Wychowanie

1. Wychowanie

2. Definicje wychowania Definicje analityczne – odnoszą się do słowa, które już funkcjonuje w obiegu, wnikają w to jak jest ono rozumiane. Definicje syntetyczne – projektują nowe rozumienie definiowanego słowa w oderwaniu od praktyki używania tego słowa.

3. Aspekty definicji wychowania Durheim, Znaniecki – socjologiczne podejście – do społeczeństwa, grupy Miller, Peters – psychologiczne – osobowość, dyspozycje psychologiczne, mechanizmy Ruciński – filozoficzne – kształtowanie światopoglądu, świata wartości Gurycka – pedagogiczna – wiedza jak wychować.

4. Wychowanie rozpatrywane jako proces, czyli swoisty rodzaj ludzkiego działania, lub jako wynik czy produkt oddziaływań wychowawczych. Wychowanie jako proces jest utożsamiane z oddziaływaniem na psychikę i zachowanie człowieka. Rozumiane jako wywieranie wpływu na zmiany czy przeobrażenia w osobowości i zachowaniu, zwłaszcza opinii i przekonań o otaczającym świecie oraz postaw wobec ludzi, samych siebie i wartości. Wychowanie jest przede wszystkim dokonywaniem zmian w osobowości człowieka, w jego rozwoju. Świadczą o tym definicje:

5. Wychowanie to: • -„... dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych (..) wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddawanego” (A.Gurycka, 1979, s.55) • „.. społecznie uznawany system działania pokoleń starszych na dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania według określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia” (S.Kunowski, 1981, s.189) • „... działanie zmierzające do trwałej modyfikacji, ukształtowania lub rozwinięcia dyspozycji emocjonalno-wolicjonalnych, a więc kierunkowych, w osobowości jednostki” (H.Muszyński, 1981, s.29) • „... sterowanie procesami socjalizacyjno-enkultrozycyjnymi oraz uczenia się jednostek podporządkowania celom, kształtowania określonych dyspozycji osobowościowych.” (H.Muszyński) • „...system działań zmierzający do określonych rezultatów wychowawczych” (R.Wroczyński, 1976, s.11) • „... całość wpływów i oddziaływań, kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie (T.Wujek, T.Pilch, 1974, s.31)

6. W ostatnich czasach w wielu definicjach wychowania akcentuje się nie wywieranie bezpośredniego wpływu na wychowanków, ale wspomaganie ich w naturalnym i spontanicznym rozwoju (psychologia humanistyczna, nurty nowego wychowania) Wychowywać oznacza wyzwalać dodawać odwagi, uwalniać od ubezwłasnowolnienia, usuwać wpływy zagrażające naturalnemu i spontanicznemu rozwojowi dzieci i młodzieży, przygotować ich do przyszłego życia przez mobilizację własnej aktywności, pobudzać do zachowań zgodnych z oczekiwaniami społecznymi, zasadami moralności i etyki normatywnej. W takim znaczeniu proces ten opiera się na współdziałaniu i współpracy pomiędzy wychowawcą a wychowankiem

7. Oto niektóre definicje uwydatniające podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży w procesie wychowawczym: Wychowanie to: • -„..nie tyle kształtowanie wartościowej osobowości, ile wprowadzaniem dzieci i młodzieży w wartościowy sposób życia. Innymi słowy jest nim aktywizowanie ich w świadomej aktywności, której kierunek nie jest narzucany lub świadomie wytyczany przez wychowawcę. Zadaniem wychowawcy jest w szczególności organizowanie wartościowego życia wychowanków w warunkach współdziałania i współpracy z nimi, w tym także bezpośredniego dialogu o celach i wartościach w życiu człowieka.” (S. Ruciński, 1988) • „... proces zdobywania przez jednostkę doświadczeń” (W.Ch.Bagley, 1923, s.23) • „..proces wzrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku” (J.Dewey) • „.. proces samorzutnego rozwoju w zakresie różnego rodzaju doświadczania nabywanego przez wychowanka.” (S.Kunowski, 1981, s.186) • „.. pomaganie w rozwoju i ułatwienie mu realizowania swoich możliwości” (H.Rylke, G.Klimowicz, 1982, s.152)

8. Geneza wychowania Czasy prehistoryczne Średniowiecze XVII edukacja dziewcząt Czasy współczesne

9. Funkcje wychowania I – dla społeczeństwa: • ciągłość życia grupowego • podnoszenie zasobności grupy (większa efektywność, wydajność) • zapewnienie integracji grupowej • utrzymanie ładu społecznego, zachowania systemu, stosunków społecznych

10. II – dla jednostki • funkcja rozwojowa – wychowanie ma służyć nieskrępowanemu rozwojowi danej jednostki • funkcja fenikselogiczna – osiągania własnego szczęścia w sposób zindywidualizowany; feniks=szczęśliwy, dążenie do integracji wewnętrznej. • podnoszenie efektywności jednostki w jej działaniu, podwyższanie wydajności (integracja ze społeczeństwem)

11. Jakie czynniki determinują wychowanie • Stosunki społeczne – podziały społeczne, mechanizmy władzy, grupy nacisku • Ideologie społeczne – świadomość społeczna utrzymująca się względem jakiś wartości i wzorów, świadomość zmienia się później niż same czynniki życia społecznego • Warunki materialne, społeczne, kulturowe

12. Psychologiczne aspekty funkcji wychowania Wychowanie a zmiany w psychice – w wieloczynnikowym modelu ontogenezy wychowanie wraz z aktywnością własną można umieścić wśród tych wyznaczników zmian w psychice jednostki, które przyczyniają się w istotny sposób do jej rozwoju. Wychowanie jako społeczno-kulturowy mechanizm regulacji - drugi aspekt to związek wychowania z aktywnością człowieka. Jako jeden z istotnych mechanizmów regulacyjnych. Mechanizm ten ma uwarunkowania społeczno-kulturowe i jest zewnętrzny w stosunku do jednostki, która podlega oddziaływaniom innych osób i środowiska wychowawczego w procesie heteroedukacji.

13. Uniwersalną funkcją wychowania jest oddziaływanie, wywołujące z założenia względnie trwałe i pozytywne zmiany w aktywności i zachowaniu człowieka lub/i grup społecznych Różnice odnoszące się do członów definicji – kto, kogo, jak i po co wychowuje dotyczące podmiotu i przedmiotu wychowania, jego treści i form, rodzaju i zakresu jak również celów , wyznaczają w pewnej mierze cele szczegółowe i specjalne

14. Funkcje związane z obszarami aktywności – np. pracą sztuką , każdej sferze inne funkcje szczegółowe sztuce funkcje wychowawcze uwrażliwianie na piękno, wyzwalanie twórczości itp. Funkcje związane ze sferami rozwoju człowieka – fizyczne, umysłowe, emocjonalne, społeczne, moralne, religijne czy estetyczne, każdej sferze inne funkcje, często się wzajemnie łączą i przeplatają Funkcje związane ze środowiskiem wychowawczym – ujęcie wpływu środowisk wychowawczych w poszczególnych stadiach rozwoju jednostki – wtedy zauważymy różne funkcje wychowania w rodzina, dom, przedszkole, szkoła, praca itd.

15. Kryteria oddziaływań wychowawczych • Złożoność – zachowanie człowieka jest zależne zarówno od uwarunkowań zewnętrznych, w tym oddziaływań wychowawczych, jak i uwarunkowań wewnętrznych, czyli osobistych przeżyć i doświadczeń człowieka, a więc jego potrzeb, aspiracji, motywów, dążeń oraz funkcjonowania jego organizmu łącznie z centralnym systemem nerwowym i układem gruczołów dokrewnych (mechanizm regulacji zachowań - Kozielecki) Wysoki stopień złożoności wychowania ukazuje przedstawienie go jako procesu adaptacji do obowiązujących norm postępowania.

16. Intencjonalność – zamierzoność działania, wychowawca jest świadomy celów, jakie pragnie realizować w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej. Nie każde jednak zachowanie intencjonalne jest wychowawcze np. agresywne formy przymusu, wywieranie presji rówieśniczej w celu dopasowania do grupy. Niebezpieczeństwo tkwi także w przesadnej świadomości celów, zwłaszcza tych mało realnych, nieliczących się z możliwościami rozwojowymi dziecka stwarzającymi jedynie grę próżnych pozorów.

17. Interakcyjność – oznacza, ze proces wychowawczy ma miejsce zwykle w warunkach współdziałania pomiędzy wychowawcą a wychowankiem. Współdziałanie to odbywa się na zasadzie wzajemności czyli oddziaływania co najmniej dwukierunkowego. Oznacza to, że wychowanek nie jest i nie może być jedynie biernym odbiorcą wpływów wychowawczych. Proces wychowawczy jest tym bardziej skuteczny, im częściej oddziaływania jakim jest poddawany wychowanek, włącza on w sferę własnej aktywności i im bardziej wychowawca ma na uwadze ową aktywność w dalszych kontaktach interpersonalnych. Lekceważenie tej aktywności powoduje, że proces wychowania przestaje być interakcją, a staje się jednokierunkowym oddziaływaniem, prowadzącym konsekwentnie do instrumentalnego traktowania wychowanka. Interakcyjność wychowania odnosi się również do kontaktów z innymi osobami, a zwłaszcza rówieśnikami. Wychowanie dokonuje się w procesie komunikacji międzyludzkiej lub przez pośrednia komunikację (TV, prasa).

18. Relatywność – wiąże się z trudnością w przewidywaniu skutków wychowania i hipotetyczności twierdzeń na ich temat. A także w rozumieniu M.Łobockiego oznacza nieostrość granic między wychowaniem zamierzonym a niezamierzonym, naturalnym, które przebiega w procesie resocjalizacji, jak również między wychowaniem a czynnościami opiekuńczymi.

19. Świadomość wpływów wychowawczych - kryterium świadomości jest mało precyzyjne wskutek wieloznaczności treści i nie ustalonego zakresu pojęcia. Stopień świadomości w poszczególnych etapach procesu wychowawczego bywa różny. Można być świadomym celów, ale nie mieć świadomości do sposobów ich osiągnięcia. Jest to jednak kryterium świadczące o jakości o jakości oddziaływań wychowawczych – im większa świadomość podejmowanych działań tym większa może być ich skuteczność (zasięg i trwałość).

20. Długotrwałość – człowiek podlega przemianom w ciągu całego swojego życia, dlatego o wychowaniu można mówić w stosunku do dzieci, młodzieży jak i dorosłych. Długotrwałość przypomina o konieczności dokonywania zmian w procesie wychowawczym zarówno w osobowości wychowanków i wychowawców, a także łączy się z systematycznością.

21. Organizacja i planowość – ma ograniczony zasięg zastosowania i dotyczy głównie wychowania instytucjonalnego, w wychowaniu naturalnym może dotyczyć tylko wybranych sytuacji. • Celowość – pozornie podobne do kryterium świadomości i intencjonalności. Kryterium te różnicuje się, jeżeli ujmiemy je w aspekcie treściowym, np. podkreślimy swoistość celów wychowawczych w porównaniu z celami innych rodzajów wpływów wywieranych na człowieka Istnieją poglądy, ze wychowanie nie potrzebuje żadnych celów, zakładanie celów jest nieuprawnione i ingeruje w naturalny rozwój, nie można decydować za drugą osobę – wychowanie niedyrektywne

22. Trwałość zmian – miarą skuteczności działania wychowawczego jest jego względna trwałość zmian w psychice, jest ona niestety bardzo trudna do rzetelnego pomiaru. • Ukierunkowania zmian – kryterium to polega na stwierdzeniu, czy zmiany zachodzące w psychice pod wpływem wychowania są zmianami ukierunkowanymi i dokonują się w pożądanym kierunku, dostosowanym do celów i wartości wychowawczych. Kierunek tych zmian jest progresywny, tzn., że pozwala na poszerzanie pola swojej aktywności i ulepszanie jakości jego działania.

23. Podstawowe pojęcia oddające istotę wychowania