Μάθημα 8 ο

1. Μάθημα 8ο Η δομή του τραπεζικού συστήματος-Διάρθρωση

2. Τραπεζική και βιομηχανική οργάνωση • Στη θεωρητική και εμπειρική βιομηχανική οργάνωση ένα από τα βασικότερα σημεία έρευνας είναι η σχέση μεταξύ ανταγωνισμού και αποτελεσματικότητας • Υπάρχει η γενικότερη αντίληψη, και σωστά, ότι η βελτίωση του ανταγωνισμού οδηγεί σε βελτίωση της αποτελεσματικότητας των αγορών • Οι τράπεζες όμως, ως επιχειρήσεις ειδικού ενδιαφέροντος εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία, και αν ναι σε ποιο βαθμό; • Με άλλα λόγια ποιο είναι το βέλτιστο επίπεδο ανταγωνισμού στον τραπεζικό κλάδο;

3. Ανταγωνισμός και χρηματοπιστωτική σταθερότητα • Υπάρχει η γενικότερη αντίληψη ότι οι τράπεζες πρέπει να έχουν σε κάποιο βαθμό ολιγοπωλιακή δύναμη τέτοια ώστε να είναι δύσκολο να πτωχεύσουν και να οδηγήσουν μέσω της διάδοσης του ρίσκου σε χρηματοοικονομική και οικονομική αστάθεια • Επίσης, οι τράπεζες που είναι κερδοφόρες και έχουν υψηλό επίπεδο κεφαλαιακής επάρκειας είναι πιο εύκολο να αντιμετωπίσουν κρίσεις του χρηματοπιστωτικού συστήματος • Σε αυτό το επίπεδο υπάρχουν 2 αντίθετες απόψεις. Η πρώτη αναφέρει ότι όσο αυξάνει η κεφαλαιακή επάρκεια τόσο πιο ασφαλής αισθάνεται η τράπεζα και τόσο περισσότερο ρίσκο αναλαμβάνει (Jensen and Meckling, 1976). Από την άλλη υφίσταται η άποψη ότι περισσότερος ανταγωνισμός στον τραπεζικό κλάδο οδηγεί σε μείωση των κερδών και οι τράπεζες για να αντισταθμίσουν τις απώλειες είναι πρόθυμες να αναλάβουν υψηλότερο κίνδυνο με αποτέλεσμα να δημιουργούνται εγγενείς αστάθειες (Keeley, 1990).

4. Ανταγωνισμός και ανάπτυξη • Βλέπουμε λοιπόν ότι ναι μεν ο ανταγωνισμός οδηγεί σε αποτελεσματικότητα και άρα σε υψηλότερα επίπεδα ανάπτυξης, αλλά κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε αστάθειες με ολέθρια βραχυχρόνια αποτελέσματα • Η συζήτηση τείνει να μετατεθεί στο κατά πόσο η ρύθμιση του τραπεζικού συστήματος είναι αποτελεσματική έτσι ώστε να αποτρέπεται η επιλογή ανάληψης υψηλού κινδύνου από τις τράπεζες • Θα κάνουμε εκτενή συζήτηση για τη ρύθμιση σε επόμενο κεφάλαιο

5. Μέτρηση του ανταγωνισμού • Υπάρχουν διάφοροι τρόποι μέτρησης του επιπέδου του ανταγωνισμού του τραπεζικού κλάδου, οι οποίοι θα πρέπει να εξετάζονται συμπληρωματικά • Όλοι προκύπτουν από τη θεωρία βιομηχανικής οργάνωσης και οι συνηθέστεροι και βασικότεροι περιλαμβάνουν τους δείκτες συγκέντρωσης (structural methods) και τις οικονομετρικές μεθόδους (non-structural methods) • Οι τελευταίες αναφέρονται κυρίως στις μεθόδους των Appelbaum-Bresnahan-Lau και στη μέθοδο των Panzar-Rosse.

6. Μέτρηση του ανταγωνισμού-Structural • Πρόκειται για τους δείκτες συγκέντρωσης και τον δείκτη των Herfindahl-Hirchman • Οι πρώτοι υπολογίζονται από το άθροισμα των μεριδίων των μεγαλύτερων τραπεζών της αγοράς, συνήθως των 3 ή των 5 • Ο δείκτης των Herfindahl-Hirchman υπολογίζεται βάση του τύπου Η=Σ(s2), όπου s είναι το μερίδιο της κάθε τράπεζας στην αγορά • Και στις 2 περιπτώσεις υψηλότεροι δείκτες σχετίζονται με υψηλότερη συγκέντρωση • Υπάρχουν όμως κάποια βασικά προβλήματα με τη χρήση μόνο αυτών των δεικτών για τη μέτρηση της δομής του τραπεζικού κλάδου

7. Structure-Conduct-Performance • Αν οι δείκτες που αναφέραμε μετρούσαν σωστά το βαθμό ολιγοπωλιακής δομής τότε η σχέση τους με τα κέρδη θα ήταν θετική • Στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει για 2 βασικούς λόγους • Ο πρώτος έχει να κάνει με το ότι οι δείκτες συγκέντρωσης δεν συμπεριλαμβάνουν τα διάφορα υποκατάστατα των τραπεζικών προϊόντων που μπορεί να παρέχονται από άλλες επιχειρήσεις, ενώ με τη σημερινή παγκοσμιοποιημένη αγορά είναι δύσκολο να προσδιοριστούν τα όρια της αγοράς • Ο δεύτερος λόγος είναι ότι οι αποτελεσματικές τράπεζες θα τείνουν να αποσπούν υψηλότερο μερίδιο της αγοράς και υψηλότερα κέρδη όχι γιατί έχουν ολιγοπωλιακή δύναμη αλλά γιατί ακριβώς είναι πιο αποτελεσματικές (βλέπε ΚΠΔ και τρίγωνο μονοπωλιακής δύναμης)

8. Non-structural (οικονομετρικές) μέθοδοι • Για να φτάσουμε στην οικονομετρική εκτίμηση θα πρέπει πρώτα να κατασκευάσουμε ένα απλό θεωρητικό υπόδειγμα του τραπεζικού κλάδου στο οποίο θα επιτρέπεται η ύπαρξη μονοπωλιακών χαρακτηριστικών • Υποθέτουμε ότι οι τράπεζες παράγουν δάνεια, χρησιμοποιώντας τις καταθέσεις, εργασία και κεφαλαιουχικό εξοπλισμό • Υποθέτουμε επίσης ότι στόχος των τραπεζών είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους

9. Α-Β-L μεΠτα κέρδη της τράπεζαςi σε χρόνοt, rlείναι το επιτόκιο δανεισμού, l είναι η αξία των δανείων, rbείναι το επιτόκιο των ομολόγων b, rd είναι το επιτόκιο καταθέσεων, dείναι η αξία των καταθέσεων καιC είναι το λειτουργικό κόστος. Το πρόβλημα της τράπεζας είναι να Και οι συνθήκες πρώτης τάξης αυτού του προβλήματος είναι οι

10. Α-Β-L Την αγοραία ελαστικότητα ζήτησης δανείων με Το επίπεδο διαφοροποίησης του επιπέδου των δανείων από την ανταγωνιστική ισορροπία (όπως στο υπόδειγμα Cournot) Σε αυτό το απλό υπόδειγμα, θ=1 (στατιστικά) συνεπάγεται μονοπώλιο ή καρτέλ, θ=0 συνεπάγεται τέλειο ανταγωνισμό, ενδιάμεσες τιμές είναι ενδιάμεσες μορφές αγοράς και θ<1 συμπεριφορά μη αριστοποίησης εκ μέρους των τραπεζών Η εκτίμηση γίνεται επί της πρώτης συνθήκης τάξεως αν έχουμε στοιχεία για το επιτόκιο των ομολόγων ή επί των συνδυασμένων συνθηκών τάξεως όταν δεν έχουμε τέτοια στοιχεία

11. Α-Β-L • Επί της ουσίας χρειαζόμαστε στοιχεία δανείων, καταθέσεων, επιτοκίων και κόστους • Το σύστημα που εκτιμάται είναι της ακόλουθης μορφής

12. P-R • Μια πιο απλή μέθοδος, που όμως μας προσφέρει κάπως λιγότερη πληροφόρηση είναι η μέθοδος των Panzar-Rosse • Panzar-Rosse • Περιλαμβάνει το βαθμό στον οποίο συγκεκριμένες εισροές δημιουργούν υψηλότερα έσοδα από αυτά της ανταγωνιστικής ισορροπίας • Συνεπώς αυτό που εξετάζεται είναι το άθροισμα των ελαστικοτήτων των παραγωγικών συντελεστών σε μια συνάρτηση εσόδων • R=a0+a1*I1+a2*I2+a3*I3+a4*K+e

13. P-R • Το επίπεδο μονοπωλιακής δύναμης δίνεται από το άθροισμα α1+α2+α3 και ονομάζεται Η • Αν Η=1 έχουμε τέλειο ανταγωνισμό, αν Η=0 έχουμε μονοπώλιο και ενδιάμεσες τιμές δείχνουν μονοπωλιακό ανταγωνισμό • Επειδή οι τράπεζες δεν είναι μονοπώλια συχνά αυτή η μέθοδος δε μας προσφέρει τόσο ασφαλή συμπεράσματα για την ύπαρξη ισχυρών ολιγοπωλίων

14. Αποτελέσματα εμπειρικών ερευνών • Οι περισσότεροι κλάδοι χαρακτηρίζονται από μονοπωλιακό ανταγωνισμό • Υπάρχουν κάποια στοιχεία ολιγοπωλίου σε κλάδους χωρών όπως η Ελλάδα και οι χώρες της τέως Σοβιετικής Ένωσης • Ολιγοπώλια υπάρχουν κυρίως εκεί που υφίστανται συμφωνίες μεταξύ των τραπεζών για τη διατήρηση της διαφοράς μεταξύ επιτοκίου δανεισμού και καταθέσεων σε πολύ υψηλό επίπεδο

15. Πολιτική ρύθμισης • Μετά την απελευθέρωση των τραπεζικών αγορών στα μέσα της δεκαετίας του 80 οι πολιτικές ρύθμισης του κλάδου περιορίστηκαν σταδιακά • Ο τραπεζικός κλάδος αφέθηκε να λειτουργήσει στα πλαίσια των κανόνων της ζήτησης και της προσφοράς και αρκετές κρατικές τράπεζες ιδιωτικοποιήθηκαν • Διαφαίνεται όμως ότι η αποτελεσματική ρύθμιση είναι απαραίτητη γιατί σε χώρες ΄πως η Ελλάδα οι αγορές οικοιοποιήθηκαν από τις τράπεζες ενώ σε χώρεσ όπως οι ΗΠΑ ο ανταγωνισμός οδ΄γησε σε αύξηση των κινδύνων • Υπάρχει ο τρίτος δρόμος; Θα το συζητήσουμε εκτενώς στο κεφάλαιο της ρύθμισης αφού δούμε πρώτα πώς οι τράπεζες ορίζουν τα επιτόκιά τους