Projekt Lenda : Histori Klasa : XI d Punoi : esmeralda dragjoshi Pranoi : Z. Klarita

2. ProjektLenda: HistoriKlasa: XIdPunoi: esmeraldadragjoshiPranoi: Z. Klarita

3. Njëtiparetjetërtëviteve '90 e takojmëtëkonceptiiglobalizimit. Kjofjalë u futshpejtnëfjalorin e përgjithshëm, duke treguarlidhjengjithnjë e mëtëngushte midis shtetevenëpërmjettregtisënërritje, investimeve, shkëmbimittëinformacionit, turizmit, ndikimitkulturorenëpërmjetmediaveetj. Ekzistojnë tri forma globalizimi : 1. Globalizimiiekonomisë. Shtetethapinkufijtënëmënyreqëtregtiadheinvestimet midis tyretërriten. 2. Globalizimiikulturës. Mediatmodernedhemarketingubëjnëqënjerëzittëshohinvazhdimishttënjëjtatprogrametelevizive, tëveshinrrobattësënjëjtësmarke, tëdëgjojnëtënjëjtënmuzikedhetërrojnëmëtënjëjtatidealenëgjithëboten. 3. Globalizimipolitikdhejuridik. Shtetilidhetgjithnjë e mëshumësëbashkunënjëbashkëpunimpolitiktëdetyruar. Jo mëpak, rrjetiimarrëveshjevendërkombëtaredherregullatjuridikekujdesenqëtregtia e lirëtradicionaletëkufizohet.

4. Emëruesiipërbashkëtikëtyre tri formavetëglobalizimitështërritja e kontaktitpërtejkufijve. Shumënjerëzmendojnë se kjogjëshpiegradualishtnëhumbjen e kuptimittëkufijve, diçkaqëndoshta do tëzvogëlojekuptimin e shtetitnëbashkësinëndërkombëtare. Edhepseshumështetetëbotes u lidhensëbashkunënjërrjettëmaskuarholle, shpejt u be e qartepërtëgjithësëzhvillimikarakterizohejngakthesadheshtrembërime : Shumëish-shtetetëvarfra, jomëpaknëAzinëJuglindore, përjetuanpërshumëdhjetëvjeçarenjërritjeekonomikepërrallore, mirëpongagjysma e dyte e viteve '90 shumëngakëtotëashtuquajturavendettërejatëindustrializuara u goditenngakrizaekonomiketëfuqishme. - Lëvizjapërmbrojtjen e mjedisitdheshkencëtaretvunënëdukjesërritja e globalizimittëtregtisëdhekonsumitshpienënjëngarkesetëkonsiderueshmetëmjedisit. Paneliiklimësi OKB-se paralajmërontengritjen e temperaturës me pasojadramatikeglobale, sirrjedhimishkarkimittëdioksidtëkarbonit CO2, dhegazravetëtjera, qëjanëtëlidhurameindustrinëdheautomobilat.

5. - Lëvizjapërmbrojtjen e mjedisitdheshkencëtaretvunënëdukjesërritja e globalizimittëtregtisëdhekonsumitshpienënjëngarkesetëkonsiderueshmetëmjedisit. Paneliiklimësi OKB-se paralajmërontengritjen e temperaturës me pasojadramatikeglobale, sirrjedhimishkarkimittëdioksidtëkarbonit CO2, dhegazravetëtjera, qëjanëtëlidhurameindustrinëdheautomobilat. - Si vendet e pasura, ashtuedhetëvarfrat, gjateviteve '90, pohuan se globalizimiishtenëtëvërtetenjëamerikanizimimbuluar : Globalizimi, mbitëgjitha, u përshtatejnevojaveekonomikedhepolitiketëShtetevetëBashkuaradhe u vu nëdukje se ishinvleratkulturoreamerikaneqë u përhapennëgjithëbotennëpërmjetserivetelevizivedhefushatavetëreklamës. - Shumënjerëzshpresoninsëvitet '90 do tëishinvitetëpajtimitdhetëbashkëpunimit, pas njëgjysmeshekulli me armiqësidhe terror tëbalancuar. KurramuriqëndanteBerlininnëvitin 1989, vizionetishinpoaqtëmëdhasaedhenëmbledhjen e mijëvjeçarit, dhjetevjetmëvone. NjëshkrimtareparathasëfundiiLuftëssëFtohte do tethoshte "The end of the history”. Njerëzimi e kishtearriturqëllimin e tij. Megjithatë,

6. ishte e qartepërtëgjithësëpamjet e mediavembanintëpaktënvulën e konflikteveashtusimëparë. Mos do tëthotëkjo se edheudhëheqësit e shtetevetëmbledhjes se mijëvjeçaritjanëtëdënuartëdështojnënëarritjen e qëllimittëtyre ? Vetëkuptohet se përgjigjepërkëtënuk ka, por, duke studiuarfaqetërëndësishmetëkëtijqënëquajmë "Sistempolitikndërkombëtare", mundtëshikojmëmë mire se çfarëmundësishdhekufizimeshkaneshtetetdheudhëheqësit e tyrenëarenënndërkombëtare. A jepglobalizimipaqedhestabilitet ? Globalizimipolitik, ekonomikdhekulturorilidhshtetet e botessëbashku, kundjeshmëria, ndikimidhevartësia e ndërsjellerriten. Përmëtepër, kemiproblemeqëlidhen me sigurindhemjedisin, qëgjithashtuisjellinshtetetgjithnjë e mëafërnjë "fatitëpërbashkët".

7. Nëcilën grade ndihmonkjogjëpërrendin ? Globalizimibënqëpolitikanettëflasingjithnjë e mëpak, ndërkoheqëkompanitëshumëkombësherrisinfuqinë e tyre. Shumënjerëzmendojnë se arsyejaqë ka gjithnjë e mëpakeluftëra midis shteteveështë se shumështetetëbotesjanëtëlidhurangushtesëbashku, jo me paknëfushatëekonomisë. Ngaanatjetër, shumënjerëzjanëtëpreokupuar me faktin se globalizimikrijonreaksionetëkundërta. Organizatatëndryshmeflasinpërpadrejtësitëqëbëhennëtregtinëndërkombëtaredheshumëudhëheqjespolitikedhefetare e shikojnëjomëpakglobaliziminkulturordheekonomiksinjëshprehjeqëkulturadheekonomiaamerikanekane "pushtuar” gjithëbotën. Nëgjithëbotënjanëkrijuarorganizataqëkanësiqellimtëluftojnëglobaliziminekonomik.

8. A do tëpërfundojeglobalizimigradualishtnëkundërshtimedhetensionenërritje, qënë fund do tëçojënëantiglobalizëm, kukontrollidhekufijtë do tëbëhenpërsëritërëndësishëm ? Apo do tëshkojmëdrejtnjëshoqërie, kukombësia do tëjetedytësore, ku do tëmundtëudhëtohetlirishtmatanëkufirit, kukultura e tërinjevekudo do tëkëtëgjithnjë e mëshumëtiparetënjëjta, kuinteresatdhevleratgjithnjë e mëshumë do tëbëhentënjëjtadhekushtetetnuk do tëluajnëndonjërrolthelbësore.

9. ZgjimdhecentralitetiKinës - Globalizimi, sipasnjëopinionitejettëpërhapur, do tëduhejtëreduktontedizekuilibretbotërore. PorindustrializimishumëishpejtëiKinës ka vendosurpremisatpërdizekuilibretërejanëndarjenndërkombëtaredhenëgjeografinë e pushtetitbotëror. Shumë - edhepsejotëgjithëdhendoshta as shumica - e ekonomistëvedhe e historianëveqëjanëmarrë me procesin e kohëvetëfundittëglobalizimitkanënxjerrënëdritëfaktin se nukbëhetfjalëpërnjëfenomenkaqtërisibujadheklishetë e përhapurngamediat do tëlinintëbesohej. Që bile njëproceshistoriko-ekonomikshumëingjashëmishteparëtashmëtënistengashekulli XVI, ishpërthyerngazbulimet e mëdhagjeografiketëfundittëKatërqindës: jovetëmzbulimiiBotëssë Re ngaana e KristoforKolombit, poredhehapja, ngaana e portugezëve, e rrugëskrejtësishtdetaretëkërkuarpërnjëkohëtëgjatëdrejtIndiveLindore. Dheqëkyprocesikishdhënëjetë - pas dyshekujshluftash midis perandorivetëmbështeturambikontrollin e oqeaneve - dhenjërendibotërortëdestinuarqëtëmbetejpakashumëiqëndrueshëmpërnjëperiudhëtëgjatë: përperiudhënqëshkonngapërfundimiiluftëravenapoleonianederinëfundin e shekullit XIX dhe, përaspektetëcaktuara, edhemëtej.

10. "Globalizimiiparë", fenomenpoaqdinamiksaaiqë ka karakterizuar 30-vjeçarin e fundit, me karakteristikashumëtëngjashme, por me ritmeshumëmëtëngadalta, ikishtedhënënënjë moment tëcaktuarnjërendibotërortëqëndrueshëm, qëkishteAnglinësivendinhegjemondhesidomossi vend qendrorinjësistemindërkombëtartëbazuar - ashtusikyisotmi - mbiepërsinë e faktorëveekonomikërespektivishtatyrepolitikë, mbirëndësinëmëtëmadhetëtregtisëdetarerespektivishtkontrollit territorial dhembiepërsinë e spekulimitprodhuestështyrënënivelndërkontinentalrespektivishtpavarësisësëvendevetëveçanta. Globalizimii "vjetër" Njërevolucionpoaqijashtëzakonshëmsaaiqëkemiasistuarnë 30 vitet e fundit - mëingadaltë, porjashtëzakonishtmëidukshëm - kishtendodhurgjatëPesëqindës, kurzhvilliminëishujt e Karaibeveikulturëssëkallamsheqerit, me origjinëngaDetiiKuq, imundësoiEuropësqëtëdisponojënjëmasëtëmadheresurseshushqimoretejetenergjetike, shtesërespektivishtatyretëprodhuarangabujqësia e saj. Pasoimundësiapërtëushqyernjënumërtëmadhkrahëshpunetëhequrangapunanëfushë; njënumërimjaftueshëmpasi, tëvënanëpunëminierat e hekurit e tëqymyrit, siguruanlëndët e paratënevojshmepërrevolucionin industrial.

11. Ardhja e europianëvenëAmerikëdhesëmundjet e rejaqëatasollën me vetekishinshkatërruarpjesën e madhetëpopullsisëautoktone, qëveçtëtjerashishtetejetkrenaredhe e mësuar me lirinëpërtëpranuarrealitetin e rij, duke preferuarnganjëherëvetëvrasjenmasivenë vend tëpunësnëkushteskllavërie. Qekështuqëpërpunënnëplantacionet e kallamsheqerit u bë e nevojshmetëshkohej e tëkërkohejnëbrigjetatlantiketëAfrikësresursetnjerëzoretënevojshme. Pornëatëmjedistropikal - jorastësishtiquajtur "varriinjeriuttëbardhë" - rezultoi e preferueshmetëpërdoreshintribùtëvendaseluftarake, sipuna e atyre Ashanti dhe Mandingo, tëcilëtngarkoheshin me kapjen e skllevërvedhetëpaguheshin me produktet e industrisëeuropiane: përshembull, njëmashkullirritur, njëpushkë; njëgrua, njëshportë; njëfëmijë, njëthikë. Me mundjen e terrorittëoqeaneveqëderimëatëherëkishtendarëbotënnëblloqejokomunikuese, lindikushtinjëtrekëndëzimtregtar midis Europës, AfrikësdheBotëssë Re, qëpatipasojarevolucionaresocialedhegjeneroi me shpejtësinevojatëreja, përfshiuvendetëtjera, përcaktoitransferimetëjashtëzakonshmedijeshdheteknologjish.

12. Jetanëminieradhenëfonderi e njëkuotenërritjetëpopullsisëeuropiane e kishtebërëpunëndiçkashumëmëtëpisët e mëtërrezikshmengasakishqenëndonjëherëlodhjanëpërfusha. Karakteristika e parë, natyra e re e pisllëkut, çoinëEuropënënjëshpërthimtëkërkesëspërsapun; e dyta, rrezikshmëria e punësnëimpiantetindustriale, nënevojënpërt'iudrejtuarushqimeveqëtëstimuloninvigjilencëndhevëmendjen. Porasnjëraprekkëtyredynevojavenukmundtëplotësohej me resurset e vendevetësprovuara. PasoizhvilliminëAfrikë, me investimedheteknikatëtipit industrial tëardhuranga Anglia dheHollanda, tëprodhimittësasivetëmëdhatëvajittëpalmësdhengakjolindja e plantacioneveqëqenënëfaktstrukturaprodhuesetëtipitkapitalistik, tëmenaxhuarnga managers tëhuajapotëarsimuarjashtëvendit, me forcëpune me rrogëtëmbajturnganjëdisiplinë e tipitushtarakdhe e ashpërsaajoqëmbretërontenëbordin e anijeve me tëcilatdisapopujtëEuropësatlantikepomerrninkontrollin e rrugëveoqeanike.

13. Dhepërt'iupërgjigjurnevojave, nënjëEuropëgjithnjë e mëshumëtëmekanizuar, tëzakonittëpirjessëpijeveeksituesesiçajidhekafeja, sistemiiplantacioneve u zgjeruanëAfrikënEkuatoriale (përkafenë) dhenënënkontinentinindian (përçajin). E gjithakjo, nganjëraanë, nënkuptontenjë hop cilësortëAfrikësnëkuadrin e specializimittëkontinentevetëndryshëm, sifurnizuestëthjeshtëtëkrahuttëpunësjotëkualifikuardheeksportuese commodities tëprodhuara me procesetëtipit industrial dhe, ngaanatjetër, përfshirjennëndarjen e sapolindurtëpinëstëpjesëvetërejadhetëpafundmetëbotësqëderimëatëherëkishinqenëtëpanjohuraoseqëpërparakalimittëKepittëShpresëssëMirëngaana e Vasko De Gamasnukkishinpasurpërveçseraporteshumëtëkufizuara me Europën, me përjashtimtëspecievedhesasivetëvoglatëmëndafshit. EdhepsegjatëMesjetëseuropianëtnukkishinasgjëpërtëofruarnëshkëmbimqëAziatëmos e kishteapotëmos e kishtenëcilësimëtëmirë.

14. Ngaana e tyre, tributë Ashanti, Mandingo dhealeatët e tjerëafrikanëtëtregtarëvetëskllevërveanglezëdheholandezëngafurnizuestëeuropianëvetëkrahuttëpunës me çmimtëleverdisshëmpërkolonitë e tyreamerikane, domethënëngagjuetarëtëskllevërve, arritën me ngadalëtëngjisninpozicionemëtëmirënëndarjenndërkombëtaretëpunës, duke imituarngaeuropianëtteknikën e plantacionitpërtëprodhuarnjëfrutderimëatëherëtëpanjohur, me origjinëngaBota e Re, jashtëzakonishtenergjetik, porshumëihidhurdhepraktikishtjoingrënshëmderikurnukqenëbërëtëdisponueshmesasiratëmëdhasheqeri. Kështu, tributë Ashanti u bënëprodhuesit e parëbotërorëtëkakaos, shumë e vlerësuarnëtregunevropian duke filluarngaShtatëqindadhekanëmbeturtëtillëderinëmesin e shekullit XX.

15. Është e lehtëtëdallohetanalogjia me sa ka ndodhurgjatëprocesittëkohëvetëfundittëglobalizimit. Nëbotën e re tëribashkuarngarënia e barrieraveideologjikedhengambarimiiterroritbërthamor, jomëpakifrikshëmngasanukkishqenëaiioqeanevepërparafundittëKatërqindës - vendetfillimishttehyrjanëndarjenndërkombëtaretëpunëssifurnizuestëthjeshtëtëkrahuttëpunës me kostoshumëtëulët e kanëngjitur me shpejtësidhe me aftësipiramidënteknikedheorganizativedhepotransformohennëeksportuesmallrashtradicionalishttëprodhuarangavendeteuropianeapo, me njëtransformimqëkujtonatëtëzbatuarngatributë Ashanti, derinëeksportuesmallrashtërejatësiguruara duke kryqëzuarteknologjitë e ndryshuarangaPerëndimi me lëndët e paratëimportuarangazonatmëpaktëzhvilluara. Faza e globalizimit e hapur me zbulimin e Amerikësdhepërparimet e shkëmbimittëlirëqëkanëpasuarkanëçelurnjëperiudhëhistorikelidhur me tëcilëngjykiminukmundtëjetëpërveçseshumëpozitiv. Jo rastësishtpërkonlindjen e erësmoderne me datën e zbulimittëAmerikës, edhepsezhvillimiekonomikiBotëssë Re nuk do tëfillojëtëjetëdomethënësvetëmnjëshekull pas hyrjes me titulltëplotëtëAzisëdhetëAfrikësnësistemin e shkëmbimevedhenëekonominëbotërore, anipsebeneficetekonomiketëndarjesndërkontinentaletëpunës, gjatëgjithëGjashtëqindësdheShtatëqindës, do t'unënshtrohenkushtëzimevepolitikeshumëtëforta.

16. Seciliprejvendeveeuropiane me dalënëAtlantik - Portugalia, Spanja, Franca, Hollandadhe Anglia - do tëpërvetësojënëfaktpjesëtëndryshmetëkontinenteveekstraeuropianedhe do tëpromovojënjëndërvarësiekskluzive midis mëmëdheutdhekoloniveamerikanedheaziatike. Njërrjetidendurshkëmbimesh do tërealizohetkështuvetëmnëbrendësitëçdoaspektiperandorak, ndërsa midis njëperandoriedhetjetrës do tëngrihenbarrieraqëkaloheshinvetëmngapirateriadhengaluftanëlëvizje. Do tëjetëvetëmmë pas qëimperializmi do tëndryshojë, nganjëdoktrinë e primatittëpolitikësnënjëdoktrinëtëprimatittëekonomisë, domethënë pas ardhjestëtëashtuquajturit Free Trade Imperialism, dhepasiqë Anglia do t'ishkatërrojënjë e nganjëperandoritërivale, që do tëlindë, tënesërmen e luftëravenapoleoniane, njësistemshkëmbimeshvërtetplanetar, njëtreg global dhenjëerëtëgjatënëtëcilënkonfliktet do tëjenërelativishtpaktërëndësishëmdhesidomos me karakterjobotëror. Do tëndodhëkështunëshekullin e mëpasëm, midis viteve 1815 e 1914, verifikimihistorikiasajqëështënuhaturngaHjumdheMonteskjë, domethënëiraportittëngushtë midis shkëmbimittëlirëdhepaqes. Njëbotë e hapurdhepaqësore

17. Monteskjë ka hyrënëhistorisiteoricieniindarjessëpushteteve: një hap themelornëkërkiminmijëvjeçardhegjithmonëaktualtëformavedheinstrumentevetëqeverisëqëimundësojnëshoqërisëdheindividëvetëveçantëqëtëmbrohenngaabuzimet, ngashkeljetdhengagabimet e qeveritarëvetëtyre. PorinjëjtiMonteskjëishtegoxhaivetëdijshëmdhenëmënyrëtëdhimbshmeivetëdijshëmpërfaktinqëndarja e pushtetevetështetit midis legjislativit, ekzekutivitdhegjyqësoritnukmundtambronteshoqërinëngakrimimaksimalqëmundtëkryejënjëqeverikundërpopullittësaj: aiifutjesnënjëluftëjotënevojshme. Përtasiguruarkëtëobjektivthemelordhesupremduhejshkuarpërtejndarjessëthjeshtëtëpushtetevetëmishëruaranëinstitucione. Duhejqënëbrendësitëvetëshoqërisëtëekzistoninkundërpushtetejoinstitucionalë, kundërpushtetetëfjetur, qëtëaktivizoheshinkurndarja e pushtetevetëkrijuaratëmosmjaftontemë, sinërastin e njëkërcënimilufte. Dhefilozofiishikontekëtokundërpushtetenëbartësit e interesaveekonomikeqëlufta do tëdëmtontesibërthamajo e një force qënukbëntepolitikë me kohëtëplotë, portënjë "pushtetitëpaqes" qëaktivizohejvetëmnërrethanatëcaktuara.

18. Përtëdhënënjëshembulltëlehtëdhebashkëkohor, nëqoftësenjëinisiativë e pushtetevetëkrijuara do takishçuardisavjetmëparëItalinë, industria e këpucëve e tëcilës ka qenëpërdekadablerësikryesorbotërorilëkurëve, nënjëkonfliktserioz me Indinë, gjithmonëeksportuesikryesorbotëror, është e lehtëtëparashikohetqëeksponentët e industrisësëpërpunimitdhetëkëpucëve do tëshndërroheshinsa hap e mbyllsytënganjëkomunitetpaqësorikushtuarvetëmndajpunësdhefitimevenënjëgruppolitikisht militant ivendosurqëtëarrijëzgjidhjen e konfliktit: praktikishtnënjë "partipaqeje me Indinë" tëvendosurpërtandryshuar me çdokushtpolitikën e jashtmetëItalisënëmënyrëqëtëheqinçdopengesëaporrezikpengesendajfluksit normal tëimportimevengaky vend iveçantë. Nuk do tëishtenjëpartibartëse e njëpolitiketëjashtmekrejtësishttëndryshme, duke qenë se këtyrenjerëzvetëzotnuk u interesonasgjëpërçështjet e mëdhabotërore, pornjëparti e vendosurqëtësigurojënjëpolitikëtëjashtmetëndryshmevetëmlidhur me njëpikëspecifike: raportet me Indinë. E zgjidhurmbibazapaqësorekjopikëspecifike, "partia" nëfjalë do tëkthehej "nëgjumë", e gatshmeqëtëzgjohej me poaqenergjivetëmatëherëkur do tëishinsërishnërrezikfurnizimet me lëkurënga India, poredhesikurpushtetet e ngrituratësilleshinnëmënyrëtëtillësatëkërcënoninrrjedhjen e qetëtëtregtisënëfjalë midis Italisë e ShtetevetëBashkuaraapoItalisë e Gjermanisë, duke qenë se këtodyvendejanëprejviteshimportuesitkryesorëtëprodukteveitalianenësektorët e lëkurëve.

19. Tregtia e lirë, nuhasninRikard, HjumdheMonteskjë, sjellpashmangshmërishtnëspecializiminprodhuestëvendevetëndryshmedhe, përpasojë, nëndërvarësinë e tyre. Ngaana e saj, kjobëntëlindënësecilin vend njëpluralitetsubjekteshdhe, përpasojë, "partishnëgjumë", tëinteresuarandajpaqes. Amajopërnjëpaqegjenerike, porpërpaqespecifike, me këtëapoatë vend. Partinëgjumë, sigurisht, amagjithmonëtëgatshmetëzgjohen e tëhyjnënëveprim, duke ibërëkështuqeveritënjëllojGuliverinëplazhin e liliputëve, tëlidhur me fijeshumëtëholla, pornëtërësinë e tyreparalizues. Siç do tëndodhtenënjë vend industria e këpucëvetëtëcilittëishte e varurnga India, ajo e naftësngaLibia, ajo e makaronavengamielliamerikan, ajo e gazitngaRusia, ajoelektrikenga Franca, ajoturistikengaGjermania, ajo e makinaveindustrialengatregjetnëvendet me industrializimtëfortë, ajo e automobilavenga outsourcing nëAmerikënLatinedheEuropënLindore, ajoaeronautikengatenderatamerikanëdhenjëpjesë e import-eksportitngaZvicradhe Austria përtëlejuarqëkamionët e huajtëpërshkojnëterritorin e tyre. Nëmasënnëtëcilënliria e shkëmbimevefavorizonspecializimin, ajotentonkështutëmodifikojëraportet e brendshmenëçdo vend, duke shumëfishuarkundërpushtetet e shoqërisëtëdestinuaraqëtëekuilibrojnëpushtetinpolitik, domethënë duke shumëfishuar "partitë e paqes". Jo rastësisht, teoritëkundratregtisësëlirë, autarkisë, vetëmjaftueshmërisënëkëtëapoatëfushë, zhvillimitnëpërmjetzëvendësimittëimportimeve, janëjustifikuargjithmonë me nevojënpër "tëmosqenëtëdëmtuarshumënërastlufte", pornërealitetkanëshoqëruargjithmonëperiudhat e luftësdhetëafrimit me tëdhenëshumërasteedhe e kanëfavorizuar, duke bërëtëlindinnëshoqëriinteresa private tëmbrojtura, grupeindustrialëoperues me njëlogjikëarsenalidhejo me njëlogjikëtregtare, me njëlogjikëefikasitetishkatërruesdhejoefikasitetiekonomik: edhekëto "kundërpushtete" socialënëkuptimin e vërtetëtëfjalës. Me njëfjalë "partitëluftës" nëkuptimin e vërtetëtëfjalës, porjonëgjumë, bile tështrënguarnënjëaksiontëvazhdueshëmlotimiqëtentontëkushtëzojëpushtetet "zyrtare". Globalizimii "ri"

20. Atyreqëkanëqenëtëaftëtashikojnënënjëperspektivëhistorikefenomeninqë ka karakterizuartëgjithëbotën duke filluarngavitet '70 tëshekullittëkaluar, globaliziminuk u duketsidiçkavërtetorigjinaledhe e panjohur. Përkundrazi, sinjëfazë e re e vetëatijfenomeniqëi ka garantuarbotësnjëperiudhëpaqejetëgjatëdhekjobënqënëperspektivë, edhepsediferencatnukmungojnë, tëpritenpasojapoaqpërfituesesaatoqënëkomplekskanëshënuarepokënmoderne. Dheqëipretnënjëhorizontkohorrelativishttëshkurtër, edhepserënia e pengesavenëkomunikimedheulja e fuqishme e kostossëtransporteve - e ashtuquajtura "vdekjenëlargësi" - kanëpërcaktuardhepopërcaktojnëakomanjëreduktimdrastiktëritmeve me tëcilatshumëfishohenmarrëdhëniet e ndërmjetme midis kombeve, ekonomivedheqytetërimeve, ashtusidhenjë "përshpejtimihistorisë" nëkuptimin e vërtetëtëfjalës. Nërrënjëtëkësaj, sitëçdo faze tjetërtëglobalizimitështënëfaktnjërritje e fortë e shkëmbimeve, qëidetyrohetnjë hop përparanëndarjenndërkombëtaretëpunësdhe, përpasojë, tëspecializimittëvendevetëndryshmetëbotësnëproduktetëndryshme. Megjithatë, ekzistonnjëdiferencëmjaftrrënjësore midis fazavetëmëparshmetëglobalizimitdheasajaktualedheqëndronnëfaktinqënëglobalizimin e Pesëqind - Gjashtëqindësnjëprimitivitetiegërkarakterizonteterritoret e Botëssë Re, sëbashku me njëdekadencëpolitiketëmadhetëatyrepjesëvetëAzisëdhetëAfrikësqëqenëpërfshirënënjësistemekonomikbotërortëcentruarmëparëmbifuqitë e ndryshme (Spanjë, Portugali, Francë, HollandëdheAngli) sesaqenëndarëdhepastajvetëmmbiAnglinë. Veçkësaj, territoret e rejatëhyranësistemineurocentrik pas zbulimevetëmëdhagjeografikeqenëgjysmëtëpopulluara, aqështë e vërtetësa u deshtëpopulloheshin duke restauruarskllavërinë, njëturpqëkristianizmi e kishzhdukurgjatëtëgjithëmijëvjeçaritmesjetardheqërishfaqetnëPerëndimvetëmnëpërkim me rizbulimin e botësklasike, me Rilindjen, me Reformëndhe, pikërisht, me fazën e parëtëglobalizimit.

21. Kurse sot përfshirjashumë e shpejtë e pjesëvetërejatëbotësnësisteminatlantikocentrikqë ka karakterizuarekonominëbotëroregjatëdyshekujvetëfundit ka tëbëjënëradhëtëparë me një vend me qytetërimtëlashtëdhetraditaperandoraketëmëdha, popullsia e tëcilit - e pafundmedhetejetpatriote - iatribuonrëndësishumëtëmadhekulturësdheshkencës. Domethënë ka tëbëjëkryesisht me Kinën, duke përcaktuarjonjëproceszhvillimitëngadaltësiaiqë ka karakterizuarAmerikënVerioregjatëshekullit XIX, pornjëprocesindustrializimidhetransformimiekonomiko-shoqërortëshpejtësipasmodelitperëndimor; duke përcaktuaratërizgjimtëshpejtëtëKinësqësipasprofecisësë Napoleon Bonapartit, kurdoqë do tëverifikohej, ishteidestinuartëdridhtetëgjithëbotën. Nëkompleks, nëtëgjithëAzinë, njëmasë e madhekrahupune, pothuajse 2 miliardëburra e granëluletëmoshës, ka hyrënëkonkurrencë me punëtorët e vendeve me traditëmodernedheindustrialemëtëkonsoliduar. Ka pasuarnjëulje e shpejtë e kostovetëprodhimit industrial, që u ka lejuarsipërmarrësveqëkanëinvestuarnëAzinjërritjemarramendësetëfitimeve. Ngaana e tyre, falërrogaveminimaletëvendeve me industrializimtëri, klasat e mesmeamerikanedheeuropianekanëgëzuarnjë 30-vjeçar zhvillimi pa inflacion, fillimishterrësuardeindustrializimindhehumbjenpasuesetëvendevetëpunës. ImpaktiiekspansionittërastësishëmtësistemitkapitalistndajAzisëdhevendevetëtjera me kostoshumëtëulëttëpunës ka qenëpraktikishtikundërtndajatijqëglobalizimiiparë ka pasurndajEuropës, kungaAmerikatjanëderdhursasiratëkonsiderueshmearidheargjendi, me njëfenomeninflacionipasuestëzgjaturmbinjëshekull. Dhepërderisaproduktetërinjtejetushqyes, sipuna e sheqeritdhe e kakaos, sëbashku me kulturatëreja, sipuna e patates, qenëfuturnëpërdorimin e përditshëmtëmasaveeuropiane, qenërealizuar, siç e kemiparë, kushtetejettëfavorshmendajheqjessëshumëkrahëvepunëbujqësisëdheiniciativavetërejasipërmarrëse; nëpraktikë opening up e tokavetërejadhe e kontinentevetërinjkishbërëtëmundurrevolucionin industrial nëqendërtësistemit. Kursenëfazënaktualegjëratpoecinnëmënyrëtëndryshme: ështëperiferiaajoqëpërfitondhe, nëradhëtëparë, Kina.

22. Sot, ajoqë ka ndodhurdhevazhdontëndodhëpërparasyvetonaështënëfaktzgjimihistorikiasajqëqederinëfillimet e shekullit XX Perandoria e Mesitdhemë pas, saktësishtpër 40 vjet, tentativamë e jashtëzakonshmepërt'idhënëjetënjëshoqëriestataliste. Dhenjëzgjimitillëdrejtonngritjen e pashmangshmetëAzisënërolin e protagonistessëprogresitekonomik, nëkuadrin e njëpostimitëpërgjithshëmmasivtëprodhimevemanifakturistengaAmerika, ngaJaponiadhengaEuropadrejtvendeve me kostotëulëttëpunës; fillimishtdrejtKoresësëJugutdheatyre "copëzave" tëbotëskinetikeqëjanëTajvani, Hong Kongu e Singapori; pastaj, nënjëshkallëpërmasorekrejtësishttëndryshme, drejtKinëskontinentale. Nukështë e vështirëtëmatethopicilësor, duke u nisurngavitet '50, qërealizohetkurdecentralizimiiaktiviteteveprodhuesengavendet me industrializimmëtëvjetërdrejtatyre me kostotëulëttëpunëstransformohetnganjëfenomenqë u interesontevetëmdisavendevetëvoglaaziatikenënjëfenomenqë duke filluarngaviti 1979 prekKinënperëndimore. Komplesivisht, mjaftontëvërehet se "tigrataziatikë" qëjanëzhvilluarnëvitet '60 e '70 nëpërmjetnjëprocesiindustrializimi export-led, domethënëidrejtuarndajtregjevetëhuaja, shkoningjithsejnënja 50 milionëbanorë, kurse Kina kontinentale ka mbi 1.3 miliardëtëtillë. Kështuqëështë e qartë se tregjetndërkombëtare, tëcilatmundtaabsorbonin pa vështirësitëmëdhaprodhimin e "tigrave", nukmundtëjenënëgjendjetambështesinpërnjëkohëtëgjatëkonkurrencënkineze. Ashtusiçështë e qartë se joqyshngafundiishekullit XX nukishtemë e pranueshmelehtësia me tëcilënvëzhguesitdheekonomistëtperëndimorëikanëkonsideruarkëtakonkurrentëtërinj, me shpresënqëvetëzhvillimiityretëçontenënjërritjetërrogavedhenënjëreduktimtë "hiperkonkurrueshmërisë" sëtyre. Mbitëgjitha, njëshpresë e tillëdukejdheduketkrejtësisht false nërastin e Kinës, kuakoma sot pas një 30-vjeçari rritjeshumëtëshpejtë e tëpandërprerë, ka rrethgjysmëmiliardinjerëznëzonat e brendshmedhenëfshatraqëmbijetojnë me mëpak se 2 dollarënëditë, duke formuarnjëushtriindustrialerezervëqëmëshonmbitëpunësuaritdhepengonfitimin e rrogavemëtëlarta.

23. Data nëtëcilën ka nisurprocesiitransferimitdrejtKinësiaktiviteteveindustrialeqëderinëLuftën e DytëBotërorekishinmbeturtëpërqendruaranë "Veriun" e botës, siç e kemiparë, mundtëpërcaktohet me saktësi. Ngjarjaqërezultoivendimtarenëkëtëqëllimqenëfaktnjëvendimipolitikësekonomikeimarrënëdhjetorin e vitit 1978 ngasesioniitretëplenariKomitetitQendrortëzgjedhurnëKongresin XI tëPartisëKomunisteKinezedhemësaktësishtvendimipërtëvënëmenjëherënëveprim - duke filluarnga 1 janari 1979 - tëashtuquajturën "ekonomisocialistetëtregut": konceptsipakkontradiktordheipapërcaktueshëm, porpolitikqëijeptehapësirëtëgjerënjëprivatizimiprogresivtëekonomisëdhesidomos e haptetregunkinezndajinvestimevetëhuaja. Braktisejkështuparimithemelorqëderimëatëherekishfrymëzuarndërtimin e RepublikësPopulloretëKinës: parimisipastëcilit Kina revolucionaredhe e pavarurduhejtë "ecte me këmbët e veta" dhepërkëtëarsyeduhejjovetëmtëmartohejsocializmi me nacionalizmin, porduhejtëishtederiautarki, tëmosvarejngaaskush, as ngaBashkimiSovjetik, nëasnjëfushë, as përsigurinëushtarake, as përekonominë e saj. Merita e kësajkthesengaautarkinëintegrimbotëroriatribuohetpadyshim Ten Hsiao Pinit, qëimponoivendiminhistoriktëPartisëKomunisteKineze me braktisjen e ortodoksisërevolucionare "tëpastër e tëashpër" të Mao CeDunitdhekaliminpasuesnënjëqëndrimmëpragmatiknëpolitikënekonomike. Pornukduhetharruar se e gjithakjoishtebërë e mundurngasituatapolitike e veçantëqëmbizotërontenëPerëndimnëvitet '70 pas disfatësamerikanenë Vietnam dhesidomosngafaktiqëgjatëpresidencësliberaletëXhimiKarteritShtetet e Bashkuara, tëpaktënnënivelpolitikdheopinionipublik, nëmosnëtëgjithastrukturat e shtetit, kishinbraktisurçdoarmiqësindajKinës, bile kishinvendosurta "luaninkartënkineze" nëfunksionantisovjetikdhepërnjëperiudhëtëshkurtërkishinmarrënjëqëndrimpolitikfuqimishtantiimperialist.

24. Përpasojë, nëPekinqenëreduktuarndjeshëmfrikërat e njëagresioniushtarakperëndimor, ndërsashtohejfrikaprejrritjessëshpejtëtëfuqisëushtaraketëBashkimitSovjetik, që do tëshpalosejnjëvit pas atijdhjetoritëdhimbshëmtëvitit 1978, nëpushtimin e Afganistanit. Ekuilibratpolitikëbotërorekishinkështutënatyrshëmnjëafrimkino-amerikan, nëkuadërtëtëcilitambientetindustrialedheekonomikeamerikanekishinarriturfaktikishtnjëmarrëveshje me Pekinin: nëshkëmbimtëaksesittëkapitaleveamerikanenëtregunkineztëpunës do t'uhapeshinprodukteveindustriale made in China tregjet e pasuratëkonsumittëShtetevetëBashkuaradhetëtëgjithavendeveperëndimorembitëcilatUashingtoniushtroninfluencën e vet, nëmoskontrollin e tij. Nëpraktikëishtevendosurajoqë ne sot e quajmëglobalizim. Vendimipërtëkaluarnë "ekonominësocialistetëtregut" - përvjetoriitëcilitështëfestuarsolemnishtnëPekinnëdhjetortë 2008 - ka shënuarkështujovetëmfatin e Kinës, portëgjithëkohëntonë, përfshiatëqë Putin e ka quajtur "tragjediamë e madhe e shekullit XX": shpërbërjen e BashkimitSovjetik. Ngavendimikinezpërtëkaluarnë "ekonominësocialistetëtregut" shpërtheunëfaktpothuajseautomatikishtnjëserireformashqëidha fund izolimittëKinësdhebëriefektivehapjen e tregjevetëpasuratëkonsumittëPerëndimitndajprodhimevekineze, duke bërëkështutëmundurnjë hop tëmadhpërparanëndarjen e punësnëshkallëglobale. Poredhe, nëmënyrëtëpashmangshme, duke e hapurnjë vend - kontinentdhetregun e pafundëmtëtijtëpunësndajtransferimittëteknologjive me origjinëperëndimore. Ngapikëpamjaperëndimore, njëtransferimitillëishtedukshëmiprivuarngarreziqet. Dhekjofalësuperioritetitteknologjiktëvendeve me industrializimmëtëlashtë. Kostojashumë e ulët e punësnjerëzorenëKinëlejontenëfaktqëtëmos u dorëzohejkëtyrekonkurruesvetëardhshëmpotencialëatoteknologjidhemakinatëkushtueshmeqëzëvendësojnënëmënyrëmëefikasepunënnjerëzorenëoperacionetindustrialemëkomplekse. Nëpraktikë, sipërmarrjet e mëdhaperëndimorekanëmenduarqëtambrojnëlidershipin e tyreteknik duke transferuarmakinadheproceduraprodhueseqënënivelin e rrogavetëAmerikësdheakomamëshumëtëEuropësqenëpërt'ukonsideruartëprapambetura. Porkjogradualishtështëbërëmë e vështirëdhe ka çuaredhenëprogramin e kohëvetëfunditkineztëfavorizimitpërtenderadhefurnizimepublikekompanitëqëpërdorintëashtuquajturat indigenous technologies: një program qëishqetësonjopakShtetet e Bashkuara.

25. Rezultatiështëqë sot Kina ështënjëfuqibotërorengalëvizjet e sëcilës - siç ka pranuarnëfaktAdministrata Obama - fatet e pjesëstjetërtëbotësdiplomatikejomëpakngasanukvarenngasjelljetdhengagabimet e fuqisëtjetërtëmadhe, Amerikës. Natyrisht, procesiitrazuarishkaktuarngavendimijetikiPartisëKomunisteKinezenukkufizohet as tekShtetet e Bashkuaradhe Kina, as nukduket, pas një 30-vjeçari, afërezaurimit. Kjo bile ka përfshirë - duke isatelizuar - vendetëtjeraaziatike, siVietnami, kukostot e punësjanëakomamëtëulëta se nëmetropolet e mëdhaindustrialekineze. Këtonëfakt, janë duke përfituarprogresivishtngaatoinvestimeqëparaqesininterestëpakëtpërKinënapoderiatoaktiviteteqëtëdelokalizuaranëKinë 30-vjeçarin e kaluarkthehen sot e delokalizohensërish, ama duke u nisurnga Kina. TronditjaqëiështëdhënërenditbotërorngaaivendimhistorikiPartisëKomunisteKinezenukështëndalurkëtu. Siç e kemitheksuartashmë, ngapërpunimiteorikqë e kishteparaprirë - diskutimii Ten Hsiao Pinit "Çlironimendjet…." - filloitëakumulohejaidhjetëvjeçarpresionpolitikpërliberalizimin e sistemevesocialistetëcilitgrupidrejtuesiatrofizuariregjimitsovjetiknukmundt'irezistontedheqënëfaktMoskanukarrititamenaxhonte, duke tërhequrnëdështimtëgjithësisteminkomunistdhevetëunitetin e BashkimitSovjetik. Nëfakt, nukqediplomaciapolitiko-fetare e GjonPalit II faktoriivetëm, as mëirëndësishmi, që 11 vjet pas dhjetorittëvitit 1978 vurinëkrizëregjiminsovjetik. Dheqë me tëstrukturapolitiko-ushtarakeqëmbantebotëntëndarënëdyblloqetëveçantadhepothuajsejokomunikues, përveçsenëpërmjetterroritqëatofrymëzoninreciprokisht. DheakomamëpaktërëndësishmeqenëtiradatretoriketëReganitlidhur me tëashtuquajturën "perandoritësëkeqes" apoprogramii "luftëraveyjore", impaktiisëcilësmbiaftësitëtekniko - industrialesovjetikenuk do tëmundtëmanifestohejpërveçsetëpaktën 5 vjetmëvonë.

26. I gjithëglobalizimi, epoka e re e botëssëribashkuar - e ribashkuarsiçkishtendodhurkur, me mundjen e terrorittëoqeaneve, kontinentiamerikanishtekooptuarnëhistorinëdhenëekonominëeuropiane - imerrlëvizjetngakthesa e Ten Hsiao PinitnëPekindhefatiitijluhet, ka mundësi, edhembivetëskakierën; mbiaftësinë e elitëskinezepërtëshoqëruardhendoshtaderipërtëfinancuardhemenduar, përshembull, njëpolitikëtëshkëmbimitjuan/dollar - rënia e vendeveanglosaksonengarolihegjemonistimbajturnga to nëdyshekujt e fundit: njëkohëdefinitivisht e shkurtërnëshkallën e perandorivetëmëdhatëhistorisë.