GEBELERE DEMİR DESTEK PROGRAMI

1. GEBELERE DEMİR DESTEK PROGRAMI

2. Giriş • Bir kadının sağlık ve beslenme durumu; kişisel, ulusal düzeyde bir iyilik ve gelişmişlik göstergesidir. • Kadının sağlığı ve beslenmesi ile ilgili sorunlar; kendi sağlığını, gelecek nesilleri etkiler.

3. Anemi Görülme Sıklığı Yapılan çeşitli araştırmaların sonuçlarına göre bulgular değişmekle birlikte genel olarak ülkemizde; • 0-5 yaş grubu çocukların ortalama %50’sinde, • okul çağı çocuklarının % 30’unda, • emzikli kadınların ise % 50’sinde anemi görülmektedir.

4. Anemi Görülme Sıklığı Dünya Sağlık Örgütünün verilerine göre; • Dünya nüfusunun yaklaşık %30’unun, • Dünyadaki gebe kadınların %50’sinden fazlasının, • Dünyadaki tüm kadınların 1/3’ünden fazlasının anemik olduğu tahmin edilmektedir.

5. Demirin Özellikleri İnsan vücudunda toplam 4 gram demir bulunmaktadır. Alınan demirin emilme oranını, • vücut depolarının doygunluk derecesi • kemik iliğinin aktivite hızı belirler. Demirin emilme işlemi iki ile dört saat sürer. İki değerlikli ferröz formu, üç değerlikli ferrik formuna göre daha iyi emilir. C vitamini üç değerlikli demiri, iki değerlikli demire çevirerek emilimin daha iyi olmasını sağlar. Emilen demir transferine bağlanarak karaciğer, kemik iliği ve dalağa taşınır. Vücudumuzdaki demirin %25’i ferritine bağlanarak hemosiderin halinde depolanır.

6. Demirin Görevleri • Hemoglobin yapısında yer alarak, oksijen taşınmasını sağlar, • Çizgili kas ve kalp kası yapısındaki myoglobinde yer alarak oksijen taşınmasını sağlar, • Katalaz ve peroksidaz gibi enzimlerin işlevlerinde ve enerji üretimi, protein metabolizmasında etkilidir, • Lenfosit yapımında gereklidir, • Karnitine olan etkisi ile yağ asitlerinin metabolizmasına etki eder.

7. Demirden Zengin Yiyecekler Dalak, karaciğer, kırmızı et, yumurta, balık, yulaf, mercimek, pirinç, buğday kepeği, bira mayası, pekmez, ay çekirdeği, yeşil yapraklı çiğ sebzeler olmakla beraber Hayvansal gıdalardaki demirin (ferröz) emilimi diğerlerine oranla daha iyidir.

8. Barsaktan Demir Emilimini Arttıran Durumlar • Büyüme dönemi, gebelik, emzirme, kanama gibi gereksinimin artması, • Midedeki asit salgısı, • C vitamini varlığı, • Vücuttaki demirin azalması, • Proteinden zengin gıdalar, • Bakır, kobalt, mangan gibi elementlerin besinlerle alınması.

9. Barsaktan Demir Emilimini Azaltan Durumlar • Mide asit salgısının azalması, • Antiasit ilaç kullanımı, • Yiyecek ve içeceklerdeki fosfat, • Kalsiyum, • Hububatlardaki fitat, • Soya proteini, • Çay, kahve, • Barsak hareketlerinin hızlanması.

10. Dengeli Beslenmenin Önemi • Annenin yeterli ve dengeli beslenmesi • Bebeğin doğum ağırlığı, • Bebeğin beyin gelişimi ve sağlığı arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Optimum fetal büyüme, annenin besin öğelerini yeterli düzeylerde sağlaması ile mümkün olabilmektedir

11. Dengeli Beslenmenin Önemi Yapılan araştırmalar annenin sağlığı yanında bebeğin sağlığı açısından da intrauterin döneminden başlayarak erken dönemde ortaya çıkan • Malnütrisyon, daha sonra ortaya çıkan • Koroner kalp hastalıkları, • Şeker hastalığı • Yüksek tansiyon arasında bağlantı olduğunu ortaya çıkarmıştır.

12. Gebe ve Emziklilikte ek Günlük Enerji ve Besin Öğeleri Gereksinimleri • Enerji; gebelikte 150-300 kal/gün, emziklilikte 600 kal/gün, • Protein; gebelikte 20 g/gün, emziklilikte 15 g/gün, • Kalsiyum; 500 mg/gün, • Demir; gebelikte 6.3 mg/gün, • C vitamini; 30-40 mg/gün, dür. .

13. Gebelere Demir Destek Programını • Gebelikte meydana gelen fizyolojik gereksinimler, • Gebelikteki beslenme alışkanlıkları, • Yapılan araştırma sonuçları değerlendirildiğinde; anne ve bebek sağlığı açısından önemli bir neden olan anemiye bağlı oluşabilecek komplikasyonları önleyebilmek amacıyla TümGebelere Demir Destek Programını başlatılmıştır.

14. Anemi Tanım • Anemi, hemoglobin düzeyinin 100 cc kanda 11 g’dan daha düşük olduğu durumdur. • Gebeliğin 2. trimestirinden itibaren plazma hacminin artmasına bağlı olarak hemoglobin düzeyinde hafif bir azalma normal olarak kabul edilmektedir. Buna göre 2. trimestirden itibaren hemoglobin düzeyi 10.5g/100 cc altında kalan gebeler anemik olarak kabul edilmektedir

15. Gebelerde Demir Eksikliği Anemisinin Nedenleri 1-Demir gereksiniminin artması: Gebelikte fetüsün gereksinimleri ve kan hacminin artması nedeniyle demir tüketimi artmaktadır. 2-Demir depolarının yetersiz olması: a.Yetersiz beslenme düzeyi, b.Sık doğumlar ve düşükler, c.Sık enfeksiyonlar ve özellikle parazit hastalıkları nedeniyle demir depoları boşalmış veya düşük düzeydedir, d.Barsaklarda emilim bozukluğu.

16. Demir Eksikliği AnemisininBelirti ve Bulguları • Baş dönmesi, • Yorgunluk, • İştahsızlk, • Sindirim sistemi bozuklukları, • Tırnakların incelmesi, • Kısa nefes alıp verme, • Avuç içi ve konjunktivalarda solukluk.

17. Ciddi Demir Eksikliği Anemisinin Belirti ve Bulguları • İstirahat halinde nefes darlığı, • Dakikada >30 solunum sayısı, • Kalp yetmezliğine bağlı ödem, öksürük, karaciğerde büyüme, boyun venlerinin belirginleşmesi • Dinlemekle akciğerlerde raller.

18. Demir Eksikliği AnemisininTanı Ölçütleri • Hemoglobin 7-11 g/dl ise anemi • Hemoglobin < 7 g/dl ise ciddi anemi

19. Anemiden Korunmak İçin • Beslenme eğitimi ve diyet düzenlemeleri, • Demir ve folat desteği, • İlaçların düzenli alınmasının sağlanması, • Parazit enfeksiyonlarının kontrolü, • Besin zenginleştirilmesi çalışmaları yapılması gerekir.

20. Aneminin Anneye Etkileri • Maternal ve fetal mortalite ve morbiditede artma, • Düşük doğum ağırlığı riskinde artma, • Bağışıklık sisteminde zayıflama • Çalışma kapasitesinde azalma

21. Aneminin Bebek ve Çocuğa Etkileri • Motor gelişim ve koordinasyonda bozulma, • Büyüme gelişme geriliği, • Dil ve okul gelişiminde bozukluk, • Azalmış fiziksel aktivite, • Yorgunluk, • Dikkat eksikliği ve enfeksiyonlara karşı dirençte azalma.

22. Gebelere Demir Destek Programı Gebelerde klinik anemi olmasa da günlük demir gereksinimi göz önüne alınarak • Tüm gebelere • İkinci trimestirden başlayarak 6 ay ve doğum sonu 3 ay olmak üzere toplam 9 ay süre ile • Günlük 50-60 mg elementer demir verilecektir.

23. Gebelere Demir Destek Programı gebelerin izlem süresi ve sıklığı • Demir desteğinde gebelik döneminde en az üç, doğum sonu en az bir izlem, (reçelendirmek üzere ayda bir izlem) • Orta şiddetli anemide ayda bir izlem, • Ciddi anemide ilk izlem iki hafta sonra, daha sonraki izlemler ayda bir yapılacaktır

24. Gebelere Demir Destek Programı Sevk ölçütleri • Daha önce tanı almış kan hastalığı var ise • Hb 14.6 g/dl’nin üzerindeyse • İlk izlemde beklenen laboratuvar değerine ulaşılamamış ise • Hb <7 g/dl ise Gebe bir üst basamağa sevk edilir.

25. Gebelere Demir Destek Programı İzleme ve Değerlendirme • Çizelge A her ayın ilk haftası aylık çalışmalarla birlikte sağlık kuruluşlarında doldurularak İl Sağlık Müdürlüklerine gönderilecektir. • Sağlık Müdürlüğünde toplanan veriler ise (Çizelge B), her ayın 15’ine (onbeş) kadar Genel Müdürlüğümüze gönderilecektir.

26. Demir kullanımında yan etkiler • Epigastrik rahatsızlıklar, • Bulantı, kusma, ishal veya kabızlık gibi yüksek doz (120 mg gibi) oral demir alımına bağlı yan etkiler gelişebilir • Ancak düşük dozda bu yan etkilerin görülme sıklığı azalır.

27. Toksik doz ve toksik alımda oluşabilecek belirtiler Bir defada alınan 60 mg/kg’lık elementer demir yaşamı tehdit eder. Demir intoksikasyonunda 5 evre vardır: • Evre 1 Başlangıç periyodu (1/2-6. saatler): Kusma, hematemez, diyare, hematokeziya, karın ağrısı • Evre 2 Latent periyod (2-12 saatler): Hasta hafif düzelir • Evre 3 Sistemik toksisite (4-24 saatler): Şok, metabolik asidoz, ateş, hiperglisemi, kanama, ve ölüm meydana gelebilir. • Evre 4 Karaciğer yetmezliği (48-96 saatler): Nöbet ve koma • Evre 5: 2-5. haftalarda pilor stenozu gelişebilir.

28. Demir kullanımının uygulanmayacağı durumlar • Hemokromatoz • Hemolitik anemiler