PRAWO WSPÓLNOTOWE

1. PRAWO WSPÓLNOTOWE Aktualne ujęcie doktryny praw podstawowychw prawie wspólnotowym

2. Prawa podstawowe • Wspólnotowy system prawny zawiera własne prawa podstawowe oraz prawa człowieka i obywatela, które co prawda pozyskane zostały dzięki porównawczej analizie systemów konstytucyjnych państw członkowskich, ale są od nich niezależne.

3. cd. • Istotnym wzorcem dla praw podstawowych włączonych do prawa wspólnotowego jest także EKPC, ratyfikowana przez wszystkie państwa członkowskie Wspólnoty. Pomimo że Wspólnota dotychczas nie mogła przystąpić do EKPC, to poprzez jej członków jest zależna od Konwencji w tym sensie, że organy wspólnotowe nie mogą naruszyć standardów praw podstawowych zawartych w wykładni organów EKPC (wyrok z 18 czerwca 1991 w Sp. C-260/89, Ellimiki Radio Tileorassi ERT)

4. cd. • Wspólnotowe prawa podstawowe nie muszą we wszystkich szczegółach odpowiadać średniemu czy najwyższemu poziomowi ochrony tych praw w państwach członkowskich. Ich jakość w konkretnych przypadkach oraz całkowita ochrona prawna z nich wynikająca jest właściwa systemowi prawa wspólnotowego. Treść i zasięg wspólnotowych praw podstawowych dzisiaj daje się. dość łatwo wywnioskować z obszernego orzecznictwa ETS .

5. cd. Obok podstawowych praw, jak prawo do: • własności, • wykonywania zawodu, • wypowiadania poglądów, Trybunał przejął także takie zasady państwa prawa jak : • zgodna z prawem działalność administracji, • zakaz podwójnego karania, • prawo do rzetelnego procesu z szeroko zagwarantowanym prawem do wysłuchania sądowego i ogłosił je „powszechnymi zasadami prawnymi prawa wspólnotowego".

6. cd. . Włączenie do prawa pierwotnego wniosków wynikających z orzecznictwa Trybunału jest pośrednim przyjęciem przez państwa członkowskie stanowiska Trybunału w kwestii praw podstawowych w prawie wspólnotowym. Po ratyfikacji Traktatu Nicejskiego wszedł w życie nowy art. 7 TUE, który wzmocnił kontrolę Unii Europejskiej nad respektowaniem praw podstawowych przez państwa członkowskie.

7. cd. • W ramach procedury nadzoru Rada. działając na wniosek 1/3 państw członkowskich, Parlamentu lub Komisji, może stwierdzić, że istnieje poważne ryzyko naruszenia art. 6 TUE przez państwa członkowskie, czyli naruszenie podstawowych zasad prawnych, praw człowieka, praw demokratycznych i wolnościowych. Przegłosowanie takiej konstatacji wymaga 4/5 głosów członków Rady.

8. cd. • Przed stwierdzeniem takiego naruszenia Rada musi wysłuchać zdania państwa członkowskiego, któremu zarzucane jest łamanie praw fundamentalnych oraz uzyskać zgodę Parlamentu, który podejmuje decyzję większością 2/3 głosów, przy obecności ponad połowy posłów. • Rada może również powołać niezależnych ekspertów, którzy przedłożą w stosunkowo krótkim terminie raport na temat respektowania praw w danym państwie członkowskim. Rada jest również zobowiązana do dokonywa nią regularnych przeglądów sytuacji prawnej w danym państwie

9. cd. • W dalszej części procedury, na wniosek l/3 państw członkowskich lub Komisji Rada Europejska w głosowaniu jednomyślnym może definitywnie stwierdzić poważne i trwałe naruszania praw podstawowych przez dane państwo. Również w tym przypadku Rada Europejsku musi uzyskać zgodę Parlamentu, a rząd tego państwa powinien zostać wysłuchany. Po takim definitywnym stwierdzeniu Rada, podobnie jak w zapisie przyjętym już w Traktacie Amsterdamskim, może zawiesić wykonywanie przez to państwo członkowskie pewnych praw wynikających z prawa wspólnotowego.

10. cd. • Restrykcje mogą sięgać aż zawieszenia prawa do głosowania w Radzie włącznie. Natomiast wszelkie zobowiązania danego państwa wynikające z prawa wspólnotowego, są dla niego cały czas wiążące. Głosowanie w tej części procedury odbywa się kwalifikowaną większością i w taki sam sposób Rada może następnie zmienić lub odwołać zakres restrykcji nałożony na dane państwo.

11. Równouprawnienie kobiet i mężczyzn w miejscu pracyA. Uwagi wstępne • Artykuł 141 TWE jest jedynym zapisanym prawem podstawowy» w prawie wspólnotowym, które działa na korzyść każdego obywatela także w stosunku do obywateli własnego państwa członkowskiego.

12. Zasada równouprawnienia wynagrodzeń cd. Artykuł 141 TWE [119] gwarantuje: • „zasadę jednakowego wynagrodzeniu dla mężczyzn i kobiet za jednakową pracę" w państwach członkowskich. • Czyli gwarantuje jednakowe wynagrodzenie „dla pracobiorców kobiet i mężczyzn, wykonujących jednakową pracę w tym samym przedsiębiorstwie państwowym lub prywatnym".

13. Zasada równouprawnienia wynagrodzeń w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości • W wyroku z 8 kwietnia 1978 r. w Sp. 43/75, Defrenne II Trybunał po raz pierwszy Wyjaśnił, że art. 141 TWE spełnia nie tylko cele ekonomiczne i zadania związane z zapewnieniem jednolitych warunków konkurencji, ale takie socjalno-polityczne. Z powodu tego dwojakiego, gospodarczego i socjalnego, celu zasada ta zalicza się do „praw podstawowych" Wspólnoty.

14. Zasada równouprawnienia wynagrodzeń • Jednocześnie jest faktem, że ze względu na brzmienie skierowana jest ona tylko do państw członkowskich, co nie jest jednak sprzeczne z jej pośrednią skutecznością, ponieważ art. 141 TWE zawiera jasny i bezwarunkowy obowiązek, który nadaje się do tworzenia praw dla jednostki.

15. cd. Zasada równouprawnienia Jednocześnie Trybunał wyjaśnił, iż art. 141 TWE dotyczy nie tylko stosunku pracy w organach władz państwowych i w przedsiębiorstwach. Przepis ten w taki sam sposób działa na regulacje w zbiorowych, jak i indywidualnych, cywilnoprawnych umowach o pracę, tworzy więc (poziomy) skutek między osoba zatrudnioną a pracodawcą.

16. cd. Zasada równouprawnienia • W swoich ostatnich wyrokach Trybunał konsekwentnie podtrzymał, a nawet wzmocnił społeczne i publicznoprawne cele art. 141 TWE, stwierdzając że są one nadrzędne względem celów ekonomicznego znaczenia i celu tego artykułu ( Sp. C-50/96, z 11 lutego 2000 r. oraz poł. Sp. C-270/97 i C-271/97, Deutsche PobI AG vs. Sievers i Schrage, z 11 lutego 2000 r.).

17. Dyrektywy dotyczące równouprawnienia • Dyrektywa 76/207 o urzeczywistnieniu zasady równouprawnienia mężczyzn i kobiet w odniesieniu do dostępu do pracy, kształcenia zawodowego i do kariery zawodowej, jest pod względem warunków pracy do dnia dzisiejszego wzorcem dla krajowych praw wykonawczych a jej stosowanie w praktyce ma duże znaczenie. Według art. 2 tej dyrektywy zasada równouprawnienia oznacza, ,,że nie może mieć miejsca żadna bezpośrednia lub pośrednia dyskryminacja z powodu płci".

18. Dyrektywy dotyczące równouprawnienia • Dyrektywa 79/7 o stopniowym urzeczywistnianiu zasady równouprawnienia mężczyzn i kobiet w obszarze bezpieczeństwa socjalnego dotyczy przede wszystkim likwidacji dyskryminacji w obszarze ustawowych systemów świadczeń w przypadku: • choroby, • inwalidztwa, • starości, • wypadku przy pracy, • chorób zawodowych, • bezrobocia.

19. Dyrektywy dotyczące równouprawnienia • Stanowczo zakazana jest dyskryminacja w dostępie do systemów świadczeń, obowiązku płacenia i ustalania składek oraz ustalania świadczeń. Odnośne przepisy uznane zostały przez Trybunał za bezpośrednio skuteczne.

20. Co oznacza „jednakowe wynagrodzenie za [...] jednakową pracę"? • Najpierw Trybunał ograniczył treść zasady równości wynagrodzenia „przedstawia [...] specjalne postanowienie", które nie może być rozumiane tak, że nakaz równości przekłada się również na równouprawnienie dotyczące pozostałych warunków pracy jak np. ustalaniu wieku emerytalnego (wyrok z 1978 r. w Sp. I49/77, Defrenne III).

21. Co oznacza… • Następnie Trybunał rozwinął zasadę równości, wychodząc stopniowo poza ścisłe brzmienie art. 141 TWE. W wyroku z 27 marca 1980 r. w Sp. 129/79 Wendy Smith wyjaśnił, że jednakowa praca niekoniecznie wykonywana musi być jednocześnie w tym samym zakładzie. Stąd art. 141 TWE zabrania także dyskryminacji kobiet na stanowiskach, które przedtem zajmowane były przez lepiej opłacanych mężczyzn, jeżeli różnice w wynagrodzeniu nie są uzasadnione przesłankami obiektywnymi.

22. Co oznacza… • W sp. 157/86, Mary Murphy (wyrok z 4 lutego 1988 r.) Trybunał rozpatrywał przypadek, w którym pracodawca cynicznie argumentował, iż zasada równości wynagrodzenia ograniczona jest do jednakowej pracy i nie może być stosowana do pracy niejednakowej. Stąd też nie przeciwstawia się ona dyskryminacji kobiet, które otrzymują mniejsze wynagrodzenie za bardziej wartościową pracę. Trybunał bardzo zdecydowanie opowiedział się przeciw temu rozumowaniu i wezwał sądy krajowe do rzeczywistego art. 141 TWE.

23. Pośrednia dyskryminacja płacowa • W wyroku z 7 lutego 1991 r. w Sp. C-184/89 Nimz, Trybunał doszedł do wniosku, iż art. 141 TWE jest wtedy naruszony, kiedy pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze godzin, np. na 1/2 etatu, muszą dwukrotnie dłużej pracować w danym przedsiębiorstwie, by przejść do wyższej grupy uposażeń.

24. Pośrednia dyskryminacja płacowa • Podobnie w wyroku z 13 lipca 1989 r. w Sp. 171/88, Rinner-Kuhn Trybunał uznał, że odmowa uznania ciągłości płacowej pracowników zatrudnionych w nie pełnym wymiarze godzin jest sprzeczna z art. 141 TWE [119].

25. Pośrednia dyskryminacja płacowa, • U podstaw tego orzecznictwa leży fakt, iż praktycznie we wszystkich państwach członkowskich o wiele więcej kobiet niż mężczyzn zatrudnionych jest w niepełnym wymiarze godzin. Wskazanie na tę okoliczność nie jest tu, więc neutralne pod względem płci. Zatem zróżnicowane traktowanie pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin dozwolone jest tylko wtedy, gdy pracodawca udowodni, iż jest to uzasadnione względami obiektywnymi, np. jakość i wartości pracy jednego z pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin jest rzeczywiście niższa z powodu mniejszego doświadczenia

26. Dyskryminacja przy rozwiązaniu stosunku pracy i przy roszczeniach emerytalnych W wyroku z 17 maja 1990 r. w Sp. C 262-88, Barber Trybunał uznał odprawy przy zwolnieniu oraz zakładowe systemy emerytalne za części składowe wynagrodzenia w rozumieniu art. 141 TWE. Tym samym naruszeniem zasady wynagrodzeń jest sytuacją, kiedy mężczyźni z powodu różnicy wieku emerytalnego muszą dłużej pracować w danym zakładzie niż kobiety, aby zdobyć takie samo prawo do emerytury.

27. Dyskryminacja przy rozwiązaniu stosunku pracy i przy roszczeniach emerytalnych • Z drugiej strony Trybunał przyznał jednak, iż ogólne ustalenie zróżnicowanego wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn oraz wynikające z tego różnice w prawach emerytalnych nie są w żaden sposób dyskryminujące w rozumieniu 141 TWE (por. wyrok z 16 lutego 1982 r. w Sp. 19/81, Burton)

28. Dyskryminacja przy rozwiązaniu stosunku pracy i przy roszczeniach emerytalnych • W odniesieniu do ustawowych systemów ubezpieczeń emerytalnych Trybunał jest związany Dyrektywą 79/7, gdyż jej art. 7 o stopniowym urzeczywistnieniu zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w obszarze zabezpieczeń socjalnych potwierdza kompetencję państw członkowskich do ustalania zróżnicowanego wieku emerytalnego nawet, jeśli różnice wieku emerytalnego wpływają na wysokość innych świadczeń. Jest to wyjątek od zasady jednakowego traktowania kobiet i mężczyzn w wieku emerytalnym. Również art. 7 a Dyr.79/7 musi być restrykcyjnie interpretowany. Trybunał dał temu wyraz w licznych sprawach np. od Sp. C-328/91, Thomas, Sp. C-137/94, Ridiarclson.

29. Dyskryminacja przy rozwiązaniu stosunku pracy i przy roszczeniach emerytalnych • Sądy krajowe często składają zapytania do ETS o orzeczenie wstępne w kwestii powiązania danego elementu z państwowym systemem ubezpieczeń emerytalnych. Przykładem może być Sp. C-382/98, Taylor z 16 grudnia 1999 r., w której Trybunał uznał, że państwo brytyjskie nie może uzależniać uprawnień do dopłat do ogrzewania w zimie od osiągnięcia wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn). Sam fakt przyznania dopłat dla osób w starszym wieku wystarcza, aby zaliczyć płatność do zakresu materialnego art. 3 Dyr., jednak stosowanie wyjątku (art. 7 a Dyr.) od reguły równego traktowania kobiet i mężczyzn jest niedopuszczalne, ponieważ dopłaty do ogrzewania nie są co do zasady wewnętrznie powiązane z wiekiem emerytalnym.

30. Dyskryminacja przy rozwiązaniu stosunku pracy i przy roszczeniach emerytalnych • Z kolei w innym orzeczeniu w Sp. C-154/96, Wolfs, Trybunał opowiedział się przeciwko różnicowaniu metod obliczania emerytur dla mężczyzn i kobiet w sytuacji, kiedy prawo krajowe likwiduje różnice w osiągnięciu wieku emerytalnego.

31. Dyrektywy dotyczące równouprawnienia • W szeregu tzw. dyrektyw dotyczących równouprawnienia utworzono przepisy ramowe, których realizacja w prawie krajowym zagwarantować ma efekty w równouprawnienie kobiet i mężczyzn w miejscu pracy, także pod wzgląd powszechnych warunków pracy i innych elementów, nie związanych bezpośrednio z wynagrodzeniem.

32. Obowiązek przedstawienia dowodów dyskryminacji w miejscu pracy • Przeprowadzenie dowodu jest proste w przypadkach bezpośredniej dyskryminacji pracowników poprzez nierówne wynagrodzenie za jednakową pracę w tym samym zakładzie. Trudności sprawia natomiast udowodnienie dyskryminacji tych pracowników, którzy wykonują jednakową pracę w różnym czasie, albo na wynagrodzenie, których wpływają także kryteria wtórne.

33. Obowiązek przedstawienia dowodów dyskryminacji w miejscu pracy • Rada Unii przyjęła 15 grudnia 1997 dyrektywę 97/80 nakładającą na pracodawców tzw. Ciężar dowodowy. Artykuł 2. tej Dyr. stwierdza, że wszelkie działania, kryteria lub przepisy, które negatywnie wpływają na statystycznie większą liczbę, kobiet mogą być usprawiedliwione tylko i wyłącznie w oparciu o obiektywne czynniki nie związane z płcią.

34. Obowiązek przedstawienia dowodów dyskryminacji w miejscu pracy • Duńskie przedsiębiorstwo DANFOSS posiadało system różnych dodatków do niskiej płacy podstawowej. Przy przyznawaniu dodatków pod uwagę pozornie obiektywne kryteria, jak jakość pracy, pracowników, samodzielność, odpowiedzialność, wykształcenie i staż, pracy. W rezultacie system ten doprowadził jednak do tego, iż kobietom wypłacano średnio 7 % niniejsze wynagrodzenie niż mężczyznom na podobnych stanowiskach – Sp. 109/88 Danfoss

35. Obowiązek przedstawienia dowodów dyskryminacji w miejscu pracy • W takich przypadkach Trybunałowi wystarczy, gdy pokrzywdzony udowodni dyskryminację na podstawie danych statystycznych. Wtedy pracodawca musi wnieść dowód przeciwny, iż zróżnicowane traktowanie usprawiedliwione jest kryteriami obiektywnymi. Wobec pojedynczych kryteriów na rzecz zróżnicowanego traktowania Trybunał jest bardzo krytyczny. Rzadko który pracodawca będzie w stanie udowodnić, iż średnia jakość pracy kobiet jest niższa mężczyzn. Do pozornie obiektywnych kryteriów, jak wykształcenie zawodowe należy podchodzić ostrożnie, gdyż Trybunał uznaje je tylko wtedy, kiedy rzeczywiście wpływają one na jakość i tym samym na wartość pracy.

36. Obowiązek przedstawienia dowodów dyskryminacji w miejscu pracy • Negatywny wpływ może się odnosić do ilości płacy, możliwości awansu, przepisów urlopowych, stażu pracy i wielu innych składowych systemu pracy. Ciężar dowodowy takiego uzasadnienia spoczywa na pracodawcy. ETS podtrzymał tę linię rozumowania, zachęcając sądy krajowe które rozstrzygają sprawy różnych zawoalowanych form dyskryminacji, do weryfikacji w oparciu o dostępne dane statystyczne i do czujności w kwestii wszelkich pośrednich form dyskryminacji naruszającej art. 141 TWE por. C-281/97, Kruger.

37. Prawne skutkinaruszenia zasady równouprawnienia • Przy okazji skutków prawnych naruszenia zasady równouprawnienia należy rozróżnić, czy naruszenie dotyczy prawa pierwotnego, tzn. z reguły art. 141 TWE czy też konkretny nakaz równouprawnienia wynika z jednej z dyrektyw. • W przypadku roszczeń na podstawie dyrektywy, która na poziomie krajowym nie znalazła dokładnego lub pełnego zastosowania obowiązują powszechne reguły o bezpośredniej skuteczności postanowień dyrektyw

38. Prawne skutkinaruszenia zasady równouprawnienia • we wszystkich przypadkach, w których obywatel nie może powołać się na ustalenia dyrektywy lub dozna szkody w wyniku nieprawidłowej lub niepełnej implementacji możliwe jest wysunięcie roszczeń opartych na zasadach formułowanych w sprawie Francovich.

39. Prawne skutkinaruszenia zasady równouprawnienia • W przypadku, kiedy obywatel może powołać się na przepisy zawarte w odnośnych dyrektywach lub kiedy zastosowanie znajduje art. 141 TWE, przyjmuje następujące zasady postępowania:

40. Prawne skutkinaruszenia zasady równouprawnienia • jeżeli zarzut o naruszenie zasady równouprawnienia jest uzasadniony, to istnieje zobowiązanie państwa członkowskiego do ponownego uregulowania swojego porządku prawnego i praktyki administracyjnej. Państwo członkowskie nie jest przy tym jednak zobowiązane prawem wspólnotowym do przydzielania w przyszłości wszystkim pracownikom danej grupy roszczeń na poziomie grupy dotychczas uprzywilejowanej, lecz może ustalić wynagrodzenie na niższym poziomie.

41. Prawne skutkinaruszenia zasady równouprawnienia • Do momentu przyjęcia nowej regulacji osoby poszkodowane mogą jednak wysuwać żądanie równouprawnienia płacowego (lub innego) na poziomie wyższym, obowiązującym do czasu wejścia w życie tej nowej zasady.

42. Prawne skutkinaruszenia zasady równouprawnienia • Wsteczne oddziaływanie wyroków za okres zatrudnienia i okres ubezpieczenia przed wydaniem wyroku Trybunał ograniczał ze względu na skutki finansowe dla przedsiębiorstw. Jedynie powód oraz inne osoby, które przed ogłoszeniem odnośnego wyroku Trybunału wniosły podobny pozew, mają prawo do odszkodowania również za okres sprzed wydania wyroku (por. np. wyrok z 8 kwietnia 1976 r. w spraiwe 43/75, Defrenne II)

43. Podstawowa ochrona prawna przeciwko środkom państw członkowskich • Prawa podstawowe osób fizycznych i prawnych mogą być naruszone zasadniczo na trzy sposoby: • bezpośrednio przez regulacje organów wspólnotowych (up. przez środki prawne przyjęte przez Komisję w procedurze dochodzeniowej związane z prawem o konkurencji), • przez środki prawne władz i sądów własnego państwa członkowskiego (np.zastrzeżenia przy wydawaniu koncesji lub ograniczenia swobody wykonywania wolnego zawodu),

44. Podstawowa ochrona prawna przeciwko środkom państw członkowskich • przez akty prawne i postanowienia władz i sądów innego państwa członkowskiego (np. przez ograniczenia dotyczące prawa do nabywania domków letniskowych).

45. Podstawowa ochrona prawna przeciwko środkom państw członkowskich

46. Podstawowa ochrona prawna przeciwko środkom państw członkowskich Od wymienionej zasady istnieją następujące wyjątki, w których władze i sądy państw członkowskich są bezpośrednio związane gwarancjami praw podstawowych prawa wspólnotowego: • zasada równości wynagrodzenia kobiet i mężczyzn • W obszarze stosowania" TWE zakazana jest jakakolwiek dyskryminacja z powodu przynależności państwowej - art. 12 TWE

47. Podstawowa ochrona prawna przeciwko środkom państw członkowskich • Osoby fizyczne i prawne, które czują się pokrzywdzone w swoich prawach podstawowych przez środki władz krajowych jednego z państw członkowskich, mogą się powołać na prawa podstawowe zawarte w systemie danego państwa oraz na EKPC, lecz nie na podstawowe prawa w prawie wspólnotowym. Te ostatnie wiążą tylko organy WE.

48. Podstawowa ochrona prawna przeciwko środkom państw członkowskich • Zakaz, ten skierowany jest zarówno przeciwko organom wspólnotowym, jak i państwom członkowskim i obejmuje także dyskryminację własnych obywateli, którzy czynią, lub uczynili użytek ze swoich praw do swobodnego przemieszczania się i przez to weszli w pewnym sensie w obszar stosowania TWE. Podobnie działają swobody fundamentalne prawa wspólnotowego w dziedzinach wykraczających poza granice państw względnie na korzyść osób fizycznych i prawnych, które rzeczywiście czynią lub uczyniły z tych swobód użytek.

49. Podstawowa ochrona prawna przeciwko środkom państw członkowskich • Jeżeli władze państw członkowskich opierają ingerencję w prawa osób prywatnych na prawie wspólnotowym, np. ograniczenie swobody przepływu usług uzasadniają zastrzeżeniem o porządku publicznym i bezpieczeństwie, to muszą w ramach tego działania przestrzegać podstawowych praw prawa wspólnotowego (por. wyrok w sp. z 18 czerwca 1991 r. w Sp. C-260/89, Elliniki Radio Tileorassl ERT,

50. Skutki braku działań ustawodawczych W swoim wyroku z 5 marca 1996 r. w poł. Sp. C-46 i C-48/93, Brasseric du Pecheur przeciwko Niemcom i Factortame III ETS orzekł, co następuje: • państwa członkowskie ponoszą zasadniczo pełną odpowiedzialność za bark działań ustawodawczych, który skutkuje naruszeniem prawa wspólnotowego, • przy naruszeniu prawa wspólnotowego przez ustawodawcę krajowego poszkodowanemu przysługuje roszczenie o odszkodowanie, o ile naruszony przepis prawny Wspólnoty miał na celu nadanie mu praw, naruszenie to wystarczająco poważne i między naruszeniem a szkodą poniesioną przez jednostkę istnieje bezpośredni związek przyczynowy".