Het hoorrecht van minderjarigen in strafzaken

1. Het hoorrecht van minderjarigenin strafzaken Prof. Dr. Tom Vander Beken De procesbekwaamheid van minderjarigen Postacademische opleiding Antwerpen, 17 januari 2005

2. Overzicht I. Inleiding II. Internationale grondslag: artikel 12 IVRK III. Hoorrecht in burgerlijke zaken IV. Hoorrecht in strafzaken §1. Minderjarige slachtoffers en getuigen §2. Minderjarige verdachten en daders V. Besluit

3. I. Inleiding Minderjarigen participeren actief aan het maatschappelijk gebeuren en verrichten vaak handelingen met rechtsgevolgen Minderjarige ook rechtssubject en participant in procedures “over” hem? Hoorrecht-spreekrecht voor de minderjarige Overzicht Belgische wetgeving (2/2/1994, 30/6/1994 en 28/11/2000)

4. II. Internationale grondslag: artikel 12 IVRK Artikel 12 IVRK: “1. De Staten die partij zijn, verzekeren het kind dat in staat is zijn eigen mening te vormen, het recht die mening vrijelijk te uiten in alle aangelegenheden die het kind betreffen, waarbij aan de mening van het kind passend belang word gehecht in overeenstemming met zijn leeftijd en rijpheid. 2. Hiertoe wordt het kind met name in de gelegenheid gesteld te worden gehoord in elke gerechtelijke en bestuurlijke procedure die het kind betreft, hetzij rechtstreeks, hetzij door tussenkomst van een vertegenwoordiger of een daartoe geschikte instelling, op een wijze die verenigbaar is met de procedureregels van het nationale recht.”

5. III. Hoorrecht in burgerlijke zaken Artikel 931 Ger.W.: “[…] Evenwel kan de minderjarige die over het vereiste onderscheidingsvermogen beschikt, in elk geding dat hem betreft, op zijn verzoek of bij beslissing van de rechter, worden gehoord door de rechter of door een persoon die deze aanwijst. […]” Artikel 56bis WJB: “De jeugdrechtbankmoet de persoon die minstens de leeftijd van twaalf jaar heeft bereikt, oproepen teneinde gehoord te worden in geschillen tussen personen aan wie het ouderlijk gezag is toevertrouwd, wanneer punten worden behandeld die betrekking hebben op het gezag over zijn persoon, het beheer van zijn goederen, de uitoefening van het bezoekrecht of de aanwijzing van de in artikel 34 bedoelde persoon.”

6. IV. Hoorrecht in strafzaken §1. Minderjarige slachtoffers en getuigen §2. Minderjarige verdachten of daders

7. §1. Minderjarige slachtoffers en getuigen • Ontstaansgeschiedenis van de Belgische wetgeving • Begeleiding bij het verhoor van minderjarige slachtoffers of getuigen • Kosteloze kopie van de tekst van het verhoor • Audiovisueel verhoor

8. A. Ontstaansgeschiedenis van de Belgische wetgeving Aandacht minderjarige slachtoffers (van seksuele misdrijven) - nood aan een aangepaste benadering bij justitie en politie IVRK 1992 Proef- en onderzoeksprojecten (audiovisueel verhoor) Wet 13 april 1995 betreffende seksueel misbruik ten aanzien van minderjarigen (artikel 91 Sv.) Brussel 10 januari 1997 (videocassette als bewijsmiddel) Wet 20 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen

9. B. Begeleiding bij het verhoor van minderjarige slachtoffers of getuigen Artikel 91bis Sv: « Elke minderjarige die slachtoffer of getuige is van de feiten bedoeld in de artikelen […] heeft het recht zich tijdens elk verhoor vanwege de rechterlijke instanties te laten begeleiden door een meerderjarig persoon van zijn keuze, behalve wanneer het openbaar ministerie of de onderzoeksmagistraat ten aanzien van deze persoon bij een met redenen omklede beslissing anders oordeelt in het belang van de minderjarige of teneinde de waarheid aan het licht te brengen. »

10. C. Kosteloze kopie van de tekst van het verhoor Artikel 28quinquies §2 Sv.: « […] delen de procureur des Konings en elke politiedienst die een persoon ondervragen, deze persoon mee dat hij kosteloos een kopie van de tekst van zijn verhoor kan verkrijgen.[…] Wanneer het een minderjarige betreft en wanneer blijkt dat deze het gevaar loopt dat de kopie hem wordt ontnomen of hij het persoonlijk karakter ervan niet kan bewaren, kan de procureur des Konings hem de mededeling ervan weigeren… […] In dat geval kan de minderjarige, vergezeld van een advocaat of een justitieassistent van de dienst slachtofferonthaal van het parket, een kopie van de tekst van zijn verhoor raadplegen. Evenwel, in geval van ernstige en uitzonderlijke omstandigheden kan de procureur des Konings, bij een met redenen omklede beslissing, het tijdstip van deze raadpleging uitstellen voor een eenmaal hernieuwbare termijn van ten hoogste drie maanden. […] »

11. D. Audiovisueel verhoor • Rol en toestemming van de minderjarige • Hoedanigheid van de verhoorder • Proces-verbaal en video-cassettes • Persoonlijke verschijning

12. 1. Rol en toestemming van de minderjarige Artikel 92 Sv.: « §1. De procureur des Konings en de onderzoeksrechter kan de audiovisuele opname bevelen van het verhoor van minderjarigen die het slachtoffer zijn van de in artikel 91bis bedoelde misdrijven of daarvan getuige zijn, met hun toestemming. Indien de minderjarige minder dan twaalf jaar oud is, is het voldoende hem hierover in te lichten. §2. De audiovisuele opname […] van andere misdrijven […] kan bevolen worden in geval van ernstige en uitzonderlijke omstandigheden, met hun toestemming. Indien de minderjarige minder dat twaalf jaar oud is, is het voldoende hem hierover in te lichten. »

13. 2. Hoedanigheid van de verhoorder Artikel 93 Sv.: « Het verhoor van de minderjarige wordt, afhankelijk van het stadium waarin de procedure zich bevindt, verricht door een magistraat van het openbaar ministerie, door de onderzoeksrechter of door een politieambtenaar die bij name door een van hen aangewezen wordt. » Artikel 94 Sv.: « Het opgenomen verhoor […] vindt plaats in een speciaal daartoe aangepaste ruimte. De personen die toegelaten kunnen worden om de opname bij te wonen zijn de verhoorder, de in artikel 91bis bedoelde persoon, een lid of leden van de technische dienst en een psychiater- of psycholoog-deskundige. »

14. 3. Proces-verbaal en video-cassettes Artikel 96 Sv.: « Een proces-verbaal van het opgenomen verhoor wordt opgesteld binnen de achtenveertig uur of onmiddellijk in geval de verdachte van zijn vrijheid is beroofd. Behalve de vermeldingen bedoeld in artikel 47bis worden in het proces-verbaal de belangrijkste elementen van het onderhoud, en eventueel de meest relevante passages, overgeschreven. […] » Artikel 97 Sv.: « De opname van het verhoor wordt in twee exemplaren gemaakt. Beide cassettes worden als originelen beschouwd en ter griffie als overtuigingsstuk neergelegd. […] »

15. 4. Persoonlijke verschijning Artikel 100 Sv.: « De processen-verbaal van het verhoor en de cassettes van de opname worden overgelegd aan het onderzoeksgerecht en aan het vonnisgerecht, zulks in de plaats van de persoonlijke verschijning van de minderjarige. Wanneer het vonnisgerecht de persoonlijke verschijning van de minderjarige noodzakelijk vindt om de waarheid aan de dag te brengen, kan het evenwel […] de persoonlijke verschijning bevelen. »

16. §2. Minderjarige verdachten en daders Artikel 52ter WJB: « In de gevallen bedoeld in artikel 52 moet de jongere die de leeftijd van twaalf jaar bereikt heeft, voor enige maatregel wordt getroffen door de jeugdrechter, persoonlijk worden gehoord, tenzij hij niet gevonden kan worden, zijn gezondheidstoestand het niet toelaat of hij weigert te verschijnen. De betrokkene heeft, telkens als hij voor de jeugdrechtbank verschijnt, recht op bijstand van een advocaat. Deze advocaat wordt, in voorkomend geval, aangewezen […] Behoudens de gevallen […] kan de jeugdrechter evenwel een afzonderlijk onderhoud met de betrokkene hebben.[…] »

17. V. Besluit Hoorverplichting uit artikel 12 IVKR krijgt een andere invulling naargelang de procedure: Burgerrechtelijk: stem verlenen aan de minderjarige (spreekrecht) als bijna-procespartij. Belgische implementatie verwarrend. Strafrechtelijk-slachtoffer-getuige: minderjarige moet kunnen gehoord worden zonder secundaire victimisering. Daarom bijkomende bescherming. « verhoor » in belang van de strafvordering? Strafrechtelijk-verdachte: minderjarige moet beschermd worden tegen de overheid (hoorrecht als mensenrecht). Geen vergemakkelijking van het verhoor, maar bijkomende garanties (advocaat) in een rechtstreekse confrontatie met de verhoorder.