορθές έστω και αν δεν υποστηρίζονται από δεδομένα. • Δεν παρουσιάζουν επαρκή στοιχεία για να υποστηρίξουν την άποψη τους. • Προσαρμόζουν τα δεδομένα στις προσωπικές τους θεωρίες/απόψεις. • Χρησιμοποιούν επεξηγήσεις αντί επιχειρήματα. • Αγνοούν τεκμήρια, τα οποία πιθανόν να οδηγούν σε διαφορετικές θεωρίες/απόψεις. (Kuhn,1991, 1993; Sandoval, 2003; Suthers, 2003; Bell, 2004)

21. Η χρήση πεζού λόγου είναι ο πιο συχνός τρόπος ανάπτυξης και παρουσίασης μιας επιχειρηματολογίας. Η εξαγωγή της δομής μιας επιχειρηματολογίας είναι πολύ δύσκολη (vanGelder, 2002). • Ο πεζός λόγος: • χρειάζεται ερμηνεία • αγνοεί τις διάφορες μορφές αναπαραστάσεων • είναι γραμμικός, η ανάπτυξη επιχειρηματολογίας όχι • δεν μπορεί να αναπαραστήσει νοητικά σχήματα

22. Χάρτης επιχειρημάτων: αναπαράσταση της δομής της επιχειρηματολογίας με τη βασική ιδέα/άποψηκαι επιχειρήματα υπέρή κατά, τα οποία οργανώνονται στη βάση λογικών σχέσεων μεταξύ τους, συνήθως υπό μορφή δεντροδιαγράμματος. • Σε ένα χάρτη επιχειρημάτων: • όλες οι σχέσεις γίνονται ξεκάθαρες μέσω οπτικών συνδέσεων • οι πληροφορίες γίνονται αμέσως αντιληπτές από το μυαλό (χρώμα, γραμμές, σχήματα, λέξεις) • παρουσιάζεται η επιχειρηματολογία σε όλη της την ανάπτυξη • αξιοποιούνται νοητικά σχήματα για να ενισχύσουν την κατανόηση (πχ. χώρου, δύναμης)

23. Δομή επιχειρηματολογίας σε ένα χάρτη επιχειρημάτων όμως επειδή επειδή όμως επειδή αλλά

24. Παραγωγή ενέργειας «Η ενέργεια που παράγεται από την εκμετάλλευση της δύναμης του ανέμου ονομάζεται αιολική ενέργεια. Η αρχαιότερη μορφή χρήσης της αιολικής ενέργειας ήταν τα πανιά των πρώτων ιστιοφόρων πλοίων και πολύ αργότερα οι ανεμόμυλοι στην ξηρά. Η ενέργεια που παράγεται από την εκμετάλλευση της δύναμης του ανέμου είναι η ενεργειακή λύση για τον 21ο αιώνα. Η ενέργεια που παράγεται από την εκμετάλλευση της δύναμης του ανέμου είναι πιο φιλική προς το περιβάλλον από τη χρήση άλλων πηγών ενέργειας όπως ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, αφού η χρήση της δεν προκαλεί ρύπανση στην ατμόσφαιρα με τα βλαβερά αέρια του θερμοκηπίου. Επίσης, η παραγωγή ενέργειας από την εκμετάλλευση της δύναμης του ανέμου δεν ενοχλεί την άγρια ζωή. Περιβαλλοντικές μελέτες που έχουν γίνει σε ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γερμανία, η Ολλανδία, η Δανία και η Αγγλία, έδειξαν ότι είναι σχεδόν απίθανο να τραυματιστούν ζώα ή πουλιά από τη λειτουργία των μηχανημάτων που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας από τη δύναμη του ανέμου. Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη μας ότι η παραγωγή ενέργειας από την εκμετάλλευση της δύναμης του ανέμου έχει ψηλό αρχικό κόστος αγοράς και τοποθέτησης των απαραίτητων μηχανημάτων. Η παραγωγή ενέργειας από την εκμετάλλευση της δύναμης του ανέμου θα γίνει μια φθηνότερη πηγή ενέργειας μόλις οι εγκαταστάσεις με τα απαραίτητα μηχανήματα αρχίσουν να λειτουργούν».

28. Παραγωγή ενέργειας όμως επειδή επειδή αλλά επειδή επειδή

29. Παραδείγματα από χάρτες επιχειρημάτων μαθητών

34. Οι χάρτες επιχειρημάτων δε χρησιμοποιήθηκαν σχεδόν ποτέσαν ένα πρακτικό εργαλείο για την παρουσίαση και ανάπτυξη επιχειρηματολογίας. Η παραγωγή τους είναι πρακτικά πολύ δύσκολη και χρονοβόρα Η αξιοποίηση του ΗΥ, με τη χρήση εξειδικευμένων εργαλείων χαρτογράφησης επιχειρημάτων, δημιουργεί νέες προοπτικές στη χρήση που μπορεί να έχει ως εργαλείο υποστήριξης της σκέψης/κατανόησης. • Araucaria (Reed & Rowe, 2001) • Athena (Rolf και Magnusson, 2002) • Rationale™ (vanGelder, 2007)

35. ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ RATIONALE™

36. Βασικά εργαλεία και λειτουργίες http://www.rationale.austhink.com Χρήσιμα εργαλεία Πληροφορίες για το Rationale™, σύνδεση με το διαδίκτυο … Έτοιμοι χάρτες και άλλα υποστηρικτικά μέσα Χώρος εργασίας

37. Έτοιμοι χάρτες και άλλα υποστηρικτικά μέσα

38. Χρήσιμα εργαλεία

39. Πληροφορίες για το Rationale™, σύνδεση με το διαδίκτυο …

40. ΤΟ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ταυτότητα

41. 3. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ (ΝΙΟΒΡΗΣ 2011 – ΜΑΗΣ 2012) 20Χ80΄ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Α (12 τμήματα Στ΄τάξης) ΟΜΑΔΑ ΕΛΕΓΧΟΥ (10 τμήματα Στ΄τάξης) ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Β (10 τμήματα Στ΄τάξης) Διδασκαλία δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας με δραστηριότητες στο λογισμικό Rationale™ Διδασκαλία δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας με τις ίδιες δραστηριότητες χωρίς το λογισμικό Rationale™ Διδασκαλία δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας με δραστηριότητες από τα βιβλία η Γλώσσα μου Σχεδιασμός 1. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ (ΟΜΑΔΑ Α, ΟΜΑΔΑ Β) 2. ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΠΡΟΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΩΝΔΟΚΙΜΙΩΝ 2X60΄ 4. ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΜΕΤΑΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΩΝ ΔΟΚΙΜΙΩΝ 2X60΄

42. Δραστηριότητες ανάπτυξης επιχειρηματολογίας Οι μαθητές σε δράση Παζλ επιχειρημάτων Λανθασμένη δομή Συμπλήρωση χάρτη Αντιπαράθεση επιχειρημάτων Ανάπτυξη χάρτη Σκάκι επιχειρημάτων

43. Περισσότερες πληροφορίες για: το παρεμβατικό πρόγραμμα και το λογισμικό Rationale™ Γιαννάκης Βασιλειάδης Λειτουργός ΠΙ Τηλ. 22402306/99694601 vasiliades.y@cyearn.pi.ac.cy Ευχαριστώ για την προσοχή σας!