Direkcija za istra`uvawe Narodna banka na Republika Makedonija

1. Analiza na nivoto na gotovite pari vo optek vo Republika Makedonija i pri~inite za nivno odr`uvawe na visoko nivo Direkcija za istra`uvawe Narodna banka na Republika Makedonija April 2006

2. Motivi za analizata • Visokoto nivo na gotovi pari vo optek vo Republika Makedonija i nivniot nepovolen efekt vrz ekonomijata • Neophodnost da se sogledaat pri~inite • Uka`uvawe na prednostite na bezgotovinskiot na~in na pla}awe: poeftin, pobrz i pobezbeden

3. Komparativna analiza na nivoto na gotovi pari vo optek po zemji • Pokazateli za stepenot na upotreba na gotovite pari: • U~estvoto na gotovite pari vo optek vo pari~nata masa • Soodnosot me|u gotovite pari vo optek i nominalniot bruto doma{en proizvod, dopolnet so analiza na stepenot na monetiziranost na ekonomiite

4. Komparativno razgleduvawe na parametrite • Analiziran period: 1997-2004 • Prose~noto u~estvo na GPO vo pari~nata masa M1 vo Republika Makedonija iznesuva 49,4% • za 10,8 procentni poeni nad prosekot na analiziranata grupa zemji od Centralna i Isto~na Evropa

5. Stepen na monetizacija (M1/BDP) Komparativno razgleduvawe na parametrite (prodol`.) • Prose~noto u~estvo na GPO vo BDP na Republika Makedonija iznesuva 4,8%: • za 1 p.p. pod prosekot na grupata analizirani zemji • Romanija i Makedonija, kako zemji so najnisko nivo na monetizacija, imaat i najvisoko u~estvo na gotovite pari vo monetarniot agregat M1

6. Gotovi pari vo optek 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 Gotovi pari vo optek Dinamika na GPO Vo milioni denari

7. Faktori koi determiniraat visoko nivo na gotovi pari vo optek vo Republika Makedonija • Transformacijata na Zavodot za platen promet • Danokot na finansiski transakcii (juli 2001 - dekemvri 2002) • Rastot na sivata ekonomija vo uslovi na neizvesnost vo periodot na bezbednosnata kriza (2001-2002) • Fizi~koto voveduvawe na evroto na 1. januari 2002 godina • Vlijanie na psiholo{kiot faktor povrzan so krizniot period

8. Faktori koi determiniraat visoko nivo na gotovi pari vo optek vo Republika Makedonija (prodol`.) • Momentalnosta i kone~nosta na gotovinskite transakcii, kako i anonimnosta {to ja garantira gotovinata • Odredeni slabosti na postojnata zakonska regulativa za raboteweto so gotovi pari • Kredibilitetot na re`imot na fiksen devizen kurs: zgolemena pobaruva~ka za denari

9. Upotrebata na instrumentite za bezgotovinsko pla}awe po zemji • [iroko prifaten i globalno preferiran instrument za bezgotovinsko pla}awe seu{te ne postoi • Upotrebata e determinirana od zakonskite, delovnite i tehnolo{kite uslovi, kako i od istoriskiot razvoj na platnite sistemi na zemjite

10. Upotreba na instrumentite za bezgotovinsko pla}awe vo Republika Makedonija • Ograni~uvawa vo raboteweto so ~ekovi koi ne se sre}avaat vo tolkav obem vo drugite zemji (ograni~en broj ~ekovi, minimalen iznos na koj mo`e da glasi, nemo`nost da se koristi ~ek od edna banka kaj druga banka ili po{ta, itn.)

11. Upotreba na plate`nite karti~ki vo Republika Makedonija • Na 31.12.2005: 178.223 karti~ki vo cirkulacija, porast od 37,4% vo odnos na januari 2005: • pogolemata dostapnost i ednostavnata upotreba • pogodnostite koi gi ovozmo`uvaat (za{teda na vreme, tro{oci i sl.) • vo pomal obem i pojavata na katalo{ka proda`ba, proda`ba preku telefon i internet-proda`ba

12. Upotreba na plate`nite karti~ki vo Republika Makedonija • Vo dekemvri 2005 godina: vkupno 157 bankomati(porast za 20%); • Vkupno 4.715 trgovci koi prifa}aat karti~ki(porast za 22%).

13. Upotreba na plate`nite karti~ki vo Republika Makedonija

14. Upotreba na plate`nite karti~ki vo Republika Makedonija • Dominiraat debitni karti~ki: percepcija na bankite za postoewe na krediten rizik kaj naselenieto

15. Osvrt na oddelni faktori koi stimuliraat ili destimuliraat cirkulacija na gotovina • Stimulira~ki: • Siva ekonomija • Otkup na zemjodelski proizvodi i gotovinska isplata na plati i penzii • Neto otkup na menuva~kiot pazar • Destimulira~ki: • Primenata na Zakonot za spre~uvawe na perewe pari • Neutralno: • Cikli~en faktor • Kreditna aktivnost na bankite

16. Potencijalni efekti od namaluvawe na GPO • Za{tedi: Tro{oci za izdavawe i distribucija na gotovite pari(125 milioni denari prose~no godi{no) • Oportunitetni tro{oci - izgubena kamata • Go olesnuva procesot na planirawe na likvidnosta za CB i za delovnite banki • Kanaliziraweto na parite vo bankarskiot sistem, preku procesot na finansiska intermedijacija }e pridonese za poddr{ka na realniot sektor na ekonomijata • Pozitivni dano~ni implikacii

17. Potencijalni efekti od namaluvawe na GPO - simulacija • Pretpostavka: namaluvawe na GPO od 14 na 10 milijardi denari ( za 28%) • Potencijalni efekti: • proporcinalno poniski tro{oci na NBRM za izdavawe i distribucija na GPO (za{teda od 36 milioni denari); • prinos na privatniot sektor vrz osnova na kamata (40 milioni denari na depozit po viduvawe); • dopolnitelen iznos na krediti na privatniot sektor (okolu 3 milijardi denari, po izdvojuvawe na zadol`itelna rezerva, spored prose~en soodnos depoziti / krediti).

18. Temi za diskusija na ovaa rabotilnica: • Dali se mo`ni podobruvawa vo zakonskata regulativa za GPO? • [to mo`at da storat NBRM i bankite za namaluvawe na GPO? • Dali se mo`ni podobruvawa vo trgovskata mre`a za namaluvawe na GPO? • [to mo`at da storat nadle`nite institucii za namaluvawe na sivata ekonomija kako zna~aen faktor za visokoto nivo na GPO?