İş Kazaları

1. İş Kazaları

2. KazaKavramıveİşKazası Kasıt unsuru olmadan, beklenmedik bir anda meydana gelen ve arzu edilmeyen bir biçimde sonuçlanan olaya "kaza" denilmektedir .

3. Uluslararası Kuruluşlara Göre İş Kazası Tanımı Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO): “ Önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol altına alınmamış olan, etrafa zarar verecek nitelikteki olaylar” olarak tanımlamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO): “Önceden planlanmamış, çoğu kişisel yaralanmalara, makinelerin ve araç gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olay “ olarak tanımlamaktadır.

4. Ülkemizde ise meydana gelen olayların iş kazası olup olmadığı yolunda yapılan incelemeler ve tartışmalar sonucu iş kazaları iki ayrı yaklaşımla değerlendirilmektedir. • Teknik açıdan iş kazaları • Hukuksal açıdan iş kazaları

5. TeknikAçıdanİşKazasıKavramı • Kişilere zarar veren olayların yanı sıra • işyerindeki makinelere, tesisat ve tertibata zarar veren olaylar, • hatta işyerinde canlı veya cansız, hiçbir şeye zarar vermeyen fakat işin tamamlanmasına engel olan veya aksatan olaylar • iş kazası olarak nitelendirilmektedir. • Cansızlara zarar veren veya bir faaliyetin durmasına veya kesintiye uğramasına neden olan olaylar ise arıza kapsamına girmekte ve bu şekilde tanımlanmaktadır.

6. HUKUKİ AÇIDAN İŞ KAZASI TANIMI • 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 13. maddesine göre; • Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, • İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla, • Sigortalının işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi yüzünden, asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, • Emzikli sigortalı kadının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, • Sigortalının, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp getirilmeleri sırasında • meydana gelen ve sigortalıyı hemen yada sonradan bedence veya ruhça arızaya uğratan olaydır.

7. Meslek Hastalığı : 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 14. maddesine göre; Sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir.

8. Bir olayın iş kazası olarak nitelendirilebilmesi için dört unsurun gerçekleşmesi gerekir: • Kazaya uğrayanın sigortalı olması, • Sigortalının yer ve zaman itibariyle 5510/13. maddede sayılan hususlardan birine göre kazaya uğraması • Kazada nedensellik “illiyet” bağının bulunması; yani Sigortalının gördüğü iş ile meydana gelen kaza olayı arasında, kaza olayı ile de uğranılan özür arasında uygun illiyet bağının bulunması gerekir. • Kazalının hemen veya sonradan bedenen veya ruhen özre uğramış olması gerekir.

9. İş Kazalarının Sınıflandırılması

10. İş Kazalarının 4 Temel Nedeni (4M)

11. Kaza Teorileri • Kaza sebeplerini açıklamak için geliştirilen en genel kuramlar şunlardır: • Domino Kuramı, • İnsan Faktörleri Kuramı, • Kaza/Olay Kuramı, • Epidemiyoloji Kuramı, • Sistem Kuramı • Kombinasyon Kuramı

12. Domino Teorisi: Kaza önleme ve sanayi güvenliğinin ilk öncüsü Travelers Insurance Company (Gezginler Sigorta Şirketi) görevlisi olan Herbert W. Heinrich’tir. Heinrich bir sigorta şirketinde çalışmakta olup 1920’li yılların sonunda 75.000 sanayi kaza raporu üzerinde bir inceleme yapmıştır. Günümüzde yaygın olarak kullanılan pek çok teoreme Heinrich’in bu çalışması ışık tutmuştur. Bu çalışma “Sanayi Güvenliği Gerçekleri” (Endüstriyel Güvenliğin Aksiyonları) adını taşır. Bu çalışmaya göre Sağlık ve Güvenlik Karar Vericilerinin bilmesi gereken 10 gerçek şu şekilde sıralanır.

13. Domino Teorisi:

14. Domino Teorisi:

15. Domino Teorisi: Heinrich, iş kazlarını beş domino taşının arka arkaya sıralanarak, birbirini düşürmesine benzeterek açıklamıştır. Her kaza beş tane temel nedenin arka arkaya dizilmesi sonucu meydana gelir ve buna “Kaza Zinciri” denir. Şartlardan biri gerçekleşmedikçe bir sonraki gerçekleşmez ve dizi tamamlanmadıkça kaza meydana gelmez.

17. 1- Sosyal Çevre: Sosyal çevre şartları risklerin alınmasına yada oluşmasına yol açar. Doğa şartları karşısında insanın fiziki ve sosyal yapısındaki etkileşim, bir kaza sebebidir. 2- İstenmeyen İnsan Davranışları (Kişisel Hatalar): Öfke, dikkatsizlik, yorgunluk, anlama güçlüğü, aldırmazlık vb. 3- Güvensiz Davranış ve Koşullar: Kötü planlama, koruyucusuz malzeme kullanma, tehlikeli çevre ya da çalışma ortamı. 4- Kaza: Yukarıda belirtilen şartlar bir şeylerin yanlış gitmesine sebep olursa, yaralanma veya herhangi bir şekilde zararla sonuçlanan olay meydana gelir ve kaza olarak ifade edilir. 5- Yaralanma: Kişinin zarara uğraması.

18. Domino Etkisi üzerine bir örnek : Bir eksantrik presi, ayak pedalı ile kumanda eden ve eli ile mal veren bir işçi parmağını iki kalıp arasına sıkıştırarak yaralanmıştır. Kaza zincirine göre olayın beş temel nedenini şu şekilde açıklayabiliriz. 1- Doğal Durum: İnsanın parmağı pres kalıplarında meydana gelen sıkıştırma kuvvetine mukavemet edecek yapı ve güce sahip değildir. Bu nedenle böyle bir olayda kalıplarda ve preste bir hasar oluşmaz; çalışan yaralanır. 2- Kişisel Özür : Bu olayda işçinin parmağı tehlikeli bölgede iken ayak pedalına basması, dikkatsizlik unsuru sonucudur. Bu kusur olmasaydı kaza olmayacaktı ve işçi elinde bir yaralanma oluşmayacaktı.

19. 3- Güvensiz Hareketler ve Güvensiz Şartlar: Makinenin operasyon bölgesinin, elin girmesini önleyecek koruyucu içine alınmamış olması veya iki eli aynı zamanda tehlikeli bölgeden uzak tutan çift el kumanda tertibatı bulunmaması güvensiz şart olarak nitelendirilmektedir. Bu olayda kazayı kesinlikle önleyecek bu tedbirler bulunmamaktadır. 4- Kaza Olayı: Pres pistonunun hareketi kazayı meydana getiren eylemdir. Bu hareket olmasa kuşkusuz diğer üç şartın mevcudiyetine rağmen kaza meydana gelemezdi. 5- Yaralanma: Son olarak pres pistonunun parmağın üstüne isabet etmesi kaza olayını yaralanma ile sonuçlandırmıştır.

20. İnsan Faktörleri Kuramı: Bu teori (human factors theory) kazaları, eninde sonunda insan hatasından kaynaklanan olaylar zincirine bağlar. Teori, insan hatasına yol açan üç önemli faktörü içerir: 1. Aşırı yük, 2. Uygun olmayan tepki 3. Yerinde olmayan faaliyetler.

21. Kaza/Olay Kuramı: Bu teori (accident/incident theory) insan faktörleri teorisinin genişletilmiş bir halidir. Ek olarak; ergonomik yetersizlikleri, hata yapma kararı ve sistem hataları gibi yeni elemanları ortaya çıkarır.

22. Epidemiyoloji Kuramı: Bu teori (epidemiological theory), çevre faktörleri ve hastalık arasındaki ilişkiyi belirleme için kullanılan modellerin, çevre faktörleri ile kazalar arasındaki sebepsel ilişkinin açıklanmasında da kullanılabileceğini savunur.

23. Sistem Kuramı: • Teori (system theory) bir kazanın oluşabileceği herhangi bir durumu, üç parçadan oluşan bir sistem olarak görür: • 1- İnsan, • 2- Makine • 3- Çevre. Kombinasyon Kuramı: Bir tek teorinin tek başına bütün hadiseleri açıklayamayacağını savunur. Teoriye (combination theory) göre kazaların gerçek sebebi iki veya daha fazla modelin kombinasyonu ile elde edilebilir.

24. İş kazalarının artmasında rol oynayan temel etkenler: • Denetim yetersizliği • Geri teknoloji kullanımı • Eğitimsizlik • Koruyucu önlem yetersizliği • Sağlığa elverişli olmayan koşullar • Deneyimsiz eleman istihdamı

25. İş Kazasının Nedenleri

26. Güvensiz Davranışlar Güvensiz davranışlar insanın fizyolojik ve psikolojik yapısı ile çevre koşullarından kaynaklanmaktadır. Çalışan insanda genetik bozukluklar, organik yıpranmalar, ergonomik düzen yetersizlikleri ve sağlıksız çevre koşulları güvensiz davranışların nedenlerini oluşturmaktadır. Denge duygusunun az olması, kas gücünün ve bazı beden kısımlarının iyi gelişmemiş olması veya bazı uzuvların dengesiz gelişmesi ya da çeşitli hastalıklar sonucu çalışma yaşamına gelinceye kadar insanın yıpranmış olmasından dolayı yetenek azlığı, el becerisi yetersizliği, sinir sistemi ile yönetilen bütün beden hareketlerinin akıcı çalışmasını engelleyen hatalar ve eksiklikler güvensiz davranışların ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

27. Güvensiz Davranışlar Nelerdir? • Tehlikeli hızla çalışmak • Görevi dışında iş yapmak • İş disiplinine uymamak • İşe uygun makine kullanmamak • Yetkisiz ve izinsiz olarak tehlikeli • bölgelerde bulunmak • Kişisel koruyucuları kullanmamak • Ehliyetsiz ve tehlikeli hızda araç • kullanmak • İşi bilinçsiz yapmak • Dalgınlık ve dikkatsizlik • Şaşırma, kızgınlık, üzgün olma, ürkme, • şakalaşma • Emniyetsiz vaziyet alma • Emniyetsiz yükleme, taşıma, • istif yapma • Tehlikeli yerlerde çalışma • Makine koruyucularını çıkarmak Kazaların % 88’ini oluşturur !!!!!!

28. Güvensiz Durumlar Güvensiz davranışların yanı sıra iş kazalarının birinci dereceden genel nedenlerini oluşturan temel etkenlerden birisi de işyerlerindeki güvensiz koşullardır. İşyerindeki güvensiz durumlar; üretim sürecinde kullanılan teknolojinin ve üretim araçlarının niteliğinden, iş düzensizliğine, bakım ve kontrollerin noksanlığından denetim ve yönetim hatalarına, depolama ve istifleme yanlışlıklarından sağlıksız çevre koşullarına kadar birçok etkenden dolayı ortaya çıkmaktadır. 

29. Üretim sürecinde kullanılan her türlü alet, araç ve makine; • çalışan insanın yeteneklerine uygun nitelikte değilse, • makine ve tezgahların koruyucuları bulunmuyorsa, • göstergeleri kolay okunur ve anlaşılır özellikler taşımıyorsa, kumanda mekanizmaları güvenli ve kolay kullanılamıyorsa, • bakım ve kontrolleri zamanında ve gereği gibi yapılmıyorsa, • amacı dışında ve kapasiteleri üzeride kullanılıyorsa • güvensiz koşulların ortaya çıkması ve iş kazalarının oluşması kaçınılmaz olmaktadır.

30. Güvensiz Durumlar Nelerdir? • Koruyucusuz makine tezgahları • Eğitim ve bilgi noksanlığı • İlgisizlik • Bedenin işe uyumsuzluğu • Meleke noksanlığı • Aile düzeni • Psikolojik faktörler • Beslenme yetersizliği • Güvensiz çalışma yöntemi • Güvensiz ve sağlıksız çevre koşulları • Topraklanmamış elektrik makineleri • İşe uygun olmayan el aletleri • Kontrol ve testleri yapılmamış basınçlı • makineler • Tehlikeli yükseklikte istifleme • Kapatılmamış boşluklar • İşyeri düzensizliği (Yetersiz yada fazla • aydınlatma, bakımsız bina-makine ve • aletler Kazaların % 10’unu oluşturur !!!!!!

31. İş Kazalarından Doğan Cezai ve Hukuki Sorumluluklar • Yazılı mevzuatın gereğini yerine getirme • Yazılı olmayan kuralların gereklerine uyma • Eğitim • Denetim • Çalışanların alınacak güvenlik kurallarına uymalarının sağlanması

32. 1. Yazılı mevzuatın gereğini yerine getirme • İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için • Gerekli her türlü önlemi almak, • Araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, • işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, • İşçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek • Gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek • zorundadırlar. (6331 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu)

33. 2. Yazılı olmayan kuralların gereklerine uyma (Yargı Kararları) İşveren, insan yaşamının kutsallığı çerçevesinde sigortalının sağlıklı ve güvenlikli bir ortamda iş görmesini sağlamakla yükümlüdür ve Yasalarda, tüzüklerde ve yönetmeliklerde açıkça gösterilmemiş bulunsa dahi, işverenin, işçi sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin gerekli önlemleri almakla yükümlü bulunduğu, İş Kanununun 77 maddesinin açık buyruğudur. (Yargıtay 10. Hukuk Dairesi 09.05.1984, 2431/2554)

34. İş Kanunun 77. maddesine göre işveren, yalnızca mevzuatta ön görülen minimum önlemleri değil, insan yaşamına saygı çerçevesinde günümüz bilim ve teknolojisinin öngördüğü önlemleri dahi almakla yükümlüdür. Herhalde, çalışan bir işçinin güvenliği, işçinin kendi dikkatine bırakılamaz. Yargıtay 10. Hukuk Dairesi 17.04.1984, 2029/2140) Sigortalının, iş güvenliğine aykırı eylem ve davranışlarına karşın buna önleyici tedbir almayan işveren, iş kazasından sorumludur. (Yargıtay 10. Hukuk Dairesi 20.06.1977, 3327/4516)

35. Emniyet kemeri vermekle yetinip, bunu kullandırmayı sağlamayan işveren, iş kazasından sorumludur. (Yargıtay 10. Hukuk Dairesi 23.11.1982, 4661/5171) İşverenler, işyerlerinde tüm önlemleri almak ve koruyucu malzemeyi kullandırmakla yükümlüdür. (Yargıtay 10. Hukuk Dairesi 06.04.1982, 1757/1960)

36. 3. Eğitim İşverenler, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadır. (6331 İş Sağlığı ve güvenliği Kanunu)

37. 4. Denetim • İşverenin; • işyerinde, teknik ilerlemelerin getirdiği daha uygun sağlık şartlarını sağlaması; • kullanılan makinelerle alet ve edevattan herhangi bir şekilde tehlike gösterenleri veya hammaddelerden zehirli veya zararlı olanları, yapılan işin özelliğine ve fennin gereklerine göre bu tehlike ve zararları azaltan alet ve edevatla değiştirmesi • iş kazalarını önlemek üzere işyerinde alınması ve bulundurulması gerekli tedbir ve araçları ve alınacak diğer iş güvenliği tedbirlerini devamlı surette izlemesi • esastır. (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Madde:4)

38. Her işveren, işyerinde işçilerin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak için gerekli olanı yapmak ve bu husustaki şartları sağlamak ve araçları noksansız bulundurmakla yükümlüdür. Bu yükümlülüğün sadece önlem almakla yetinilebileceği anlamını taşımadığı, alınan önlemlere uyulup uyulmadığını denetleme ve önlemlere uyulmasını temin anlamında bulunduğu da kuşkusuzdur. Başka bir deyişle, işveren işyerinde, geniş anlamda doğmuş ve doğabilecek tüm tehlikeleri önlemek zorundadır. Bu zorunluluk sonucu olarak işyerinde işveren tarafından tam anlamı ile geniş bir kontrol mekanizması kurulmalıdır. (Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, 31.10.1978, 2077/7689)

39. 5. Çalışanların alınacak güvenlik kurallarına uymalarının sağlanması • İşverenler, işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek zorundadırlar (iş Kanunu Madde:77) • Sigortalının, iş güvenliğine aykırı eylem ve davranışlarını önleyici tedbir almayan işveren, iş kazasından sorumludur. (Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, 20.06.1977, 3327/4516)

40. İş Kazası Meydana Geldikten Sonra Hukuki ve Cezai Durum İŞ KAZASI İŞ HUKUKU SİGORTA HUKUKU CEZA HUKUKU Maddi Tazminat Manevi tazminat Taksirle veya kasıt ile ölüme neden olma Taksirle veya kasıt ile yaralanmaya neden olma İş Görmezlik Destekten Yoksun Kalma

41. İş kazalarından doğan cezai sorumluluklar 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda yer almaktadır. Ceza Kanununun amacı MADDE 1. -Ceza Kanununun amacı; kişi hak ve özgürlüklerini, kamu düzen ve güvenliğini, hukuk devletini, kamu sağlığını ve çevreyi, toplum barışını korumak, suç işlenmesini önlemektir. Kanunda, bu amacın gerçekleştirilmesi için ceza sorumluluğunun temel esasları ile suçlar, ceza ve güvenlik tedbirlerinin türleri düzenlenmiştir.

42. Ceza Sorumluluğunun Esasları MADDE 20. - (1) Ceza sorumluluğu şahsidir. Kimse başkasının fiilinden dolayı sorumlu tutulamaz. (2) Tüzel kişiler hakkında ceza yaptırımı uygulanamaz. Ancak, suç dolayısıyla kanunda öngörülen güvenlik tedbiri niteliğindeki yaptırımlar saklıdır.

43. Kast MADDE 21. - (1) Suçun oluşması kastın varlığına bağlıdır. Kast, suçun kanuni tanımındaki unsurların bilerek ve istenerek gerçekleştirilmesidir. (2) Kişinin, suçun kanuni tanımındaki unsurların gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen, fiili işlemesi halinde olası kast vardır.

44. Taksir MADDE 22. - (1) Taksirle işlenen fiiller, kanunun açıkça belirttiği hallerde cezalandırılır. (2) Taksir, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla bir davranışın, suçun kanuni tanımında belirtilen neticesi öngörülmeyerek gerçekleştirilmesidir.

45. (3) Kişinin öngördüğü neticeyi istememesine karşın, neticenin meydana gelmesi halinde bilinçli taksir vardır; bu halde taksirli suça ilişkin ceza üçte birden yarısına kadar artırılır. (4) Taksirle işlenen suçtan dolayı verilecek olan ceza failin kusuruna göre belirlenir. (5) Birden fazla kişinin taksirle işlediği suçlarda, herkes kendi kusurundan dolayı sorumlu olur. Her failin cezası kusuruna göre ayrı ayrı belirlenir.

46. Taksirle öldürme MADDE 85. -(1) Taksirle bir insanın ölümüne neden olan kişi, iki yıldanaltı yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Fiil, birden fazla insanın ölümüne ya da bir veya birden fazla kişinin ölümü ile birlikte bir veya birden fazla kişinin yaralanmasına neden olmuş ise, kişi iki yıldan onbeş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (31.03.2005 tarih ve 5328 sayılı yasanın 3. maddesiyle, 85. maddenin birinci ve ikinci fıkralarındaki “üç yıldan” ibareleri “iki yıldan” şeklinde değiştirilmiştir.)

47. Taksirle yaralama MADDE 89. -(1) Taksirle başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezasıile cezalandırılır.

48. (2) Taksirle yaralama fiili, mağdurun; • a) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin sürekli zayıflamasına, • b) Vücudunda kemik kırılmasına, • c) Konuşmasında sürekli zorluğa, • d) Yüzünde sabit ize, • e) Yaşamını tehlikeye sokan bir duruma, • f) Gebe bir kadının çocuğunun vaktinden önce doğmasına, • neden olmuşsa, birinci fıkraya göre belirlenen ceza yarısı oranında artırılır.

49. (3) Taksirle yaralama fiili, mağdurun; • a) İyileşmesi olanağı bulunmayan bir hastalığa veya bitkisel hayata girmesine, • b) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin yitirilmesine, • c) Konuşma ya da çocuk yapma yeteneklerinin kaybolmasına, • d) Yüzünün sürekli değişikliğine, • e) Gebe bir kadının çocuğunun düşmesine, • neden olmuşsa, birinci fıkraya göre belirlenen ceza bir kat artırılır.

50. (4) Fiilin birden fazla kişinin yaralanmasına neden olması hâlinde, altı aydan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (5) Bilinçli taksir hâli hariç olmak üzere, bu maddenin kapsamına giren suçların soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlıdır.