L0 5 P roduktiviteti i punëtorit

1. L05Produktiviteti i punëtorit Prof.as. Avdullah Hoti www.valmirnuredini.tk

2. Hyrje (1) Në kapitujt paraprak: ‘adverse selection’ Zgjedhja e gabuar e punëtorit pasi nuk ishte e mundur të dihej me saktësi produktiviteti i tij. Zakonisht, punëtori ka më shumë informata për produktivitetin e tij se sa firma Por, në disa situata, firma ka më shumë informata se sa punëtori Arsyeja: firma ka eksperiencë më shumë me punëtorë të ndryshëm Punëtori e vlerëson produktivitetin e tij në përvojën personale Forma e vlerëson produktivitetin e punëtorit bazuar në përvojën paraprake të shumë punëtorëve 2 www.valmirnuredini.tk

3. Hyrje (1) • Në praktikë, as punëtori e as firma nuk kanë informata të plota për produktivitetin e punëtorit • KËSHTU: paraqitet situata kur fillimisht firma dhe punëtori duhet të ‘mësojmë’ për produktivitetin e punëtorit • Ose firma mund të bazohet në ligjin e mesatares • të mirët i barazojnë ata që janë më pak të mirë www.valmirnuredini.tk

4. Hyrje (2) GIFFEN: secili punëtorë mendon se është shumë i aftë, ata nuk gënjejnë, ata mendojnë se janë të tillë. Çfarë të bëj me ta? HOTELLING: Trajtoj njëjtë, të mirët i barazojnë të dobëtit dhe në mesatare të gjithë do të jenë njësoj. HUME: Jo, nuk mund të vazhdohet kështu. Nëse i trajtojmë të mirët njësoj si të dobëtit, atëherë të mirët do të merren në punë nga firmat rivalë. HOTELLING: por si do ta dinë rivalët cilët janë të mirë? HUME: Si të mësojmë për produktivitetin e punëtorit kur edhe ai nuk e ka të qartë sa produktiv është pa u provuar? Intervistimi dhe caktimi në punë bazike të atyre që janë të dobët? HOTELLING: por në këtë firmë nuk ka punë bazike. Të gjitha punët kërkojnë njohuri të larta. 4 www.valmirnuredini.tk

5. Çështjet për trajtim Kush dinë më shumë për produktivitetin e punëtorit? Firma apo vetë punëtori? Në cilat situata ia vlen që të shpenzohet në gjetjen e nivelit të produktivitetit që ka punëtori? Nëse punëtorët trajtohen njësoj, a ka rrecik dhe në cilat raste punëtorët e mirë (me produktivitet të lartë) të merren ga kompanitë rivale? Sa të vlefshme janë informatat e nxjerra gjatë intervistimit për të përcaktuar detyrat e punës me rastin e punësimit? 5 www.valmirnuredini.tk

6. Kush dinë çfarë?Informatat asimetrike dhe injoranca simetrike Punëtorët: vijnë në intervistë me informata private, të cilat nuk i din firma nuk kanë dokumente të dëshmojnë përvojën e tyre Dinë për dobësitë/problemet e tyre INFORMATA ASIMETRIKE – punëtori di më shumë Firmat: Dinë më mirë se sa produktiv do të jetë në vendin e punës punëtori me aftësi të caktuara që paraqitet në intervistë INFORMATA ASIMETRIKE – firma di më shumë Në praktikë: As firma e as punëtori nuk kanë informata të sakta INJORANCA SIMETRIKE 6 www.valmirnuredini.tk

7. Përcaktimi i produktivitetit të punëtorit Përcaktim i produktivitetit të punëtorit është i vlefshëm për firmën E kursen atë nga kostot e marrjes në punë të punëtorit të gabuar Por, përcaktimi i produktivitetit të punëtorit ka kosto Si mund të arsyetohen këto kosto? A mund të mbahet sekret ndaj rivalëve produktiviteti i punëtorit? A mund të mbahet sekret ndaj punëtorit? Çertifikim i punëtorit për aftësitë e tij rritja e pagës Rivalët mund ta marrin punëtorin Çertifikimi ka kosto A është i gatshëm të paguajë punëtori këtë çertifikim? A është fitim-prurëse për firmën të çertifikojë punëtorin? 7

8. Shembulli 1: Produktiviteti përcaktohet lehtë (1) Banka investive merr në punë një punëtor Individët që aplikojnë kanë aftësi të ndryshme Nga praktika: Tipi i produktivitetit A B C D E % e pop me ato aftësi 0.1 0.2 0.3 0.3 0.1 Produktiviteti mesatar -$100K 0 $50K $100K $200K Firma merr një punëtorë që e paguan $40,000 në vit Punëtori mesatar është i vlefshëm për firmën: [0.1x(-100)]+[0.2x0]+[0.3x50]+[0.3x100]+[0.1x200]=$55K Në mesatare, punëtori është i vlefshëm $55,000 për firmën Punësimi i 10 punëtorëve të zgjedhur random i sjell firmës: 1x(-100,000)+3x50,000+3x100,000+1x200,000=$550,000 Firma fiton në mesatare $15,000 për punëtorë: = $55,000 - $40,000 = $15,000 8 www.valmirnuredini.tk

9. Shembulli 1: Produktiviteti përcaktohet lehtë (2) Por, firma humb para me punësimin e punëtorëve të tipit A Ata i kushtojnë firmës $40,000 në vit dhe i sjellin humbje duke lidhur kontrata të gabueshme prej $100,000 në vit Kostoja totale $140,000 për punëtorë me punësimin e punëtorëve të tipit B Ata i kushtojnë firmës $40,000 në vit dhe i sjellin zero (shih tabelën më lartë) Kostoja totale $40,000 për punëtorë Si të identifikohen këta punëtorë? 9 www.valmirnuredini.tk

10. Shembulli 1: Produktiviteti përcaktohet lehtë (3) Screening: Aplikimi i testit para marrjes në punë Pajisjet për testim kushtojnë $1,000, Por japin përgjigje për tipin e punëtorit Për çdo 10 punëtorë që aplikojnë, ata janë me aftësi: 1 A, 2 B, 3 C, 3 D dhe 1 E Punësimi i punëtoritë A dhe B i krijon firmës humbje Prandaj firma duhet të bëjë ‘screening’ Për çdo dhjetë punëtorë që interviston firma: Ajo merr në punë 3 C, 3 D dhe 1 E, apo gjithsej 7 punëtorë Ata i sjellin fitim 3x50,000+3x100,000+1x200,000=$650,000 Ose $650,000 / 7 = $92,857 për punëtorë 10 www.valmirnuredini.tk

11. Shembulli 1: Produktiviteti përcaktohet lehtë (3) Për të marrë këtë output për punëtorë prej $92,857, në vend të $55,000, është i nevojshëm testimi Kostoja e testimit për 10 punëtorë: 10x1,000=$10,000 Fitimi neto për punëtorë pas kostos së testimit: ($650,000 - $10,000) / 7 = $91,857 Çdo punëtorë i kushton firmës $40,000 Aplikimi i testimti i sjell firmës: $91,429 - $40,000 = $51,149 për punëtorë Në vend të $15,000 për punëtorë pa bërë ‘screening’ 11

12. Shembulli 2: Produktiviteti përcaktohet vështirë (1) Punësimi i punëtorit në bankë komerciale Punëtorët nuk ndryshojnë shumë për nga aftësitë e tyre Nga praktika: Tipi i produktivitetit A B C D E % e pop me ato aftësi 0.1 0.2 0.3 0.3 0.1 Produktiviteti mesatar $35K $50K $60K $70K $90K Pa bërë ‘screening’, për çdo punëtorë firma pret fitim: (1x35,000)+(2x50,000)+(3x60,000)+(3x70,000)+(1x90,000)=$615,000 Firma merr një punëtorë që e paguan $40,000 në vit Nëse nuk bënë ‘screening’, firma paguan 10x40,000=$400,000 Fitimi neto i firmës $650,000 - $400,000 = $215,000 12 www.valmirnuredini.tk

13. Shembulli 2: Produktiviteti përcaktohet vështirë (2) Supozojmë: për $1,000 firma mund të ‘screen’ aplikantët Punësimi i punëtorëve A rezulton me fitim negativ pasi: prodhojnë $35,000 ndërsa kushtojnë $40,000 = - $5,000 Firma punëson 2 B, 3 C, 3 D dhe 1 E = 9 punëtorë (2x50,000)+(3x60,000)+(3x70,000)+(1x90,000)=$580,000 Pagat e tyre: 9 punëtorë x $40,000 = $360,000 Fitimi neto i firmës: $580,000 - $360,000 = $220,000 Kjo është më e lartë se $215,000 me 10 punëtorë Por, ‘screening’ kushton $10,000 (=10 punëtorë x $1,000) Që e zvogëlon fitimin neto në $210,000 Kjo është më e ulët se fitimi pa e bërë ‘screening’ e punëtorëve kur ishte $215,000 13 www.valmirnuredini.tk

14. Ndikimi i “screening” në tërheqjen e aplikantëve Supozojmë që në treg ka: Firma të tipit 1: aplikojnë “screening” Firma të tipit 2: nuk aplikojnë “screening” Çfarë punëtorë tërheqin secila prej tyre? Një punëtorë që aplikon në Firmën 1, ka 70% shanse të që punësohet dhe të marrin $91,429 Tabela 4.1. Një punëtorë që aplikon në Firmën 2, mund të punësohet me siguri të lartë nëse është i përshtatshëm të terma të përgjithshëm dhe merr $55,000 Punëtorët aplikojnë tek Firma 1, pasi $91,429 x 0.70 = $64,000 (> $55,000) 14 www.valmirnuredini.tk

15. Ndikimi i “screening” në tërheqjen e aplikantëve Por, nëse refuzohen atëherë firmat e tjera nuk i punësojnë ata punëtorë Nën supozimin që informatat nga “screening” bëhen publike Kjo është një çështje e ndjeshme për shumë punëtorë Nëse refuzohet, vetë-punësohet dhe fiton $40,000. Nën këto kushte, vlera e pritur nga aplikimi është më e madhe se vetëpunësimi. Prandaj të gjithë aplikojnë. Në praktikë, firmat që aplikojnë “screening” dhe paguajnë pagë të lartë tentojnë të pozicionohen mirë në treg dhe të tërheqin punëtorët më të aftë. 15 www.valmirnuredini.tk

16. Konkluzionet “Screening’ është më profitabil kur: kushton pak për kompaninë, ose kur përfitimet si rezultat i “screening” tejkalojnë kostot përkatëse, rezulton me refuzim më të madh të punëtorëve dhe siguron që nuk merret në punë punëtori i gabuar, punëtorët që duhet të ‘screen’ janë të kushtueshëm të merren në punë 16 www.valmirnuredini.tk