KOORDYNACJA SYSTEMÓW ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO W UE

1. KOORDYNACJA SYSTEMÓW ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO W UE

2. Podstawowe zasady koordynacji • i przepisy prawne • Z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej obok wewnętrznych przepisów prawnych dotyczących obowiązku ubezpieczenia społecznego : • -    ustawy z dnia 13 października 1998r. o sus (Dz. U. Nr 137 poz. 887 z późn. zm.) • -  ustawy z 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu rolników (Dz. U Nr 7 poz. 25 z 1998r. z późn. zm.) obowiązują Polskę przepisy dotyczące ustawodawstwa właściwego zawarte w następujących regulacjach prawnych: • Rozporządzenie EWG 1408/71 z 14 czerwca 1971r. dotyczące stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób pracujących na własny rachunek oraz członków ich rodzin przemieszczających się w granicach wspólnoty. • Rozporządzenie wykonawcze do rozporządzenia 1408: EWG 574/72 z dnia 21 marca 1972r. ustalające sposób stosowania rozporządzenia EWG 1408/71.

3. Każde państwo członkowskie ma swój odrębny system zabezpieczenia społecznego, a powyższe przepisy regulują zasady ich stosowania w przypadku przemieszczania się między państwami. Przepisy unijne mają priorytet wobec ustawodawstwa krajowego, a zasada dotyczy wyboru ustawodawstwa właściwego i ma zapobiegać konfliktowi między ustawodawstwami państw członkowskich.

4. Regulacjami tymi objęte są następujące państwa członkowskie UE: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Włochy, Wielka Brytania i przystępujące od 01.05.2004r.: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry oraz kraje EOG: Islandia, Lichtenstein,Norwegia.

5. Szwajcaria podpisała umowę bilateralną 21.06.1991r. ze Wspólnotą Europejską jak i jej Państwami Członkowskimi dotyczącą swobody przepływu osób. Umowa ta do 31.03.2006 r. nie dotyczyła państw, które przystąpiły do Unii Europejskiej od 01.05.2004r. Od 01.04.2006 r. umowa ta została rozszerzona na 10 nowych państw, w tym Polskę.

6. Koordynacja oparta jest na czterech generalnych zasadach: 1. Zasada równego traktowania, czyli zasada niedyskryminacji – zabezpiecza przed jakąkolwiek dyskryminacją. Każdy obywatel państwa Unii Europejskiej będzie traktowany tak, jak obywatel państwa, w którym w danym czasie przebywa (art. 3 rozporządzenia 1408/71)

7. 2.Zasada uchylania tzw. klauzuli zamieszkania przy wypłacie świadczeń – stanowi, że przyznane świadczenia będą przekazywane osobie uprawnionej niezależnie od jej miejsca zamieszkania w którymś z państw objętych koordynacją (art. 10 rozporządzenia 1408/71)

8. 3. Zasada jedności stosowanego ustawodawstwa – zabezpiecza przed sytuacją, gdy osoba wykonująca zatrudnienie w jednym lub kilku państwach członkowskich nie jest objęta ubezpieczeniem lub jest objęta w kilku państwach jednocześnie. (art. 13 rozporządzenia 1408/71)

9. 4.Zasada sumowania okresów ubezpieczenia – umożliwia uwzględnienie okresów ubezpieczenia spełnionych w innych państwach członkowskich przy ustalaniu prawa do świadczeń z zabezpieczenia społecznego. (art. 18 rozporządzenia 1408/71)

10. Kogo obejmuje rozporządzenie Tytuł I rozporządzenia 1408 – są to postanowienia ogólne, mówiące do kogo stosuje się to rozporządzenie, definiuje nam osoby objęte zabezpieczeniem społecznym i definiuje nam pojęcie: -pracownika najemnego -osoby prowadzącej działalność na własny rachunek -pracownika przygranicznego -pracownika sezonowego

11. Pracownik najemny Określenie „pracownik”, do którego ma zastosowanie rozporządzenie 1408/71 odwołuje się do definicji zawartych w krajowych ustawodawstwach ubezpieczeniowych. Oceny, czy dana osoba jest pracownikiem należy dokonać wg kryteriów, które charakteryzują prawa i obowiązkitej osoby, okoliczności, że praca jest wykonywana w określonym czasie na rzecz innej osoby pod jej kierownictwem, a z tytułu świadczenia tej pracy zainteresowany otrzymuje wynagrodzenie, zarabia na życie przez podejmowanie zatrudnienia. Są to różne cywilnoprawne konstrukcje świadczenia usług pod warunkiem, że stanowią one tytuł do ubezpieczenia.

12. Będą to: 1.Osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę. 2.Osoby wykonujące pracę nakładczą 3.Członkowie rsp i skr 4.Osoby wykonujące umowę zlecenia, agencyjną lub umowę o świadczenie usług, do których stosuje się zgodnie z Kodeksem Cywilnym przepisy dotyczące zlecenia. 5.Posłowie i senatorowie 6.Duchowni 7.Osoby wykonujące zastępczą służbę wojskową. 8.Funkcjonariusze służby celnej 9.Żołnierze niezawodowi pełniący służbę czynną z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę wojskową w charakterze kandydata na żołnierza

13. Do pracowników najemnych zaliczają się również: 1.Sędziowie i prokuratorzy 2.Funkcjonariusze ABW, Agencji Wywiadu, BOR-u, Straży Granicznej, Służby Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej. 3.Żołnierze zawodowi.

14. Osoba prowadząca działalność na własny rachunek W świetle prawa polskiego, to osoba która: -prowadzi pozarolniczą działalność na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych -jest twórcą i artystą -prowadzi działalność w zakresie wolnego zawodu -jest wspólnikiem jednoosobowej spółki z o.o., wspólnikiem spółki jawnej, komandytowej, partnerskiej Rolnik jest traktowany jako osoba prowadząca działalność. Tak określiło nasze ustawodawstwo.

15. Pracownik sezonowy oznacza pracownika najemnego, udającego się na terytorium Państwa Członkowskiego innego niż to, w którym zamieszkuje w celu wykonywania tam pracy o charakterze sezonowym, której okres wykonywania nie może przekroczyć w żadnym przypadku ośmiu miesięcy. Przez pracę sezonową rozumie się pracę zależną od następstw pór roku i powtarzającą się każdego roku.

16. określenie „zamieszkanie” – oznacza zwykłe miejsce zamieszkania; przy podejmowaniu decyzji dotyczącej określenia zwykłego miejsca zamieszkania danej osoby należy wziąć pod uwagę zwłaszcza sytuację rodzinną tej osoby, to gdzie przebywa rodzina, powody przeprowadzki, powiązania rodzinne i gospodarcze a także czy ma stałe zatrudnienie.

17. określenie „pobyt” – oznacza pobyt czasowy określenie „ustawodawstwo” – oznacza w odniesieniu do każdego Państwa Członkowskiego ustawy, rozporządzenia i inne przepisy oraz wszelkie obowiązujące środki odwoławcze.

18. Stosowanie ustawodawstwa wg miejsca pracy Art. 13, ust. 2 rozporządzenia 1408 mówi o zasadach stosowania jednego ustawodawstwa Jeżeli pracownik jest zatrudniony na terytorium jednego Państwa Członkowskiego, podlega ustawodawstwu tego państwa nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego Państwa Członkowskiego, lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który go zatrudnia ma swoją zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego Państwa Członkowskiego.

19. Przykład 1 Obywatel polski mieszka w Polsce i pracuje w Danii dla duńskiej firmy. Będzie objęty duńskim systemem ubezpieczenia społecznego i składki będą opłacane w Danii. Przykład 2 Obywatel Francji jest zatrudniony w Polsce. Wykonuje pracę wyłącznie w Polsce. Obowiązują go polskie przepisy. Miejsce zamieszkania oraz obywatelstwo nie mają w tym przypadku znaczenia.

20. Przykład 3 Polska firma ma zarejestrowaną siedzibę w Polsce i tu prowadzi działalność. Jej pracownik wykonuje jednak pracę we Francji. Osoba podlega ubezpieczeniu we Francji (wg zatrudnienia a nie siedziby pracodawcy)

21. Wykonywanie pracy najemnej w kilku państwach jednocześnie. Pracownicy, którzy jednocześnie wykonują prace w kilku państwach mogą podlegać w zależności od sytuacji albo przepisom państwa, w którym mają miejsce zamieszkania albo przepisom państwa, w którym ma siedzibę przedsiębiorstwo ich zatrudniające.

22. Mogą to być trzy następujące przypadki: 1.pracownicy delegowani 2.pracownicy zatrudnieni w kilku różnych państwach Unii, zamieszkujący w jednym z nich. 3.pracownicy zatrudnieni w kilku państwach Unii, u tego samego pracodawcy ale nie zamieszkują w żadnym z nich.

23. Od podstawowej zasady „ustawodawstwo wg miejsca pracy” określonej w art. 13 ust.2a rozporządzenia 1408/71 istnieją wyjątki. Wyjątki te zostały opisane w art. 14, 14a, 14b rozporządzenia 1408/71.

24. Oddelegowanie pracowników Pojęcie „oddelegowanie” jest stosowane wówczas, gdy osoba zatrudniona przez firmę w danym państwie członkowskim zostaje wysłana w imieniu firmy do pracy w innym państwie członkowskim. Osoba będąca obywatelem państwa członkowskiego i pracująca w innym państwie członkowskim dla przedsiębiorstwa, z którym jest związana i przez które została wysłana do pracy w innym państwie członkowskim, nadal będzie podlegała ustawodawstwu państwa, z którego została oddelegowana.

25. Zgodnie z art. 14 ust. 1a rozporządzenia 1408/71, pracownik zatrudniony na terytorium państwa członkowskiego przez przedsiębiorstwo, w którym jest zwykle zatrudniony i przez które został oddelegowany, podlega nadal ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany okres wykonywania tej pracy nie przekracza 12 miesięcy i że nie został on delegowany w miejsce innej osoby, której okres delegowania upłynął.

26. Delegowanie musi nastąpić poprzez określenie dokładnego okresu lub stanu (np. zakończenie odcinka budowy) Nie można mówić o delegowaniu wtedy, kiedy z góry czas przejściowego zatrudnienia jest planowany na okres dłuższy niż 12 miesięcy. w takim przypadku pracownik wykonujący pracę na terytorium drugiego państwa będzie podlegał ustawodawstwu w państwie wykonywania pracy na podstawie 13.2a, chyba że zastosowany będzie tryb wyjątkowy z art. 17 rozporządzenia 1408/71.

27. Przed poświadczeniem formularza E101 jednostka terenowa ZUS ustala, czy spełnione zostały warunki delegowania. Warunki te są opisane szczegółowo w Decyzji Nr 181 Komisji Administracyjnej z 13 grudnia 2000 r. (Dz. Urz. WE 329 z 14 grudnia 2001 r P 0073 – 007), która jest oparta na praktyce sądowej.

28. Decyzja 181 z 13 grudnia 2000 r. wskazuje nam kryteria, jakie muszą być spełnione po stronie pracownika i pracodawcy, a mianowicie czy istnieje bezpośrednia więź między tymi stronami, tj.: - czy istnieje umowa o pracę, która określa warunki zatrudnienia i zwolnienia, - czy pracownik w czasie wykonywania pracy za granicą będzie podporządkowany poleceniom pracodawcy co do czasu, miejsca i rodzaju wykonywania pracy, - czy czas wykonywania przejściowego zatrudnienia nie jest dłuższy niż 12 miesięcy, - czy pracownik nie jest oddelegowany w miejsce pracownika, któremu okres delegowania się skończył.

29. Warunki wysłania powinny być spełnione również po stronie wysyłającego przedsiębiorcy, a mianowicie: -   wysyłające przedsiębiorstwo musi prowadzić na terenie państwa delegującego swoja zwykłą działalność, -  delegujący przedsiębiorca musi prowadzić w zwykłym trybie działalność na terenie Polski od co najmniej 4 miesięcy. Jeżeli okres jest krótszy niż 4 miesiące, w każdym przypadku dokonuje się indywidualnej oceny, biorąc pod uwagę pozostałe kryteria, -   liczba pracowników zatrudnionych w państwie wysyłającym i w państwie zatrudnienia, -obroty procentowe osiągane przez przedsiębiorstwo w państwie wysyłającym i w państwie zatrudnienia.

30. Najważniejszym z aspektów delegowania jest to, aby wysyłające przedsiębiorstwo prowadziło tzw. godną odnotowania działalność na terenie państwa wysyłającego. W ocenie tego kryterium, w pierwszej kolejności badane są osiągane obroty po obu stronach.

31. Praca najemna wykonywana na terytorium dwóch lub więcej Państw Członkowskich. Wykonywanie pracy najemnej w kilku państwach jednocześnie art. 14.2b W przypadku, gdy pracownik zatrudniony jest w kilku Państwach Członkowskich u różnych pracodawców lub wykonuje pracę u tego samego pracodawcy w kilku jego zakładach położonych na terenie kilku państw w tym również w państwie zamieszkania, podlega ustawodawstwu wg państwa zamieszkania.

32. Przykład 1  Osoba mieszka w Polsce i tu jest zatrudniona. Jednocześnie pracuje w Estonii. W takim przypadku podlega ustawodawstwu zamieszkania tj. w Polsce. Polskie ustawodawstwo mówi, że podlega się z każdej umowy. Pracodawca estoński ma obowiązek przekazywać składki do polskiego systemu. Przykład 2 Obywatel polski zamieszkuje w Polsce. W Polsce nie wykonuje żadnego zatrudnienia. Jest natomiast zatrudniony w Niemczech i Belgii. Według Rozporządzenia podlega ustawodawstwu wg miejsca zamieszkania a więc w Polsce, niemiecki i belgijski pracodawca opłaca składki do polskiego systemu.

33. Przykład 3 Obywatel szwedzki zamieszkały i zatrudniony jako pracownik w Szwecji. Jednocześnie zatrudniony jest na podstawie umowy o pracę w Polsce. Podlega ustawodawstwu szwedzkiemu (wg zamieszkania). Jeżeli szwedzkie ustawodawstwo przewiduje objęcie obowiązkowym ubezpieczeniem z dwóch umów, to polski pracodawca będzie przekazywać składki do szwedzkiego systemu.

34. W przypadku, gdy pracownik jest zatrudniony w kilku Państwach Członkowskich a jego miejsce zamieszkania nie znajduje się ani w państwie, w którym wykonuje pracę ani w państwie, w którym mieści się siedziba pracodawcy, podlega ustawodawstwu państwa, gdzie mieści się siedziba pracodawcy.

35. Przykład 1 Obywatel polski mieszka w Warszawie a zatrudniony jest w przedsiębiorstwie mającym siedzibę w Hamburgu i prowadzącym sieć handlową w całej Europie. Miejscem pracy jest filia w Luksemburgu oraz sklepy w Paryżu. Osoba ta będzie podlegać ustawodawstwu wg siedziby pracodawcy tj. niemieckiemu. Przykład 2 Obywatel polski mieszka w Polsce i jest zatrudniony przez firmę niemiecką z siedzibą w Niemczech. Pracuje dla tej firmy zarówno w Niemczech jak i w Szwecji. Podlega ustawodawstwu niemieckiemu wg siedziby firmy.

36. Świadczenia długoterminowe Pierwszym i najczęściej zadawanym pytaniem, przez osoby, które mają zamiar podjąć zatrudnienie w innym państwie członkowskim jest pytanie o to czy okres pracy poza granicami Polski będzie zaliczony do polskiej emerytury oraz czy nie stracę z tego tytułu, że mam przerwę w ubezpieczeniu społecznym w Polsce? Okres pracy w innym państwie członkowskim będzie się liczył przy ustalaniu prawa do polskiego świadczenia natomiast przerwa w ubezpieczeniu w Polsce nie będzie miała negatywnego wpływu na uzyskanie tego prawa. Wynika to z obowiązującej w przepisach o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego zasady sumowania okresów.

37. Przykład: Obywatel polski przepracował w Polsce 15 lat, następnie podjął pracę w Grecji. Po przepracowanych tam 4 latach kolejne 10 lat pracował we Włoszech.. Po ukończeniu 65 lat życia mężczyzna składa w ZUS wniosek o przyznanie prawa do polskiej emerytury. Wg polskiego ustawodawstwa mężczyzna, aby otrzymać świadczenie musi udokumentować 25 letni staż pracy. Mężczyzna powyższego warunku nie spełnia, gdyż w Polsce przepracował jedynie 15 lat. Zgodnie z polskim ustawodawstwem przed wejściem do UE nie uzyskałby świadczenia. Natomiast w chwili obecnej na mocy Rozporządzenia 1408/71 istnieje możliwość sumowania okresów ubezpieczenia przebytych w pozostałych państwach. W efekcie tego mężczyzna może wykazać, iż posiada 29 letni staż pracy a tym samym przyznać prawo do polskiej emerytury.

38. W zakresie świadczeń emerytalno-rentowych przepisami Wspólnotowymi są objęte: -        emerytury, -        renty z tytułu niezdolności do pracy, -        renty rodzinne, -  świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, -        zasiłki pogrzebowe.

39. O przyznanie świadczeń emerytalno-rentowych z zastosowaniem przepisów wspólnotowych ubiegać się mogą: - osoby zamieszkałe w Polsce lub w innych krajach członkowskich UE/EOG, posiadające okresy ubezpieczenia przebyte w Polsce i w innych państwach członkowskich, - osoby zamieszkałe w innym niż Polska kraju członkowskim, posiadające wyłącznie okresy ubezpieczenia przebyte w Polsce, -  osoby zamieszkałe w Polsce, posiadające wyłącznie okresy ubezpieczenia przebyte w krajach członkowskich innych niż Polska.

40. Zgłoszenie wniosku o świadczenia Wszelkie starania o uzyskanie prawa do emerytury lub renty należy rozpocząć od skierowania do właściwej instytucji ubezpieczeniowej wniosku o przyznanie prawa do świadczenia. W rozumieniu przepisów wspólnotowych instytucja właściwa to instytucja, której zainteresowany podlega w chwili składania wniosku o emeryturę lub rentę. Wykaz instytucji właściwych państw członkowskich zawiera załącznik nr 2 do Rozporządzenia 574/72.

41. W Polsce instytucjami właściwymi w zakresie rozpatrywania takich wniosków są: 1.Zakład Ubezpieczeń Społecznych – w odniesieniu do osób, które były pracownikami lub osobami prowadzącymi działalność na własny rachunek. 2.Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego – w odniesieniu do rolników. 3.Wojskowe Biuro Emerytalne ((żołnierze zawodowi). 4.Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA w Warszawie (funkcjonariusze). 5.Biuro Emerytalne Służby Więziennej w Warszawie. 6.Ministerstwo Sprawiedliwości (sędziowie i prokuratorzy).

42. Skierowany do instytucji ubezpieczeniowej wniosek o przyznanie świadczenia wymusza na wszystkich instytucjach ubezpieczeniowych państw członkowskich, których ustawodawstwu w trakcie swej aktywności zawodowej ubezpieczony podlegał podjęcie postępowania w sprawie tj. ustalenie prawa do świadczenia lub jego brak. W myśl przepisów wspólnotowych wniosek o przyznanie emerytury lub renty złożony w instytucji jednego z państw członkowskich uważa się za złożony w instytucjach wszystkich państw członkowskich, w których ubezpieczony posiadał okresy ubezpieczenia (data złożenia jest wiążąca).

43. Każda instytucja ubezpieczeniowa, do której nieprawidłowo skierowano wniosek o świadczenie jest zobowiązana niezwłocznie przekazać go instytucji właściwej. Wnioski, pisma, zaświadczenia w sprawie przyznania prawa do świadczenia można składać w swym języku ojczystym i nie mogą być one odrzucone tylko z tego powodu, że nie zostały sporządzone w języku urzędowym danego państwa.

44. Zapamiętaj! Z wnioskiem o emeryturę warto wystąpić z pewnym wyprzedzeniem. W przypadku bowiem, gdy występuje konieczność kontaktowania się z instytucjami ubezpieczeniowymi innych państw członkowskich musisz liczyć się z tym, że Twój wniosek będzie rozpatrywany dłużej.

45. Kompletowanie wniosku Czy osoba, która podjęła zatrudnienie np. w Wielkiej Brytanii powinna starać się o dokumenty potwierdzające fakt podlegania brytyjskiemu ubezpieczeniu? Na jakiej podstawie polska instytucja ubezpieczeniowa zaliczy do polskiego świadczenia okresy ubezpieczeniowe przebyte za granicą?

46. Zgodnie z art. 37 Rozporządzenia 574/72 wniosek o świadczenie powinien być sporządzony na formularzu przewidzianym przez wewnętrzne ustawodawstwo państwa. Do wniosku wnioskodawca musi dołączyć wymagane dokumenty dowodowe uzasadniające przyznanie prawa do emerytury lub renty.

47. Do krajowych formularzy (Rp-1) należy dołączyć także: -  unijny formularz E 207 PL („Informacje dotyczące przebiegu ubezpieczenia osoby ubezpieczonej”), - wymagane przez polskie ustawodawstwo dokumenty uzasadniające przyznanie prawa do świadczenia, -    dokumenty stwierdzające okresy ubezpieczenia przebyte w innych krajach członkowskich w razie ich braku informacje dotyczące zagranicznej instytucji, w której wnioskodawca był ubezpieczony (np. numer zagranicznego ubezpieczenia, nazwa i adres pracodawcy).

48. Wysokość świadczenia W jaki sposób zostanie ustalona wysokość emerytury i kto będzie ją wypłacał w sytuacji gdy dana osoba posiada okresy ubezpieczenia przebyte w Polsce lecz nie są one wystarczające do przyznania prawa do polskiego świadczenia? Ustalenie prawa w takim przypadku oznacza konieczność zastosowania postanowień zawartych w Rozporządzeniu 1408/71 tj. zasady sumowania okresów ubezpieczenia. Następuje wówczas naliczenie świadczenia z zastosowaniem zasady proporcjonalności, zgodnie z którą każde państwo przyznaje świadczenie proporcjonalnie do okresów ubezpieczenia w nim przebytych (tzw. częściowe emerytury).

49. Przykład: Kobieta po ukończeniu 60 lat złożyła do ZUS wniosek o przyznanie emerytury. Udokumentowała: 12 lat ubezpieczenia w Polsce, 8 lat w Szwecji oraz 10 lat w Finlandii. Łącznie jest to 30 lat okresów ubezpieczenia. Oznacza to, iż ZUS będzie zobowiązany płacić cząstkę emerytury w wysokości 12/30 świadczenia obliczonego na podstawie zasad wynikających z Polskiego ustawodawstwa. Procedurę sumowania będą musiały zastosować także instytucje Szwecji (8/30) oraz Finlandii (10/30).

50. Wypłata dokonywana jest zawsze w walucie obowiązującej w kraju zamieszkania. W przypadku, gdy świadczenie jest wypłacane z innego kraju , z emerytury lub renty mogą być potrącane opłaty pocztowe lub koszty bankowe na warunkach przewidzianych w ustawodawstwie stosowanym przez organ wypłacający.