Εξέλιξη επιχειρήσεων ΤΠΕ στην Ελλάδα στο πλαίσιο των διεθνών εξελίξεων του κλάδου

1. ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Εξέλιξη επιχειρήσεων ΤΠΕ στην Ελλάδα στο πλαίσιο των διεθνών εξελίξεων του κλάδου Σεμινάρια Ερμούπολης 2008 Ομάδα για την Τεχνολογική, Οικονομική και Στρατηγική Ανάλυση της Κοινωνίας της Πληροφορίας του Εργαστηρίου Βιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας του ΕΜΠ Άγγελος Τσακανίκας,Υπεύθυνος Ερευνών ΙΟΒΕ (www.iobe.gr, atsakanikas@iobe.gr) Ερμούπολη 11/07/2008

2. Δομή παρουσίασης • Διεθνές περιβάλλον • Βασικά διαρθρωτικά χαρακτηριστικά • Σύνθεση εγχώριου τομέα – χαρακτηριστικά • Επιδόσεις • Χρηματοοικονομικά αποτελέσματα • Τάσεις και προοπτικές

3. ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Εξελίξεις στην αγορά ΤΠΕ Ενότητα 1

4. Παγκόσμια αγορά ΤΠΕ Data: 08/05/2008 • Σταθερά πάνω από 5% μεγέθυνση από το 2002 και μετά • Σταδιακή επιβράδυνση κυρίως λόγω τηλεπικοινωνιών

5. Παγκόσμια αγορά ΤΠΕ • Μερίδια αγοράς (2008): Ευρώπη (30% σε μείωση), ΗΠΑ (29%, σταθερή), Ιαπωνία (9% σε μείωση) • RoW: ισχυρή ανάπτυξη σε Λατινική Αμερική Data: 08/05/2008 • Ανακατανομή μεριδίων από ώριμες αγορές με ήπια μεγέθυνση σε ταχέως αναπτυσσόμενες αγορές (BRICS), που συμβάλλουν στις παγκόσμιες εμπορικές ροές • Κίνα: Μερίδιο αγοράς από 5,1% σε 5,8%, 1ος εξαγωγέας παγκοσμίως ΤΠΕ, η 6η μεγαλύτερη αγορά (160 εκατ. χρήστες Internet) • Ινδία: Συγκεντρώνει outsourced IT υπηρεσίες και ανάπτυξη λογισμικού

6. Ευρωπαϊκή αγορά ΤΠΕ Data: 08/05/2008

7. Τάσεις ευρωπαϊκής αγοράς • http://www.eito.com/reposi/FreeDataSheets/ICT-MarketOverview-EU25 • IT:μεγέθυνση με 4,3% (318 bill. €) το 2008 και 4,4% το 2009 • IT services & software • Telcos:ηπιότερη μεγέθυνση με 2% (386 bill. €) το 2008 και 1,8% το 2009 • Άνοδος σε fixed και mobile services που αντισταθμίζει την πτώση σε fixed-voice τηλεφωνία (πίεση τιμών): πάνω από τα μισά έσοδα έρχονται από mobile services • Iσχυρή ζήτηση για κινητά 3G (20% όλων των εμπορικών συναλλαγών για τηλέφωνα) • End-user telecom equipment : Επιβράδυνση το 2008 και 2009 • Network equipment: Ταχεία ανάπτυξη • Digital Consumer Electronics: +2,5% (63 bill. €) • Flat screen TVs, digital cameras, games consoles • Στην Ευρώπη, ο μέσος καταναλωτής δαπάνησε περίπου €1.400 το 2007 για ΤΠΕ, από τα οποία το 52% αφορούσαν τηλεπικοινωνίες (~€800 στην Ελλάδα) • Ωρίμανση στην αγορά τηλεφωνικών συσκευών, σημαντική διόγκωση στις συσκευές κινητής τηλεφωνίας, συγκρατημένη άνοδος στις τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες, θετικές προβλέψεις για υπηρεσίες πληροφορικής και λογισμικού.

8. Η ελληνική αγορά ΤΠΕ • Ηπιότερη διεύρυνση της ελληνικής αγοράς το 2008-2009 μετά την ταχεία άνοδο του 2005-2007 (αυξημένη ζήτηση για υποδομές σε δίκτυα και σε αντίστοιχες υπηρεσίες) • Σταθερά πάνω από τα ¾ της αγοράς είναι τηλεπικοινωνίες • IT: προϊόντα λογισμικού (4,3% το 2008), υπηρεσίες outsourcing (6,4%) • Telcos: Υπηρεσίες Διαδικτύου & πρόσβαση +46,8% το 2008 • Άνοδος κατά 4% σε ασύρματες υποδομές • Συνδρομητική TV:13,8% το 2008 Πηγή: EITO

9. Δαπάνες για ΤΠΕ (Ελλάδα) Πηγή: WITSA, Digital Planet

10. Υπηρεσίες Πληροφορικής (NACE 72)Τηλεπικοινωνίες (NACE 64.2)) • Αποτελεί το 3,0% της προστιθέμενης αξίας παραγωγής και το 2,1% του εργατικού δυναμικού της μη-χρηματοπιστωτικής οικονο-μίας σε ΕΕ-27 • Σημαντική άνοδο τζίρου 1998 - 2006 (μ.ο. 8,2% ανά έτος). • Ωστόσο δύο φάσεις: 1998-2001 έντονη ανάπτυξη (15)%, 2002-2006 ηπιότερη άνοδος (4,3%). • Αντίστοιχα στην απασχόληση: μέση ετήσια αύξηση 12,4% (1996 – 2001), μόλις 1,7% (2002-2006) • Προστιθέμενη αξία αλλά και κόστος ανά εργαζόμενο πάνω από το μέσο επίπεδο, κατά 46,7 % και 76,1% • υπολείπεται άρα η παραγωγικότητα 16,6% του μέσου όρου. Πηγή: Eurostat. Στοιχεία για το 2004

11. Ο ΕΓΧΩΡΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΤΠΕ: η πλευρά της προσφοράς Ενότητα 2

12. Ορισμός τομέα κατά ΟΟΣΑ (1998, revised 2002, new revision in 2007)

13. NACE rev. 2

14. Ταυτότητα επιχειρήσεων εγχώριου τομέα ΤΠΕ • Εγχώριος τομέας ΤΠΕ: περίπου 1870 επιχειρήσεις (ΑΕ-ΕΠΕ), το ~90% εντάσσεται στον τομέα σύμφωνα με τον ορισμό (ΟΟΣΑ). • Σχεδόν το 40% στην Πληροφορική (NACE 72) και το 36% στο σχετικό χονδρικό εμπόριο. Γενικά στην πληροφορική το 85% των επιχειρήσεων του συνόλου • Μέση επιχείρηση: πληροφορικής = 14 άτομα, τηλεπικοινωνιών = 26 άτομα • Κατά μέσο όρο όμως 43 άτομα στις πρώτες έναντι 143 (χωρίς ΟΤΕ) στις δεύτερες • Σε όρους απασχόλησης: το 55% εργάζεται στην πληροφορική και στις τηλεπικοινωνίες το 45%. Χωρίς τον ΟΤΕ όμως η απασχόληση στις τηλεπικοινωνίες περιορίζεται στο 22% • Οι περισσότερες επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται στην Πληροφορική, • αλλά οι μεγαλύτερες ανήκουν στις Τηλεπικοινωνίες Ποσοστιαία διάρθρωσηεπιχειρήσεων τομέα ΤΠΕ Ποσοστιαία διάρθρωση κύκλου εργασιών τομέα ΤΠΕ

15. συνέχεια Διάρθρωση αγοράς Η πλειονότητα των επιχειρήσεων δραστηριοποιείται στο εμπόριο προϊόντων και στις υπηρεσίες, αλλά σημαντικότερο τζίρο εμφανίζουν οι πάροχοι τηλεπ/κών υπηρεσιών Ποσοστιαία διάρθρωση κύκλου εργασιών τομέα ΤΠΕ Οι 3 εταιρίες κινητής τηλεφωνίας καταλαμβάνουν το 22% της αγοράς ΤΠΕ, ο ΟΤΕ το 15% Ποσοστιαία διάρθρωση επιχειρήσεων τομέα ΤΠΕ

16. Ταυτότητα επιχειρήσεων εγχώριου τομέα ΤΠΕ • Το 73% των επιχειρήσεων αφορούν στον πυρήνα ΤΠΕ, • Η επιχειρηματική δραστηριότητα εξειδικεύεται με την πάροδο των ετών και όλο και λιγότερες «περιφερειακές» επιχειρήσεις θα ασχολούνται με τις ΤΠΕ στο πλαίσιο δευτερευουσών δραστηριοτήτων • Μητρώο ΕΣΥΕ περιόδου 2000-2003: Αύξηση αριθμού επιχειρήσεων ανεξαρτήτως νομικής σύστασης με ετήσιο ρυθμό 27,2%, (3,5% στο σύνολο των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα) . • Λόγω αυτής της ταχύτερης ανόδου αυξάνεται το ποσοστό συμμετοχής τους στο σύνολο στο 1,5% το 2003 (από 0,8% το 2000). • Μέση ετήσια αύξηση τζίρου όλων των επιχειρήσεων τομέα ΤΠΕ: 17,6% την περίοδο 2000-2003 με διαστρωματική αύξηση σε όλους τους υποκλάδους. Πηγή: ΕΣΥΕ (www.statistics.gr)

17. Μητρώο ΕΣΥΕ: τομέας ΤΠΕ Εξέλιξη αριθμού επιχειρήσεων στον εγχώριο τομέα ΤΠΕ • Ταχεία άνοδος των επιχειρήσεων ΤΠΕ (πλην λιανικής) κάθε νομικής μορφής (ΜΕΡΜ 27,2% έναντι 3,5% στο σύνολο των επιχειρήσεων της χώρας) • Λόγω της ταχύτερης ανόδου σε σχέση με το σύνολο των επιχειρήσεων της χώρας διευρύνεται η συμμετοχή τους στο σύνολο στο 1,5% • Το 73% των επιχειρήσεων αφορούν στον πυρήνα ΤΠΕ: Εξιδίκευση επιχειρηματικής δραστηριότητας; εξειδικεύεται με την πάροδο των ετών και όλο και λιγότερες «περιφερειακές» επιχειρήσεις θα ασχολούνται με τις ΤΠΕ στο πλαίσιο δευτερευουσών δραστηριοτήτων

18. Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία Τομέα ΤΠΕ στον τομέα (ΤΠΕ) 2001-2006 (σταθ. τιμές, σε εκατ. €), Πηγή: ΕΣΥΕ, Επεξεργασία ΙΟΒΕ

19. Απασχόληση στον τομέα (ΤΠΕ) 2000-2006 Πηγή: ΕΣΥΕ, Επεξεργασία ΙΟΒΕ

20. Γεωγραφία τομέα ΤΠΕ • Υπερσυγκεντρωμένος ο τομέας στην Αττική. • O ρυθμός εμφάνισης νέων επιχειρήσεων στην Περιφέρεια (55%) είναι ταχύτερος από ότι στην Αττική (37,8) χωρίς όμως να σημαίνει ότι μπορεί να μεταβληθεί η διάρθρωση του εγχώριου τομέα ΤΠΕ σύντομα και σημαντικά.

21. % Ιδρυθέντων Επιχειρήσεων 25% 34,9% 23,5% 2% 1,1% 13,4% Η πλευρά της προσφοράς Έτος ίδρυσης επιχειρήσεων τομέα ΤΠΕ: Η συντριπτική πλειονότητα των επιχειρήσεων (83,4%) έχει ιδρυθεί μετά το 1990 • Το 65% των επιχειρήσεων στις Τηλεπικοινωνίες ιδρύθηκε την τελευταία 10ετία (60% στην Πληροφορική • Πάνω από το 80% έχει ιδρυθεί μετά το 1990, μία στις τέσσερις μετά το 2001 • Υπηρεσίες Πληροφορικής: η πιο «νέα» κατηγορία επιχειρήσεων μετά τις τηλεπικοινωνίες: σχεδόν τρεις στις οκτώ αντίστοιχες επιχειρήσεις έχουν ιδρυθεί μετά το 2000, ενώ το 70% αυτών έχει ιδρυθεί κατά την τελευταία δεκαετία

22. συνέχεια Καινοτομία στον τομέα ΤΠΕ Το 85% των επιχειρήσεων έχει να επιδείξει κάποια καινοτομία, είτε προϊόντος είτε διεργασίαςτη διετία 2005-2006 Καινοτομία προϊόντος Καινοτομία διεργασιών/διαδικασιών • Νέα προϊόντα/υπηρεσίες αντιπροσωπεύουν πάνω από το ¼ του συνολικού τζίρου • Όμως, καινοτομική δραστηριότητα λόγω κυρίως εισαγωγής προϊόντων από το εξωτερικό • Χαμηλές επιδόσεις σε πατέντες • Δαπάνη για Ε&Α: 27% των επιχειρήσεων δαπανά πάνω από 10% του τζίρου του • Το 43% δαπανά πάνω από 5% (έναντι 44% το 2006) • Ανασταλτικό στην καινοτομία το υψηλό κόστοςκαι η ανάληψη σημαντικών οικονομικών κινδύνων: δαπάνες με αποτελέσματα σε πιο μακροχρόνια βάση, πειραματισμός, ανάγκη δέσμευσης πόρων σε δραστηριότητες με υψηλό ρίσκο

23. συνέχεια Εξωτερικό εμπόριο τομέα ΤΠΕ Δείκτης κάλυψης εισαγωγών: Βελτίωση το 2006 και 2007 μετά την κάμψη της περιόδου 2003-2005, αλλά πολύ χαμηλότερα από τον αντίστοιχο δείκτη του συνολικού εμπορίου Εξαγωγές/Εισαγωγές % • Ενίσχυση εξωστρέφειας • Ισχυρή εγχώρια ζήτηση • Άνοδος εισαγωγικών εισπράξεων στα 3 δισ. € το 2006 (αύξηση 17% έναντι του 2005) • Εξαγωγές αυξάνονται ταχύτερα (32%), όχι αρκετά για τον περιορισμό του ελλειμματικού ισοζυγίου Επεξεργασία στοιχείων Eurostat Εξακολουθούν να κυριαρχούν οι μεγάλες επιχειρήσεις στον εξαγωγικό τομέα

24. συνέχεια Εξωτερικό εμπόριο Προορισμός εξαγωγών: Το ποσοστό των ενδοκοινοτικών εξαγωγών αυξάνεται σημαντικά Επεξεργασία στοιχείων Eurostat Σε όρους εξαγωγών, το ενδοκοινοτικό εμπόριο ήταν το 2000 στο 25,8% στην ΕΕ-15 (37,3% στην ΕΕ-25) ενώ το 2006 προσδιορίζεται σε 45,9% και 58,9% αντίστοιχα.

25. Δέικτες κύκλου εργασιών Πηγή: ΕΣΥΕ

26. συνέχεια δις € 6,5% 7% 8% 10% -6% εκτίμηση εκτίμηση εκτίμηση Εκτιμήσεις αγοράς (κύκλου εργασιών) ΤΠΕ Σημαντική ανάκαμψη κύκλου εργασιών τομέα ΤΠΕ

27. συνέχεια Εκτιμήσεις αγοράς ΤΠΕ Δισεκ. € • Οι Τηλεπικοινωνίες εμφανίζουν θετικότερες προοπτικές από την Πληροφορική. • Στις τηλεπικοινωνίες η άνοδος για το 2007 θα είναι διψήφια, ενώ ηπιότερη είναι η εικόνα στην Πληροφορική. • Τη διετία 2008-9 εκτιμάται ο ρυθμός αύξησης και για τους δύο κλάδους ότι θα παραμένει περίπου στα ίδια επίπεδα. 4,5% 5% 6% -10% 6% εκτίμηση εκτίμηση εκτίμηση Δισεκ. € 8,5% 9% 10% 14% -3,5% εκτίμηση εκτίμηση εκτίμηση

28. Χρηματ/μικά αποτελέσματα (Telcos)

29. Εξέλιξη κερδών: Λίγοι κερδίζουν πολλά

30. Εξέλιξη κερδών: κάποιοι ανέκαμψαν το 2007

31. Εξέλιξη κερδών: οι περισσότεροι χάνουν ακόμα περισσότερα

32. Υπηρεσίες Πληροφορικής

33. Υπηρεσίες Πληροφορικής Καθαρά κέρδη για το 2007 πάνω από 2 εκατ. ευρώ

34. Χονδρικό-Λιανικό εμπόριο προϊόντων ΤΠΕ

35. Ανάλυση SWOT τομέα ΤΠΕ

36. Χονδρικό-Λιανικό εμπόριο προϊόντων ΤΠΕ Καθαρά κέρδη για το 2007 πάνω από 1 εκατ. ευρώ

37. Τάσεις 2006 και 2007 • Σημαντική ανάκαμψη και ικανοποιητική η συνολική εικόνα το 2006 • Οι τηλεπικοινωνίες δείχνουν έντονα βελτιωμένη εικόνα, με τις ζημιές του 2005 να μετατρέπονται σε καθαρά κέρδη το 2006 • Άνοδος τζίρου στο σύνολο του τομέα ΤΠΕ πάνω από 7% (αρχική πρόβλεψη για 5%) . Στις τηλεπικοινωνίες η άνοδος θα είναι διψήφια (~10%), ενώ ηπιότερη είναι η εικόνα στην Πληροφορική (6%). • 2007: ενθαρρυντικές ενδείξεις για την πορεία της χρήσης, με τις πωλήσεις και τα κέρδη να κινούνται ανοδικά με προοπτικές περαιτέρω διεύρυνσης • Εκτίμηση: Άνοδος της τάξης του 9%, με την πληροφορική να «τρέχει» με 14,2% και τις τηλεπικοινωνίες με 8,4% • Τα άσχημα αποτελέσματα του 2005 αποδείχθηκαν συγκυριακά και τα περιθώρια ανάπτυξης είναι πιο ισχυρά • Το χρηματοοικονομικό περιβάλλον είναι σταθερό και φαίνεται να έχουν διαμορφωθεί συνθήκες υγείας, στο μεγαλύτερο τμήμα του τομέα

38. ΤΆΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Ενότητα 4

39. Βελτίωση των παραγόντων ανάπτυξης • Πολλαπλασιάστηκαν οι διαρθρωτικές αλλαγές στην πλευρά της προσφοράς προς επίτευξη αποδοτικότερη δομής τομέα (συγχωνεύσεις / εξαγορές, στρατηγικές συμμαχίες με δίκτυα διανομής, εταιρείες περιεχομένου, ώστε να συνενώνονται πόροι και ικανότητες και να δημιουργούνται αποδοτικότερα σχήματα. • Διευρύνεται η απασχόληση στον τομέα ΤΠΕ. • Καταγράφεται εντονότερη προσπάθεια για καινοτομία, εξωστρέφεια και απαγκίστρωση από το Δημόσιο, μεγαλύτερο ενδιαφέρον για νησίδες αγοράς, εξωστρέφεια • Βελτίωση ευρυζωνικών υποδομών και διείσδυση στον πληθυσμό και επιχειρήσεις: Ενίσχυση ιδιωτικών και δημόσιων επενδύσεων σε υποδομές • Κινητήριος μοχλός οι τηλεπικοινωνίες και οι ενοποιημένες υπηρεσίες: μεγαλύτερη ορατότητα στα οφέλη από τη σύγκλιση πληροφορικής και επικοινωνιών με απτά οφέλη σε επιχειρήσεις και καταναλωτές. • Ισχυροποιούνται οι ενδείξεις ενίσχυσης της ζήτησης με μοχλό τις τηλεπικοινωνίες παρόλο που τα προβληματικά χαρακτηριστικά απαιτούν αρκετό χρόνο για να εξομαλυνθούν. • Υλοποίηση σημαντικά έργα υποδομών και δράσεις ενημέρωσης για τις ΤΠΕ, • Θετικά μηνύματα από τις επιχειρήσεις (σημαντικότερο τμήμα της αγοράς), • Καταναλωτές: ευνοϊκότερα, με κινητήριο μοχλό τους νέους και τις τηλεπ/κές υπηρεσίες. • Ενίσχυση ζήτησης εξωτερικού: • Σημαντική ανάκαμψη των χρηματοοικονομικών μεγεθών το 2006-2007: περιθώρια ανάπτυξης, υπό συνθήκες μεγαλύτερης «υγείας» στο μεγαλύτερο τμήμα του τομέα.

40. Απαιτούνται όμως... • Εξειδίκευση, νησίδες αγοράς, καινοτομία και διαφοροποίηση και ενίσχυση της Ε&Α • Στοχευμένες πελατοκεντρικές στρατηγικές • Πώληση της υπηρεσίας και όχι του εξοπλισμού • Επενδύσεις σε υποδομές: ενοποιημένες υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας • Ψηφιακό ελληνοκεντρικό περιεχόμενο • Διασκέδαση & αναψυχή είναι προνομιακό πεδίο ανάπτυξης, με εντονότερες θετικές επιδράσεις σε μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού. • Κλαδικό περιεχόμενο που ενδιαφέρει μεγάλες κατηγορίες επιχειρήσεων δυνητικών χρηστών θα έπρεπε επίσης να αποτελέσει πεδίο πρωτοβουλιών. • Εξωστρέφεια

41. Αλλά και προϋποθέσεις: • Το μακροοικονομικό περιβάλλον παραμένει ευνοϊκό, αλλά οι τάσεις επιβράδυνσης θα επηρεάσουν και αυτόν τον τομέα • Ευρυζωνικές Υποδομές: ενίσχυση ανταγωνισμού στις τηλεπικοινωνίες, νέα προϊόντα / υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας που συνεργούν στη διάδοση του Ιντερνετ. • Ελληνοκεντρικό ψηφιακό περιεχόμενο που θα επιτρέψει • εντονότερη διάδοση του Διαδικτύου στον πληθυσμό και επιχειρήσεις • διείσδυση των ΤΠΕ σε άλλους κλάδους της οικονομίας, • Ενίσχυση δράσεων κατάρτισης / ενημέρωσης / εκπαίδευσης • Λειτουργική ενσωμάτωση ΤΠΕ στη Δημόσια διοίκηση, ώστε να παρέχουν πραγματικές ηλεκτρονικές υπηρεσίες • Ενίσχυση ρόλου του Δημοσίου ως παρόχου υπηρεσιών • Εντονότερη εξωστρέφεια, αλλά και επιτάχυνση διαδικασιών συγχωνεύσεων / εξαγορών, αλλαγών ιδιοκτησίας, κτλ, • Ανάγκη για ωριμότερη επιχειρηματική συμπεριφορά παράλληλα με εξειδίκευση και τμηματοποίησης της αγοράς (νησίδες αγοράς), • Ενίσχυση σχέσεων πανεπιστημίων και επιχειρήσεων για τη βέλτιστη προετοιμασία των ανθρώπινου δυναμικού αλλά και στην Ε&Α

42. Ευχαριστώ πολύ ! Επικοινωνία: Άγγελος Τσακανίκας atsakanikas@iobe.gr Τηλ: 210-9211265 www.iobe.gr