DİKSİYON

1. DİKSİYON GÜZEL VE DOĞRU KONUŞMA 1

2. DİKSİYONDiksiyon; söz söylerken, duygu ve düşünceleri doğru ve üslubuna uygun olarak anlatmak için sesin uyumunu, söylenişini, hecelerin uzunluğu, kısalığı ve vurguları bakımından doğruluğu; jesti, mimiği, takınılacak tavırları yerinde ve güzel kullanma sanatıdır. 2

3. DİKSİYON • Doğru nefes alma • Doğru konuşma • Güzel konuşma • Konuşurken sıkıcı olmama demektir. 3

4. Doğru bir diksiyon için gerekli iki temel koşul vardır.Birincisi; ses aletini doğru kullanmak. Yani konuşma için yeteri kadar havayı ses yollarını kasmadan içeri almak, gereğinden fazla durak kullanmamak, durakları doğru yerde gerektiği gibi kullanmak ve sesi duyulur ve net bir hale getirmek.İkincisi; söz söylerken konuştuğumuz dili düzgün ve doğru söylemek için düzeltmeye çalışmak ve mimiği, jesti, tavrı yardımcı olarak kullanmak. 4

5. KİMLER DİKSİYON EĞİTİMİ ALMALIDIR? • Kendisi ve çevresiyle barışık olma yolunda adımlar atmak isteyen, • İnsanlarla doğru ilişki kurmanın, kişisel gelişiminde önemli olduğuna inanan, • İnsanları ikna etmenin, hırslı olmaktan daha daha önemli olduğu gerçeğini kavrayan, • İşverenleri, müşterileri, kendilerinden üst düzeydekileri, dinleyicileri ve benzeri kişileri etkileyen şeyin, bildiklerini aktarma şekli olduğunu anlayacak kadar zekası olan, 4

6. Yöneticiler, • Eğitimciler, • Danışmanlar, • Topluluklarda konuşanlar, • Halkla ilişkiler sorumluları, • Reklamcılar, • Satış ve pazarlamacılar, • Politikacılar, • Sivil insiyatif üyeleri, • Tv ve radyocular, Sanatçılar… • Host ve hostesler, • …… 5

7. KONUŞMAYI ÇİRKİNLEŞTİREN (BOZAN) UNSURLAR 1. Dilimizin özelliklerini ve kurallarını bilmemekten doğan unsurlar. 2. Kendi kusurlarımızdan kaynaklanan nedenler • Güzel ve güzel olmayan konuşma arasındaki ayrımın bilincinde olmamak, • Bozuk ve çirkin konuşmanın kaybettirdiklerinin farkında olmamak, • Diline sevgisi ve saygısı olmayanın, kendi kişiliğine sevgisi ve saygısı olmayacağını bilmemek, • Kendini doğru ve güzel ifade etmenin avantajlarını bilmemek. 6

8. 3. Bozuk diksiyonun temelinde yatan yanlışları ve kusurları devam ettirmek. • Boğumlama bozuklukları, • Vurgu yanlışı, • Yanlış tonlama, • Ulamada dikkatsizlik, • Tekdüzelik, • Yersiz durgu ve duraklar, • Hız kusurları, • Harfleri ve heceleri yutmak, 7

9. Sesi ve soluğu denetim altına almamak, • Dinlemeyi bilmemek, • Türkçe’nin temel yapısını bilmemek, • Doğru nefes almasını bilmemek, • Ses için hijyenik şartları oluşturmamak, • Prezantasyon-sunum kurallarını bilmemek, • Rahatlama tekniklerini bilmemek. 8

10. ünlüler • Dilin Durumuna Göre Ünlüler: "Ünlü" adını verdiğimiz sesler ağız yolundan çıkarılırken dil, öne ve arkaya doğru hareket eder. Dilin arkaya doğru hareket etmesi sonucunda kalın ünlüler, öne doğru hareket etmesi durumunda ise ince ünlüler çıkarılır. Kalın (art) ünlüler; a, ı, o, u'dur. İnce(ön) ünlüler ise e,i,ö ve ü'dür. b. Dudakların Durumuna Göre Ünlüler: Ünlüler çıkarılırken dudaklar düz ve yuvarlak olmak üzere iki şekle girerler. Dudağın düzleşmesiyle çıkan ünlülere düz ünlüler; yuvarlaklaşmasıyla çıkan ünlülere ise "yuvarlak ünlüler"adı verilir. Düz ünlüler; a,e,ı,i'dir. Yuvarlak ünlüler ise o, ö,u,ü'dür. c. Çenenin Durumuna Göre Ünlüler: Ünlülerin çıkartılmasında çenenin de önemli bir işlevi bulunmaktadır. Kimi ünlülerde çene aşağıya doğru açılırken kimilerinde çene daralır. Çenenin genişlemesiyle çıkarılan ünlülere "geniş ünlüler"; çenenin daralmasıyla çıkarılan ünlülere "dar ünlüler" denir. Dar ünlüler ı,i,u,ü' dür. Geniş ünlüler ise a, e, o, ö 'dür. 10

11. a) Ses tellerinin durumuna göre: • Türkçede ünsüzler, ses tellerinin titreşime uğrayıp uğramamsına göre sert (tonsuz) ve yumuşak (tonlu) ünlüler olmak üzere ikiye ayrılır: • 1.   Sert ünsüzler, ses telleri titreşmeden oluşurlar: ç, f, h, k, p, s, ş, t • 2.   Yumuşak ünsüzler, ses tellerinin titreşmesiyle oluşurlar: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v,y,z • Sert ünsüzlerden bazılarının yumuşak karşılıları vardır : b-p, c-ç, d-t, g-k • b) Çıkaklarına göre: • Bir ünsüzün boğumlanma noktasına o ünsüzün çıkağı denir. Çıkak bakımından ünsüzler dörde ayrılır: • 1.      Dudak ünsüzleri              b, f, m, p, v • 2.      Diş ünsüzleri                   c, ç, d, j, n, s, ş, t, z • 3.      Damak ünsüzleri              g, ğ, k, l, r, y • 4.      Gırtlak ünsüzleri               h • c) Ses yolunun durumuna göre: • Ünsüzlerin oluşumu sırasında ses yolu ya kapalıdır ya da dardır. Buna göre ünsüzler ikiye ayrılı:1.Sürekli ünsüzler: Ses yolunun daralma durumunda oluşan ünsüzlerdir: f, ğ, h, j, l, m, n, r, s, ş, v, y, z 2. Süreksiz ünsüzler: Ses yolunun kapalı durumunda oluşan ünsüzlerdir: b, c, ç, d, g, k, p, t  11

12. BEDENSEL ÇALIŞMALAR • GEVŞEME: (Vücuttaki gerginlikten kurtulma) Yere sırtüstü boylu boyunca uzanıp gözlerinizi kapayınız. Vücudunuzu tümüyle serbest bırakınız. (Cansız biri gibi) • Yavaş yavaş gözlerinizi kapatınız. • Günlük yaşamla ilgili düşüncelerinizi zihninizden çıkarınız. • Sizi mutlu edecek, huzurlu edecek şeyler düşününüz. • Derin nefes alıp, 5 saniye tutunuz. ikincisi 10, üçüncüsü 15 sn. 9

14. rahatlama (gevşeme) hareketleri • 2. Sırt üstü yatın, önce birer el, sonra iki elin birden yumruğunuzu sıkınız (10 sn) • 3. Aynı pozisyon, eller 45 derecelik açıda yukarı doğru aynı işlem... (3 kez) 11

15. yüz kasları • Alnınızı kırıştırınız (gözleri iyice aç) • Gözlerinizi yumunuz • Kaşalrınızı çatınız • Burnunuzu kırıştırınız • Somurtunuz 13

16. çene ve dil bölgesi • Dişlerinizi kenetleyip sıkınız • Dilinizi dişlerinize bastırarak kuvvetlice itiniz • Dilinizi damağınıza iyice bastırınız • (gevşemek için dilinizi dışarıya sakıtınız) 14

17. dudak kasları • Dişleriniz kapalı ve görünecek şekilde gülümseyiniz • Dudaklarınızı iyice geriniz • Dudaklarınızı • Gevşeyiniz 15

18. boyun • Ayakalrınızı uzatarak oturunuz • Boğaz kaslarını gevşetin (gözler kapalı) • Boynunuzu arkaya doğru iyice atınız. Çeneniz tavanı görecek hale gelsin. • iki ya da üç kez tekrar edin. gevşeyin 16

19. omuz -sırt-omurga • Kürek kemikleriniz arkanızda bibirine geçecekmiş gibi yaklaştırınız. (üç - dört kez yapın) • KARIN KASI • Karnınızı içeri çekin ve karın kaslarınızı geriniz (yumruk yiyecekmiş gibi) üç dört kere yapın. her seferinde 10 saniye rahatlayın 17

20. bacak kasları • Ayak parmaklarınızı içeri doğru bükün ve topuklarrınızı hafifçe birbirinden ayırın. • Ayaklarınızı kırmadan önce sizden uzağa doğru, sonra size doğru çekiniz... • Bacakalrınızı gerniz... gevşeyin... 18

21. DOĞRU NEFES ALMA

23. DOĞRU NEFES ALMA • Midenin 3 te 1 i boş kalsın. (Az ye) • Rahat olarak, sırtüstü uzanıp nefes alındığı zaman karın bölgesi kendiliğinden yukarı doğru hareket eder, genişler; nefes verirken aşağıya iner. Bunu gerçekleştirmeye çalışın. 21

24. günde iki defa 15- 20 dk. 22

25. Diaframdan nefes almayı başaramadıysanız, • sırt üstü uzanın, nefesinizi tutun. Bu halde karnınızı içeri çekin ve dışarı itin. Nefes almadan bunu gerçekleştirebiliyor musunuz. o halde nefes alırken karnınız dışarı, verirken içeri.. hadi bakalım.. • Cevabınız HAYIR sa... (Ayağa kalkınız) 23

26. ayağa kalkın, çok büyük göbeğiniz varmış gibi göbeğinizi iyice içeri çekin. İçeri çektiğiniz göbeği bırakınn. 4-5 sefer... • Düz durun nefes verdikten sonra içeride kalan nefesi “hıhhh” diyerek dışarı verin. nefes verirken karın içeri girsin. • “hıhhhh- nefes-hıhhh-nefes-” • Acele etmeyin..çok uzun nefes almayın. kısa kısa... • Öğrendiyseniz • ssst-nefes-ssst-nefes-ssssssssst-nefes.... 24

27. DERİN SOLUMA • Nefes alış-tutuş ve veriş... • 4 saniye nefes al, 8 saniye tut, 4 saniyede bırak. • nefes alırken akçiğeri iyice zorla son haddine kadar doldur, verirken son haddine kadar ver, karnın sırtına yapışsın. 25

28. DİYAFRAMDA SOLUK TUTMA • 1. Derin nefes al. ciğerde tutabildiğin kadar tut. gırtlak açık ve gevşek olsun. • 2. derin nefes al. gırtlak açık olsun. kısa ve kesik soluma yap. akçiğer dolu iken sık sık solu. karnın oynasın. • 3. Derin soluk al. yavaş yavaş bırakırken (a) sesi çıksın. derecesi artsın ve azalsın.. • 4. derin nefes al. soluk verirken ah- oh-uh gibi hecelerden biri uzun sürede ve ve düznli olarak fısıltı halinde çıkar... ah-ah-ah 26

29. aynı heceyi sesli çıkar. • aynı heceyi soluk verirken eşit aralıklarla kesik kesik fısılda- ve sesli çıkar • derin nefes al. parmağını dudaklarına yakın tut. hafifçe üfler gibi yap. sıcaklığı hisset. gırtlak açık olsun. Mumla yap ve mum ateşi sönmesin. • 5. Derin nefes al. “pa-pa-pa-pa-pa...” sesini düşük ve sonra yüksek sesle az hava harcayarak uzun süre tekrar et. 27

30. 6. derin nefes al. soluğu verirken eşit aralıklarla, “ba-ba-ba- pa-pa-pa-da-da-da-ta-ta-ta-ga-ga-ga- ka-ka-ka..” heceleri dörder, beşer yapabilirsiniz. • Bu çalışmayı kalın-orta ve ince sesinizle ayrı ayrı yapın. 28

31. TASARRUFLU SOLUMA • 1. Farklı şekillerde: derin, sık, çabuk, düzenli, gerilmeden, gürültüsüz nefes alıp verin. • 2. (s) ünsüzü ile soluğunuzu aşağıdakişekilde güçlü ve zayıf boşaltın. • devamlı- sssssssssssssssssssssssssss..... • kesintili- ssss-ssss-ssss-ssss-ssss- • yüksek (S) ve alçak(s) şekilde- sss-SSS-sss-SSS-sss-SSS-sss-SSS-sss-SSS-sss- 29

32. 3. (p,b,d,t,g,k) harflerini az soluk harcayarak tekrar edin. • pe-pe-pe-be-be-be-de-de-de-te-te-te-ge-ge-ge-ke-ke-ke • 4. Bir solukta ve bütün gücünüzle (hop) hecesini bağırarak tekralayınız • hop-hop-hop-hop-hop-hop-hop-hop- 30

33. 5. derin nefes alın aşağıdaki tekerlemeleri bir solukta ağır ağır söyleyin. • Bir berber bir berbere bre berber beri gel diye bar bar bağırmış. Al bu takatukaları takatukacıya takatukalatmaya götür.Takatukacı takatukaları takatukalamam derse takatukacıdan takatukaları takatukalatmadan al da gel. 31

34. Dört deryanın deresini dört dergahın derbendine devrederlerse,dört deryadan dört dert,dört dergahtan dört dev çıkar. • Bizde bize biz derler, sizde bize ne derler? • Gül dibi bülbül dili gibi,gül dibi bülbül dili. • .İşlek işlemeci,işlemeli işleri işlikte işleyerek işletmeciye işyerinde izletti. 32

35. DİLİN HAREKET KABİLİYETİNİ GELİŞTİRME • Dilinizi ağzınızda sakız çiğner gibi abartılı bir biçimde çiğneyiniz. • Dilinizi ağzınızın içinde, çenelerinizin dışında dudaklarınızın altından dairesel hareketlerle hızla dolaştırın. • Dil ucunu ön alt dişlere dayandırarak ağız içinde köklerden ileri geri hareket erttiriniz. 33

36. Dilinizi yuvarlatıp darlattığınız dudaklarınız ve çenenizin arasından içeri-dışarı hareket ettiriniz. • Ağzınızı açın ve dilinizi düm düz dışarı çıkarın. Böylece tutabildiğiniz kadar tutun. Yanlara kayasın. sonra dinlendirin. 8-10 kez • Dilinizi dışarı çıkarın ve dudaklarınızın bir köşesinden diğerine yavaşça hareket ettirin. her köşede durun. dinlenin devam edin. • Dilinizi dışarı çıkarın alt çeneye değdirmeye çalışın. durabildiğiniz kadar durun. 8-10 defa. 34

37. Dilinizi dışarı çıkarın burnunuzun ucuna değmeye çalışın. durabildiğiniz kadar durun. 8-10 defa • Dili dümdüz dışarı çıkarıp içei alın. çok seri ve defalarca. • Dilinizi ağzınızın sağ ve sol köşelerine çok hızlı götürüp getirin. defalarca • Yapabildiğiniz kadar hızlı ve anlaşılır bir şekilde LA-LA-LA-LA-LA-LA deyin... • KA-LA-KA-LA-KA-LA-KA-LA.... 35

38. Dilin gerisinden çıkarılan “k” ve “g” sessiz harfleriyle biten kelimeleri çalışınız... • BAK TAK TUK LAK • KEK KOK SIK ŞIK • KAK PAK ŞOK FOK • TIK GÖK DİK CAK • LİG ZİG ZAG DOG MOG GAG VOG • GAG PİG DÜG SIG BAG LİG CÖG 36

39. T D N L S Z Ş dilin ucuyla söylenir. • ÇAT KOD SAN KAL BAS KAZ KAŞ • SAT YAD ÇAN BAL KAS BOZ KUŞ • MAT RAD SON NAL TOS BÜZ BAŞ • ZIT OD YAN ZİL US MUZ DİŞ 37

40. Dilinizi dişlerinizin arasına sıkıştırın ve üfleyin... • Dilinizi dişlerinizin arasına sıkıştırın ve çok sesli üfleyin... • Brmmmmm- brmmmmm- brmmmm uzun süre tekrar edin... • Rrrrrrrrrnnn-Rrrrrrrrrnnn-Rrrrrrrrrnnn- Rrrrrrrrrnnn- uzun süre tekrar edin. 38

41. ÇENE ÇALIŞMASI • Elinizi alt çenenize dayayarak “çak çak” diye bağırın. Dirseğiniiz herhangi bir yere dayamayın. • İki elinizin içiyle yanak kemiklerinize masaj yapın. Avuçlarınızı alt çenenize doğru çekip çenenizi açın. • Yumruk yapılmış iki elinizle çenenizin altından bastırın. Alt çenenizi açın. başınızı geri itin ve çenenizi kapatın.Tekrar çenenizi açın ve başınızı daha geriye itin. 39

42. Çenenizi hızla açıp kapatın. ileri, geri, sağa, sola hareket ettirin. Dairesel hareketlerle döndürün. • Ağzınızı olabildiğince açıp kapatın. 40

43. DUDAK • Dudaklarınızı kapayınız kuvvetlice sıkın. Sonra gevşeyin. defalarca yapın. • Öpücük verecekmiş gibi büzün. böyle tutun. • Islık çalarmış gibi yapın. • Dudaklarınızı yayarak kocaman gülümseyin • Ağzınızı kocaman açın. Ağzınız açıkken dudaklarınızı büzmeye çalışın. Çenenizi kapatmayın. • Nefesinizi kuvvetle verirken “poffff” deyin. Hava dudakalrınızı basınçla itsin. • dudaklarınızı kapatıp ileri uzatın ve dairesel hareketlerle hızla döndürün. 41

44. yapabildiğiniz kadar hızlı “ma-mo-ma-mo” deyin. • Bir kalemi yatay olarak dudaklarınızda tutup konuşun. • Babam, bahçıvanı Burhan'ın Bursa'daki balıkçıdan barbunya balığı bulup berber Bestami'nin berisindeki büryancı Beyazıt'la beklediğini bilmemi belirtti. • Dudaklarınızı sağa sola eğiniz. • Dudaklarınızın altını üstünü şişiriniz. 42

45. SESİ MELODİLİ HALE GETİRMEK • S. 95 45

46. Söyleniş Söyleniş (fonetik) diksiyon için çok önemlidir. Ses aletinin hareketleriyle birçok hecenin farkları belirtilir ve böylelikle dinleyenlere işittirilmeye çalışılır. Söylenişte ünlüler konuşma organının hareketiyle çıkartılır. Diksiyonda esas alınan söyleniş şekli İstanbul söylenişidir.Söyleniş bölümünde sesli ve sessiz harfleri ayrı ayrı inceleyeceğiz. Türkçede 8 adet sesli ve 21 adet sessiz harf vardır. Sesli harfleri “ünlü”, sessiz harfleri de “ünsüz” kelimesiyle tanımlayacağız. Türkçemizdeki ünlüler “a, e, ,ı, i, o, ö, u, ü”den oluşur. Ünsüzler ise “b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z” den oluşur. Söyleniş bölümünde ünlü ve ünsüz harflerin fonetiğini öğreneceğiz. 46

47. Ünlüler • A Konuşma dilimizde birbirinden ayrı söylenen iki (a) vardır. Bunlardan biri (kalın a) diğeri de (ince a) dır. Her iki (a) bazen uzun, bazen kısa okunabilir. Bu iki (a) yı söylerken birbirinden ayırt etmek için (ince a) nın üzerine şu ( ^ ) işareti koyarak gösterelim. Kalın A Şu şekilde söylenir: Dil doğal duruşunu değiştirerek ortaya doğru biraz yükselir, dudaklar hareketsiz, yanaklar gevşek ve çeneler açık. aaa aaaa aaaa Elâlem ala dana aldı ala danalandı da biz bir ala dana alıp aladanalanamadık. Akrabanın akrabaya akrep etmez ettiğini. Ağlarsa anam ağlar, kalanı yalan ağlar. 47

48. İnce A (Kalın a) ya oranla daha ileriden söylenen bir ünlüdür. Dilimize geçen yabancı kelimelerden gelmiştir. Bu kelimelerin başında, ortasında ve sonunda bulunur. Örnek: lâla, lâstik, hâl. hâlbuki, lâf, lâkırdı, lâle, lâl, kâse, lâle, lânet, lâzım, kâzım, kâtip gibi. Lâla lâtif lâleli lâmbasını lâcivert lâke lâvabodan nâzik, nâdide şefkâte verdi. Uzun A Bunu da (â) şeklinde gösterelim : Örnek: Nâne, nâdir, nâme, câhil, câhit, seyahât, sâdık, sâbit, kâtil, nâzik târih, mâvi, hâttâ, hârf, dikkât, şefkât, kabahât, sıhhât, nâmus, nâne, nâsihat, 48

49. E Konuşma dilimizde birbirinden ayrı söylenen iki (e) vardır. Bunlardan biri (açık e) diğeri de (kapalı e) dir. Bu iki (e) yi söylerken birbirinden ayırt etmek için (kapalı e) nin üzerine şu (') işareti koyarak (açık e) den ayıralım. eee eeee eeee Açık E (Açık e) şu şekilde söylenir: Çeneler (a) ünlüsünde olduğu gibi, dil ileri doğru yükselir. Kelime başında, ortasında ve sonunda bulunur. Örnek: Eş, sen, sene- Edebi edepsizden öğren: Ekmeği ekmekçiye ver, bir ekmek de üste ver: Evlinin bir evi, evsizin bin evi var. - Bir elin nesi var, iki elin sesi var. - Sen dede ben dede bu atı kim tımar ede. Kapalı E (Kapalı e) şu şekilde söylenir: Dudak kenarları kulaklara doğru biraz yaklaşıp çeneler hafifçe sıkılır. Gece penceredeki benekli tekir kedi tenceresindeki eti yedi. 49

50. I Şu şekilde söylenir: Çıkış noktası damağın arka kısmındadır. Dudakların köşesi kulaklara doğru açılır. Dil damağın arkasına doğru toplanarak dar bir geçitten havayı bırakır. Dilimizde (ı) ünlüsü kelime başında, ortasında ve sonunda bulunur. Örnek: Isı, ıslık, ılıcalı ıııı ııı ııııı Ihlamuru ısıt, Tıkır tıkır, Mırıl mırıl, şıkır şıkır. Yığın yığın, kıpır kıpır, gıcır gıcır, ıslak ıslak, pırıl pırıl, fırıl fırıl, zırıl zırıl. İ Şu şekilde söylenir: Çıkış noktası damağın ön kısmındadır. Dudakların köşesi kulaklara doğru açılır, dil damağın iki yanına dayanarak dar bir geçitten havayı bırakır. Kelime başında, ortasında ve sonunda bulunur. Örnek: İz, dil, izci iii iiiii iiiii İki dinle bir söyle, iki el bir baş içindir. Dilimizde süresi uzun olan (i) lere rastlanır: İcat, biçare, bitap, bitaraf, veli, fenni, fiziki, cani, hayati, nihai, fuzuli, deruni 50