آمادگی و واکنش در شرایط اضطراری ارائه: دکتر سعید گیوه چی

1. عنوان دوره آموزشی آمادگی و واکنش در شرایط اضطراری ارائه: دکتر سعید گیوه چی استادیار HSE و مدیریت بحران دانشگاه تهران

2. مباحث دوره • مقدمه(شواهد تاريخي) • تعاريف • طرحريزي اضطراري قسمت اول: طرح‏ریزی اضطراري • انواع وضعيتهاي اضطراري • کميته اضطراري • مرکز کنترل اضطراري • شبکه واکنش اضطراري • دستورالعملهاي آمادگي و واکنش اضطراري • اطلاع‏رسانی در شرايط اضطراري

3. مباحث دوره مراحل پياده‏سازي فاز1. اقدامات قبل از وقوع (طرح پيشگيري) فاز2. اقدامات حين وقوع (طرح مقابله) فاز3. اقدامات پس از وقوع (طرح بازيابي) قسمت دوم: پیاده‏سازی طرح اضطراري

4. مباحث دوره قسمت دوم: پياده‏سازي طرح فاز 1 عمليات مقدماتي يا اقدامات قبل از وقوع (طرح پيشگيري) • ارزيابي ريسک • طرح‏ها و برنامه‏هاي ايمني • تحليل سناريو

5. مباحث دوره قسمت دوم: پياده‏سازي طرح فاز 2 اقدامات حين وقوع (طرح مقابله) • اطلاع از حادثه اضطراري • ارسال تجهيزات ايمني و آتش‏نشاني • اعلام وضعيت اضطراري • توقف اضطراري • نجات و درمان مصدومين و انجام کمک‏هاي اوليه • تخليه اضطراري • اقدامات عمومي و اختصاصي مورد نياز در شرايط اضطراري

6. مباحث دوره قسمت دوم: پياده‏سازي طرح فاز 3 عمليات پس از وقوع (طرح بازيابي) • گزارش حادثه اضطراري (بررسي اوليه در محل) • پاکسازي محل حادثه • تشکيل جلسه کميته اضطراري • بررسي آسيب‏هاي رواني ناشي از شرايط اضطراري

7. قسمت اول طرح‏ریزی اضطراري

8. شواهد تاريخي

9. وضعيت اضطراري • وضعيت اضطراري رويداد برنامه‏ريزي نشده‏اي است كه در اثر آن افراد، تاسيسات و محيط زيست در معرض خطر جدي قرار مي گيرند. اين وضعيت اغلب نتيجه نقص دستگاه‌ها و يا خطاهاي انساني به وقوع مي‏پيوندد، البته عوامل خارجي ديگر نظير رعد و برق، سيل، طوفان، زلزله و جنگ نيز ممكن است سبب بروز آن گردند.

10. تعاریف- بحران شديدترين حالت بروز وضعيت اضطراري که شامل موارد زير است: • انفجار • آتش‌سوزي گسترده • عوامل ناخواسته‌اي که منجر به قطع توليد گردد. • نشت گازهاي سمي در حد وسيع که جان افراد را در معرض تهديد قرار دهد. • نقض جدي قوانين عمومي نظير قوانين ايمني و زيست‌محيطي و احتمال وارد آمدن صدمـه به ساکنين محيط اطراف

11. تعاریف- بحران حادثه‌اي است که به صورت طبيعي يا بوسيلة بشر به طور ناگهاني و به صورت فزاينده به وجود مي‌آيد و سختي و مشقتي را به جامعة انساني تحميل مي‌نمايد که جهت برطرف نمودن آن نياز به اقدامات اساسي و فوق‌العاده مي‌باشد.

12. تعاریف- مدیریت اضطراري (مدیریت بحران) فرآيندي پوياست است که به وسيلة مشاهدة سيستماتيک بحران‌ها و تجزيه و تحليل آنها در جستجوي يافتن ابزاري است که بوسيلة آنها بتوان از بروز بحران‌ها پيشگيري نمود و يا در صورت بروز آن در خصوص کاهش آثار، آمادگي لازم، امدادرساني سريع و بهبود، اقدام نمود.

13. تعاریف- مانور شرايط اضطراري به اجرا درآوردن برنامه مقابله با شرايط اضطراري در يک حادثه فرضي

14. انواع وضعيت اضطراري • تقسيم‏بندي به لحاظ وسعت حادثه • وضعيت اضطراري مختص مجتمع • وضعيت اضطراري محلي(منطقه‏اي) • وضعيت اضطراري ملي • وضعيت اضطراري بين‏المللي

15. انواع وضعيت اضطراري • بلاياي طبيعي • تقسيم‏بندي به لحاظ منشاء حادثه • زلزله • سيل • طوفان • حوادث انسان‏ساخت • آتش سوزي، انفجار يا رها شدن مواد سمي • حوادث هسته اي • خراب کاري

16. کميته اضطراري وضعيت هاي اضطراري معمولاً به ندرت رخ مي دهند و زمان وقوع آنها مشخص تشكيل نمي باشد، از اين رو لازم است براي مقابله با آنها فعاليت هاي هماهنگ و مناسب انجام شود. اين امر تنها با كميته اي امكانپذير است كه توان لازم را براي واكنشي سريع داشته باشد

17. مرکز کنترل اضطراري • به منظور رهبري و كنترل فعاليت هاي طرح اضطراري، بهره گيري از يك مركز كنترل اضطراري لازم است. • اين مركز بايد خارج از منطقه خطر بوده و تا حد امكان مجهز به تسهيلات مناسب باشد.

18. مرکز کنترل اضطراري • اطلاعات مورد نياز مرکز کنترل اضطراري • اطلاعات مربوط به کميته اضطراري • يک نقشه که نشان‏دهنده وضعيت مجتمع در منطقه باشد. • يک نقشه از مجتمع که در آن خروجي‏ها، پناهگاه‏ها، مناطق خطرناک، ايستگاه آتش‏نشاني، اورژانس و . . . مشخص شده باشند. • مدارک فني مجتمع و نمودارهاي جريان فرآيند • اطلاعات مربوط به تجهيزات و فرآيندهاي واحدهاي مختلف • برگه‏هاي اطلاعات ايمني مواد • اطلاعات مربوط به سيستم‏هاي و تجهيزات پزشکي موجود • طرح‏هاي تخليه اضطراري • شماره تلفن‏هاي اضطراري داخل و خارج از مجتمع

19. مرکز کنترل اضطراري • تجهیزاتمورد نياز مرکز کنترل اضطراري • سيستم هاي صوتي – تصويري جهت ثبت وقايع • برق اضطراري ( تجهيزات روشنايي اضطراري ) • دستگاه فكس و امكانات استفاده از Email ( اگر مناسب تشخيص داده شود) • خطوط تلفن داخل و خارجي، بي‏سيم، تلکس، فاکس، موبايل و ساير تجهيزات ارتباطي • تجهيزات راديويي و هواشناسي • سيستم‏هاي اعلام عمومي (آژير) • کامپيوتر، تجهيزات و نرم‏افزارهاي جانبي • لوازم‏التحرير، فايل، کمد و ساير ملزومات اداري مورد نياز • تابلوهاي مخصوص جهت ثبت و گزارش وقايع، شرايط جوي، وضعيت کارکنان و تماس‏هاي به عمل آمده

20. شبکه واکنش اضطراري شبکه واکنش اضطراري، مجموعه‏اي است غير‏متمرکز و متشکل از کميته‏هاي واکنش اضطراري که يک منطقه جغرافيايي خاص را تحت پوشش قرار داده و در هنگام بروز شرايط اضطراري در صورت نياز وارد عمل مي‏شوند. بهره‏گيري از شبکه‏ واکنش اضطراري در مناطقي که مجموعه‏اي از صنايع استقرار يافته‏اند بسيار مفيد و موثر خواهد بود.

21. دستورالعملهاي آمادگي و واکنش اضطراري به منظور اثر بخشي يك طرح مديريت اضطراري لازم است خطرات موجود در تاسيسات شناسايي شوند، آنگاه پس از بررسي و طبقه بندي خطرات مختلف بايد به منظور مقابله با هر يك از حوادث، روش اجرايي مناسب جهت واكنش در شرايط اضطراري تدوين شود. وجود اين دستور العمل ها در سازماندهي مناسب افراد و امكانات بسيار مؤثر خواهد بود.

22. دستورالعملهاي آمادگي و واکنش اضطراري اين دستور العمل ها را مي‏توان به دو دسته كلي عمومی و اختصاصی تقسيم كرد • دستور العمل هاي عمومي: به منظور مقابله با وضعيت هايي تدوين مي شوند كه در صورت وقوع تمام مجتمع را در بر مي‏گيرد . مانند: نشت و آتش سوزي وسيع در مخازن ذخيره سازي • دستور العمل هاي اختصاصي: به منظور مقابله با وضعيت هايي تدوين مي شود كه به صورت خاص ممكن است در هر كدام از قسمت هاي مختلف مجتمع رخ دهد. مانند: نشت جزئي اسيد در آزمايشگاه

23. قسمت دوم پياده‏سازي طرح مدیریت اضطراري

24. مراحل پياده‏سازي طرح اضطراري فاز 1 . عمليات مقدماتي يا اقدامات قبل از وقوع ( طرح پيشگيري ) فاز 2 . اقدامات حين وقوع ( طرح مقابله ) فاز 3 . عمليات پس از وقوع(طرح بازيابي)

25. فاز 1. عمليات مقدماتي يا اقدامات قبل از وقوع ( طرح آمادگی و پيشگيري ) بخش عمده يك طرح جامع مديريت اضطراري، طرح پيشگيري است. در اين مرحله ضمن شناخت وضعيت موجود، با به كار گيري تكنيك‏هاي مهندسي ايمني، خطرات شناسايي شده و به دنبال آن منابع موجود براي مقابله با وضعيت‏هاي اضطراري محتمل سازماندهي مي‏شوند.

26. سطح ريسك فعاليت و برنامه زمانبندي جزيي نيازي به عمل وهمچنين نگهداري سوابق نيست قابل تحمل كنترل بيشتري نياز نيست . بايد به راه حل مقرون به صرفه توجه شود و همچنين اطمينان حاصل شود كه كنترل ها برقرار هستند . متوسط بايد در جهت كاهش ريسك تلاش شود ليكن هزينه هاي صرف شده بدقت بررسي و محدود شوند . اندازه گيري ميزان كاهش ريسك مي تواند در دوره هاي زماني مشخص انجام شود . زماني كه ريسك متوسط در ارتباط با پيامدهاي صدمه زاي شديد است ، بايد احتمال وقوع آن ريسك بدقت ارزيابي شده و براساس آن نياز به افــــــــزايش و بهــبود اندازه گيري هاي كنترلي بررسي شود . قابل توجه تا زمانيكه ريسك كاهش نيافته كار نبايد آغاز شود. منابع قابل توجهي بايد جهت كاهش ميزان ريسك تخصيص داده شوند . غير قابل تحمل تا زمانيكه ريسك كاهش نيافته كار نبايد آغاز شود. اگر حتي با استفاده از تمامي منابع ، كاهش ريسك امكان پذير نباشد فعاليت كاري بايد متوقف شود . برنامه هاي كاهش ريسك

27. مفاهيم عمده در بحث اقدامات كنترلي 1.حذف ريسك 2. كاهش ريسك 3. انتقال ريسك 4. پذيرش ريسك

28. مستند سازي ارزيابي ريسك به طور كلي فرمت استانداردي براي مستند سازي نتايج ارزيابي ريسك وجود ندارد اماسندي كه به اين منظور استفاده مي شود بايد شامل اطلاعاتي از جمله ريسكهاي موجود، اطلاعات كمي مربوط به ريسكها جهت تعيين وسعت ريسك و طرح عملياتي براي مواجهه با ريسك باشد

29. ساير طرحها و برنامه‏هاي ايمني در فاز پیشگیری • تدوين خط‏مشيHSE • آموزش ايمني (تئوري و عملي) • طراحي و تدوين مجوز هاي كاري • بازديد هاي دوره اي ايمني • تدوين مقررات ايمني • ارزيابي ايمني پيمانكاران • طراحي و استفاده از برگه‏هاي اطلاعات ايمني موادMSDS • سنجش و پايش مداوم آلاينده‏هاي محيط کار • تعيين و در دسترس قرار دادن خطوط تلفن اضطراري • استقرار، بازرسي و تست تجهيزات ايمني و آتش‏نشاني • تجزيه و تحليل حوادث به منظور شناسايي علل ريشه اي • آنها و جلوگيري از وقوع حوادث مشابه • ...

30. انواع سناريو با نگاهي ساده به موقعيت هايي که يک دولت، شرکت يا سازمان شايد در آينده با آنها روبرو شود، مي توان پنچ نوع سناريوي متمايز را شناسايي کرد: • سناريوي بدون شگفتي • سناريوي خوش بينانه • سناريوي بدبينانه • سناريوي فاجعه • سناريوي معجزه

31. فاز 2. اقدامات حين وقوع ( طرح مقابله ) در فاز 1 براي مقابله با شرايط اضطراري محتمل برنامه ريزي لازم صورت مي‏گيرد. در اين فاز لازم است برنامه‏ريزي‌هاي انجام شده شكل اجرايي به خود بگيرد. به اين ترتيب فاز مقابله با شرايط اضطراري شامل تمامي اقداماتي است كه به منظور حفظ ايمني افراد، تجهيزات و محيط زيست در موقع بروز حادثه به اجرا در مي‏آيد و براي رسيدن به هدف مذكور از لحظه آشكار شدن حادثه تا زماني كه ريسك هاي تهيه كننده به شرايط قابل قبول كاهش پيدا كند، ادامه مي‏يابد.

32. فاز 2 . اقدامات حين وقوع ( طرح مقابله ) • اطلاع از حادثه • به كار انداختن تجهيزات ايمني و آتش نشاني • اعلام وضعیت اضطراري • توقف اضطراري • اقدامات امنيتي • اقدامات حفاظتي • نجات و درمان مصدومين و انجام كمك هاي اوليه • تخليه اضطراري و تجمع در محل‏هاي امن از پيش تعيين شده

33. گزارش حادثه اضطراري • هر فرد موظف است به محض مشاهده حوادث اضطراري از قبيل حريق ، انفجار ، و ساير شرايط غير عادي مراتب را فورا“ به مسئول اتاق كنترل آتش نشاني اطلاع دهد . لازم است فرد ضمن حفظ خونسردي موضوع را بوسيله تلفنهاي مستقيم آتش (HOT LINE) و يا ساير سيستمهاي ارتباطي داخلي ( بي سيم يا پيجينگ ) و باذكر دقيق محل وقوع و معرفي خود مطرح نموده و سپس با استفاده از وسايل اطفاء حريق و امكانات موجود در محل بمنظور مقابله با حريق تا رسيدن گروه آتش نشاني اقدام نمايد .

34. ارسال تجهيزات ايمني و آتش نشاني • مسئول اطاق كنترل موظف است كه پس از مشخص شدن محل حادثه كاركنان ايمني و آتش نشاني را مطلع ساخته تا كليه امكانات و تجهيزات ايمني و آتش نشاني مورد نياز توسط آنها به محل ارسال گردد. همچنين بطور همزمان نيز بايد به افسر نوبتكار آتش نشاني موضوع را اطلاع دهد . كليه وسايل نقليه آتش نشاني و آمبولانسها بايستي به آژير مجهز بوده و در زمان نواختن آژير به آنها حق تقدم عبور داده شود رانندگان ديگر وسايل نقليه موظفند به محض شنيدن صداي آژيروسيله نقليه خود را در سمت راست جاده متوقف ساخته و هنگام شب چراغهاي جلو را خاموش و چراغهاي توقف را روشن نموده و راه را براي عبور كليه وسايل آتش نشاني و امداد رساني باز كنند.

35. بررسي اوليه در محل حادثه : • درصورتيكه به تشخيص افسر آتش نشاني احتمال كنترل كامل حادثه نباشد . بلافاصله به رئيس ايمني و آتش نشاني و در اوقات غير اداري به كشيك ارشد مجتمع اطلاع داده ميشود . بعد از حضور رئيس ايمني و آتش نشاني و يا كشيك ارشد مجتمع در محل و انجام بررسي اوليه در صورت شديد بودن حادثه مراتب به كميته اضطراري گزارش ميشود .

36. تشكيل جلسه كميته اضطراري : • افراد كليد كميته يا نمايندگان آنها بلافاصله پس از آگاهي موظفند در محل تعيين شده توسط رئيس ايمني و آتش نشاني ويا كشيك ارشد تشكيل جلسه داده و با بررسي حادثه در صورت لزوم حالت فوق العاده را اعلام نمايند .

37. اعلام وضعيت اضطراري : • اعلام وضعيت اضطراري به دستور رئيس كميته و يا رئيس ايمني و آتش نشاني و در وقت غيراداري توسط كشيك ارشد مجتمع انجام مي گيرد . بنا به دستور آنها آژير خطر توسط مسئول اطاق كنترل آتش نشاني به صدا در مي آيد . آژير خطر : • آژيرخطر براي اعلام وضعيت اضطراري بصورت ده سوت منقطع 10 ثانيه اي با فاصله زماني 10ثانيه مي باشد . آژير پايان خطر نيز بصورت يك سوت ممتد 1 دقيقه اي مي باشد .

38. اطلاع از حادثه هر يك از كاركنان موظفند به هنگام مشاهده حادثه با استفاده از وسايل ارتباطي موجود، بلافاصله مسوول اتاق كنترل را از وقوع حادثه مطلع نمايند.

39. اطلاع از حادثه • لازم است كاركنان با محل استقرار وسايل ارتباطي در محلهاي مختلف آشنايي كافي داشته باشند. • باید يك نقشه از سايت تهيه شود كه بر روي آن محل استقرار اين تجهيزات مشخص شده باشد.

40. به صدا در آوردن زنگ خطر پس از اطلاع رساني اوليه، در صورت نياز لازم است كه زنگ خطر آتش‏نشاني به صدا در آيد.

41. به كار انداختن تجهيزات ايمني و آتش نشاني • با به صدا در آمدن آژير خطر لازم است افراد طبق وظايف محوله تجهيزات ايمني و آتش نشاني را به كار انداخته و در مهار حادثه شركت نمايند. • در صورتي كه به دليل وسعت حادثه نياز به كمك آتش نشاني شهري باشد، آتش نشاني به محض حضور در محل مسووليت اصلي مقابله را به عهده خواهد گرفت. ايجاد هماهنگي و ارتباط با آتش نشاني در تأسيسات بزرگ از اهميت ويژه‌اي برخوردار است .

42. اعلام وضعیت اضطراري چنانچه تشخيص داده شود که احتمال کنترل حادثه نيست بايد بلافاصله مراتب به اطلاع رئيس ايمني و آتش‏نشاني/ رئيسHSE يا نماينده وي برساند. همچنين لازم است افراد کميته اضطراري در محل از پيش تعيين شده‏اي گرد هم آيند و با بررسي حادثه در صورت لزوم وقوع وضعيت اضطراري را اعلام نمايند. لازم است اعلام وضعيت اضطراري با استفاده از علائم ديداري و شنيداري مصوب و شناخته شده براي كليه كاركنان انجام شود

43. توقف اضطراري براي جلوگيري از گسترش وضعيت اضطراري لحاظ نمودن تدابيري براي توقف اضطراري ضروري مي‏باشد. به اين ترتيب به هنگام وقوع حادثه، ضمن اعلام وضعیت اضطراری با قطع جريان گاز و تخليه خطوط لوله مي توان از شدت اثرات حادثه كاست.

44. توقف اضطراري • شرايط توقف اضطراري • مسئول توقف اضطراري • متصدي توقف اضطراري • چگونگي تاثير توقف اضطرارييک قسمت بر ساير قسمت ها • زمان مورد نياز براي توقف و شروع مجدد • آموزش رويه هاي توقف اضطراري به افراد

45. اقدامات امنيتي (حراست) • اقدامات امنيتي مورد نياز در شرايط اضطراري: • قرق کردن صحنه حادثه • حراست از منطقه حادثه و کنترل ورود و خروج • ايجاد حصارهاي موقت پس از تخليه ايمن افراد • استفاده از مواد جاذب مناسب در مسير نشت مواد

46. اقدامات حفاظتي حفاظت دارايي ها • برقراري روش هاي اجرايي براي: • اطفاء حريق • جمع‏آوري ريخت و پاش مواد • از سرويس خارج کردن تجهيزات • حفظ و حراست تجهيزات • انتقال تجهيزات به محل‏هاي امن

47. اقدامات حفاظتي حفاظت اسناد • اسناد مالي و بيمه اي • طرح ها و نقشه هاي مهندسي • فهرست و مشخصات محصولات • بانک اطلاعات کارکنان، مشتريان و تامين کنندگان • اسناد محرمانه تجاري

48. نجات و درمان مصدومين و انجام كمك‏هاي اوليه عليرغم تمام تلاشهايي كه به منظور كاهش صدمات انساني در يك وضعيت اضطراري صورت مي گيرد، احتمال اينگونه صدمات هيچگاه به صفر نمي رسد و در شرايط اضطراري معمولاً با صدمات جاني همراه هستند، به اين منظور لازم است يك برنامه مدون براي انجام علميات نجات و درمان مصدومين در تأسيات موجود باشد و افراد نيز آموزش كمك‏هاي اوليه ديده باشند.

49. تخليه اضطراري و تجمع در محل هاي امن از پيش تعيين شده در هنگام بروز يك وضعيت اضطراري لازم است كه افراد غير مسوول در محل هاي امن از پيش تعيين شده تجمع نمايند. افرادي كه در مهار حادثه شركت مي كنند نيز پس از انجام وظايف محوله بايد به محل هاي امن پناه ببرند. اين محل هاي مي تواند در خارج از تاسياست نيز در نظر گرفته شود. لازم است افراد تا قبل از اعلام وضعيت عادي در اين محل‏ها بمانند.

50. طرح تخليه اضطراري • تعيين وضعيت هايي که نياز به تخليه اضطراري دارند. • تدوين يک زنجيرة شفاف فرامين • تعيين افرادي که مجاز به صدور فرمان تخليه مي باشند. • تعيين افرادي به منظور هدايت طرح تخليه و سرشماري و کنترل افراد • تدوين روش هاي اجرايي تخليه اضطراري • تعيين افرادي به منظور ادامه يا توقف عمليات بحراني