JAVNI (DRŽAVNI) RASHODI

JAVNI (DRŽAVNI) RASHODI • Pojam i vrste javnih rashoda • Uzroci rasta javnih rashoda • Principi (načela) javnih rashoda • Klasifikacija javnih rashoda • Pokriće javnih rashoda • Struktura javnih rashoda • Efekti (učinci) javnih rahoda • Efikasnost i racionalnost javnih rashoda

JAVNI (DRŽAVNI) RASHODI Javni rashodi su sva ona novčana sredstva države koja se usmjeravaju za finansiranje općih potreba tj. potreba šire zajednice odnosno društva u cjelini. Javni rashodi se finansiraju iz javnih prihoda čija je baza nacionalni dohodak, odnosno bruto domaći proizvod (realni sektor u ekonomiji)

Pojam i nužnost javnih rashoda • U savremenoj nauci o finansijama većina pisaca stoji na stanovištu da proučavanje javnih rashoda spada u domen nauke o finansijama • Društveni rashodi postali su jedan od osnovnih problema nauke o finansijama

Nauka o finasijama treba sa čisto finansijskog stanovišta odgovoriti na sljedeća tri pitanja: 1. Kolike su državne potrebe? 2. Kako se one mogu najbolje i najpouzdanije zadovoljiti? 3. Do koje se granice u rashodima može ići, a da se to ne odrazi nepovoljno na nacionalnu ekonomiju?

Šta nazivamo javnim rashodom? • Novčani izdaci koje javnopravni kolektiviteti čine za podmirenje kolektivnih potreba u javnom interesu, bez favoriziranja bilo kojeg dijela zajednice, a u korist najvećeg broja građana određene zemlje.

Klasična i savremena koncepcija javnih rashoda – usporedba • U klasičnoj teoriji javnih finansija polazilo se od prioriteta javnih rashoda u odnosu na prihode. • „Dobar ministar finansija je čuvar postavljen ispred kase javnog trezora, da bi je branio od napada“. • Država samo oduzima i troši, a ekonomski ne doprinosi i ne vraća vlasnicima oduzete vrijednosti.

Moderna koncepcija javnih rashoda • Ekonomsko-socijalna sadržina javnih rashoda • Rashodi kao sredstvo finansijske akcije države • Postizanje ekonomskih i socijalnih efekata • Finansijska aktivnost države, slična je velikoj pumpi, koja crpi vodu i zatim tu istu količinu raspoređuje za određene potrebe

Obim javnih rashoda • Wagnerov zakon o porastu javnih rashoda • Uzroci porasta javnih rashoda po G. Jezeu

Wagnerov zakon o porastu javnih rashoda • Zakon stalnog porasta javnih rashoda • Zakon važi ako se promjena posmatra kroz duži vremenski period • Plafon javnih rashoda

Uzroci porasta javnih rashoda po G. Jezeu • Prividni uzroci • Smanjenje kupovne snage novca • Izmjena u sastavu budžeta • Povećanje državne teritorije i stanovništva • Stvarni uzroci • Ekonomski uzroci • Politički uzroci • Finansijski uzroci

Uzroci prema Alfred Wagneru, Širenje funkcija države Povećanje broja stanovnika Veća podjela rada Proces urbanizacije Veća gustoća naseljenosti Demokratizacija društva Globalizacija Uzroci prema Gaston Jezeu (Žež), Prividni ili fiktivni uzroci (smanjenje kupovne moći novca, promjena u tehnici izrade budžeta i povećanje broja stanovnika i teritorije zemlje) Stvarni i suštinski uzroci (ekonomski, politički i finansijski uzroci) Uzroci ubrzanog rasta

Vrste načela • Štednja • Vremensko raspoređivanje rashoda • Podmirenje rashoda po prečnosti i proporcionalnosti • Produktivnost rashoda • Pravni osnov za učinjene rashode

Jedan od osnovnih zahtjeva u razumnom trošenju javnih rashoda, jeste sprovođenje štednje. • Za finansije svakog javnopravnog kolektiviteta pravilno vremensko raspoređivanje rashoda je od velike važnosti.

Potrebe u društvu treba podmirivati po njihovoj prečnosti, ali tako da se izvršenje i drugih potreba ne dovodi u pitanje. • Finansijska teorija insistira i na poštovanju principa produktivnosti rashoda, što znači da bi trebalo nastojati da učinjeni rashodi u dužem ili kraćem periodu izazivaju povećanje na strani nacionalnog dohotka. • Izdaci za rashode u modernoj državi moraju da se zasnivaju na izvjesnim pravnim pravilima koja su konkretizirana u raznim propisima.

Načela/principi javnih rashoda PRINCIP OPŠTEG INTERESA PRINCIP UMJERENOSTI PRINCIP ŠTEDNJE NAČELO HITNOSTI NAČELO IZVORA SREDSTAVA NAČELO PODUDARNOSTI PRIHODA I RASHODA

Klasifikacija javnih rashoda • Sa vremenskog stanovišta • Redovni rashodi – kojim se pokrivaju redovne budžetske potrebe i koji se u budžetu redovno javljaju svake godine • Vanredni rashodi – koji se ne javljaju svake budžetske godine nego u vanrednim prilikama • Po kriteriju produktivnosti • Produktivni – usmjereni pomaganju i unapređivanju nacionalne privrede i privredne infrastrukture • Neproduktivni – ne doprinose povećanju državnih prihoda npr. troškovi administracije

Po kriteriju rentabilnosti • Rentabilni – koji u odgovarajućoj mjeri sa uloženim iznosom donose prihod u budžet • Nerentabilni – koji ne donosi nikakav prihod u budžet • Po objektu trošenja • Lični – upotrebljavaju se za plaćanje usluga učinjenih javnopravnom tijelu ili za isplatu vec stečenih prava • Materijalni – koriste se za nabavljanje predmeta nužnih za funkcionisanje države i njene administracije

Po subjektu trošenja • Rashodi centralnih, kantonalnih, pokrajinskih, regionalnih i lokalnih državnih organa vlasti • Po načinu izmirenja • U novcu • U naturi – u određenim prilikama, npr. elementarne nepogode, rat i sl. • Po urgentnosti • Odgodivi – npr. popravke i investicije u zgrade,opremu • Neodgodivi – npr. isplata redovnih mjesečnih plata

Gledano sa budžetsko-tehničkog aspekta • Rashod vrhovne državne vlasti i uprave • Rashodi administracije • Rashodi za otplatu anuiteta po državnim dugovima • Režijski troškovi oko razreza i naplate javnih prihoda • Prema uticaju rashoda na nacionalni dohodak • Realni rashodi – samo troše nacionalni dohodak • Investicioni rashodi – stvaraju nacionalni dohodak • Transferni rashodi – vrse preraspodjelu nacionalnog dohotka

Klasifikacija javnih rashoda Redovne SA VREMENSKOG STANOVIŠTA Vanredne Produktivne SA STANOVIŠTA PRODUKTIVNOSTI Neproduktivne Lične PO OBJEKTU TROŠENJA Materijalne Rentabilne PO KRITERIJU RENTABILNOSTI Nerentabilne PO SUBJEKTU TROŠENJA Rashode centralnih, kantonalnih, pokrajinskih, regionalnih i lokalnih državnih organa vlasti.

Pokriće javnih rashoda • Klasična teorija javnih finansija • Savremena finansijska teorija

Struktura javnih rashoda • Rashodi za naučno-istraživački rad i obrazovanje • Rashodi državne uprave • Rashodi namijenjeni zaštiti čovjekove okoline • Rashodi sudstva, tužilaštva • Ostali rashodi (kultura, sport...)

Dinamika rasta javnih rashoda • Udio javnih rashoda u BDP-u • Koeficijent elastičnosti javnih rashoda • Granična sklonost javnoj potrošnji

Efekti (učinci) javnih rashoda • Koncepcija o neutralnim javnim rashodima • Koncepcija o aktivnim javnim rashodima • Eksplikacije tzv. “teorije filtera”

Efikasnost i racionalnost javnih rashoda • Tri “E” (ekonomičnost, efikasnost i efektivnost) • Sistem planiranja, programiranja i budžetiranja (PPB) • Sistem sa osnovom jednakom nuli (“Zero-Base Budgeting”) • Sistem ograničenog važenja rješenja

JAVNI (DRŽAVNI) RASHODI