Šta je čovek? Put od duše do neba u islamu

1. Šta je čovek?Put od duše do neba u islamu Prof. dr Rade Božović Dr Tehran Halilović Dr Muamer Halilović Vladimir Marković

2. Čovek Telo - duša Stav islama Islam ne želi da uguši ljudske instinkte i čovekove potrebe koje se tiču njegovog tela, već nastoji da spreči prevlast nagona i životinske duše nad čovekovim razumom i njegovom dušom.

3. Argumentacija o postojanju dušekao zasebnom dimenzijom čovekovog postojanja Argumentacija o “slobodnom” čoveku bez prethodnih poimanja i predrasuda Argumentacija o supstanci kojoj se prilažu akcidentalne inteligibilije Avicena, jedan od slavnih utemeljivača islamske peripatetičke škole, u svojoj knjizi al-Išarat va at-tanbihat spominje nekoliko filozofskih, ali i polemičkih argumentacija u vezi sa postojanjem duše. Argumentacija o “slobodnom” čoveku bez prethodnih poimanja i predrasuda spada u grupu polemičkih argumentacija. Čovekov razum, između ostalog, poseduje koncepcije koje nipošto nisu materijalne. Naime, one nemaju materijalne dimenzije poput dužine, vremenitosti, kvaliteta i ostalih materijalnih kategorija. Kako su akcidentalnog karaktera, one zahtevaju supstancu kojoj će se priložiti, a koja shodno njima ne može biti materijalna. Otuda, zaključujemo postojanje supstance po imenu duše u čoveku.

4. Čovekov pad u islamskoj teozofiji Doba sjedinjenja Duhovni aspekat čovekovog postojanja Čovekovo egzistencijalno uzlaženje Imaginalni aspekat čovekovog postojanja Materijalni aspekat čovekovog postojanja

5. Čovekovo egzistencijalno uzlaženje Četiri duhovna putovanja (u delu Mula Sadre Širazija) 1. Putovanje od “stvorenja” do “Stvoritelja” – od “mnoštva” do “jedinstva” 2. Putovanje u “Stvoritelju” sa “Stvoriteljom” – kroz “jedinstvo” 3. Putovanje od “Stvoritelja” do “stvorenja” sa “Stvoriteljom” – od “jedinstva” do “mnoštva” sa “Jedinom istinom” 4. Putovanje u “stvorenju” sa “Stvoriteljom” – u “mnoštvu” sa “Jedinom istinom”

6. Dva važna aspekta u razjašnjenju suštine čoveka Religija Slobodna volja

7. Odnos između čoveka i religije Bog u islamskoj misli Egzistencija Religija božija Istinska prezentacija egzistencije Čovek u islamskoj misli Potpuna božija manifestacija Cilj čovekovog života Povratak ka Izvoru egzistencije (Bogu) Čovek Putnik ka Istini Religija Putokaz Istine

8. Slušaj ovaj naj što priča, kazuje, Na rastanku, on se žali, tuguje, Iz Najistana otkad me ustrgoše, Zbog mog plača, muško, žensko uzdiše Tražim srce rastancima ranjeno, Svoju čežnju da mu kažem opširno, Od svog korena daleko ko padne, Traži časak, da se vrati, sastane... Mevlana

9. Odnos između čoveka i njegove slobodne volje Faktori ograničavanja ljudske slobode Priroda Prirodni (naturalistički) determinizam Društvo Društveni (sociološki) determinizam Sam čovek Sopstveni (individualni) determinizam Bog Religijski (filozofski) determinizam

10. Faktori ograničavanja ljudske slobodePriroda – naturalistički determinizam • Čovekova težnja ka slobodi • Ograničenost prirodnih resursa • Egzistencijalna ograničenost materije, poput nužnosti bivstvovanja u prostoru i u vremenu • Zaštita prirodne okoline • Korišćenje prirode u skladu sa potrebama čovekovog tela i njegove duše • Poštovanje prirode kao božijeg stvorenja Uticajni elementi Relevantni principi u islamu

11. Faktori ograničavanja ljudske slobodeDruštvo – društveni determinizam • Čovekova težnja ka slobodi • Težnja drugih ljudi ka slobodi • Eventualne nesuglasice sa predstavnicima društva • Činjenica da je društveni život jedini način dostizanja do večnog blaženstva • Društvena moralnost kao unutrašnja mera individualne slobode • Nužnost utemeljenja jasnog i odgovaraujećg društvenog sistema • Produkcija nauke i klasifikacija nauka • Uspostavljanje konkretnih odnosa sa drugim društvima u skladu sa čovekovim potrebama Uticajni elementi Relevantni principi u islamu

12. Faktori ograničavanja ljudske slobodeČovek – individualni determinizam • Čovekova težnja ka slobodi • Čovekovi pogrešni izbori • Nepostojanje jasnog uvida u svoje ciljeve i u ontološki sistem • Telesni porivi i instinkti koji odvraćaju od duhovnog putovanja i usavršavanja • Neminovna i neodgonetljiva potreba za religijom kao putokazem • Nužnost duhovnog samopročišćenja • Nužnost definisanja načina direktnog odnosa sa Bogom (molitva) • Nužnost duhovnog putovanja Uticajni elementi Relevantni principi u islamu

13. Faktori ograničavanja ljudske slobodeBog – filozofski determinizam • Čovekova težnja ka slobodi • Bog kao nužno postojeće biće • Činjenica da je sve osim Boga, Njegova manifestacija • Činjenica da smo mi nužno božija stvorenja • Nepremostivost kauzalnog (uzročno-posledičnog) sistema Uticajni elementi

14. Filozofski determinizamOdgovori u islamskoj tradiciji Teološki odgovori Mu’tazile: Mi smo “slobodno” stvoreni i sebi prepušteni (at-tafvid) Aš’arije: Mi preuzimamo i usmeravamo dela koja Bog stvara (al-kasb) Filozofski odgovor Naša slobodna volja je sastavni deo stvaralačkog uzroka u našim delima. Prema tome, nužnost i sloboda volje – oboje ostaju neoskrnjavljeni. Gnostičko-teozofski odgovor Mi smo manifestacije božije, ali u svojim delima, naša volja jeste jedna od dimenzija naše biti. “I nisi streljao, onda kada si streljao. Bog je streljao.”

15. Čovek je jedino stvorenje telom na Zemlji, dušom u nebesima...