Ο ιός της Λύσσας - Επιδημιολογικά στοιχεία

1. Σεραφείμ Χαϊντούτης Υποψήφιος Διδάκτορας Ο ιός της Λύσσας - Επιδημιολογικά στοιχεία ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΘ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ & ΛΟΙΜΩΔΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ

2. Ιστορικά Δεδομένα • - 2300 π.Χ. ---> περιγραφή νόσου στη Μεσοποταμία • 1804 ---> Zinke: μόλυνε υγιείς σκύλους με σάλιο μολυσμένων σκύλων «Λοιμογόνος φύση σάλιου» • 1881-1889 ---> Pasteur: ανεπιτυχής καλλιέργεια «άγνωστου» μικροβίου, απέδειξε ότι βρίσκεται στο σάλιο, έδειξε ότι με συνεχείς διόδους σε πειραματόζωα τροποποιείται και μπορεί να ανοσοποιεί • 1885 ---> 1ο αντιλυσσικό εμβόλιο σε παιδί με επιτυχία (αποξηραμένος νωτιαίος μυελός κουνελιού που μολύνθηκε με τροποποιημένο ιό, >100 διόδους) • 1903 ---> Remlinger: Διηθητός λοιμογόνος παράγοντας, Negri: διαγνωστική σημασία κυτταροπλασματικών εγκλείστων

3. Ταξινόμηση και Δομή του ιού • Ταξινόμηση • Τάξη Mononegavirales • Οικογένεια Rhabdoviridae • Γένος Lyssavirus (11 είδη ιών) • Μορφολογία • Σχήμα σφαίρας περιστρόφου • Διαστάσεις: 75 nm (διάμετρος) x 180 nm (μήκος) • Γονιδίωμα μονόκλωνο RNA • Καψίδιο ελικοειδούς συμμετρίας • Λιποπρωτεϊνικό περίβλημα

4. Ταξινόμηση και Δομή του ιού • Αντιγονικότητα • 5 Πρωτεΐνες • Νουκλεοπρωτεΐνη (Ν) • Φωσφοπρωτεΐνη (P) • Matrix πρωτεΐνη (M) • Γλυκοπρωτεΐνη (G) • Πολυμεράση (L) • Περισσότερο αντιγονική: G (είσοδος του ιού στα κύτταρα) – στόχος παραγωγής εξουδετερωτικών Abs

5. Ταξινόμηση και Δομή του ιού • Επίδραση φυσικοχημικών παραγόντων • Ευαίσθητος σε απολυμαντικά • οξέα – pH <3 • αλκάλεα – pH >11 • φαινόλες (όχι 0,2%) • αλκοόλες, χλωρίνη, κρεσόλες, φορμόλη, απορρυπαντικάκ.α. • Ευαίσθητος σε θέρμανση (30 min, 56 oC) • Ευαίσθητος σε υπεριώδη ακτινοβολία • Παραμένει ζωντανός σε πτώματα για πολλές ημέρες (7-10, 20 oC) • Επιβιώνει πολύ περισσότερο όταν βρίσκεται σε ψύξη (για μήνες σε κομμάτια εγκεφάλου βυθισμένα σε 50% γλυκερόλη, για έτη στους -70oC)

6. Ταξινόμηση και Δομή του ιού • Άγριος ιός – ιός των δρόμων (street virus, virus des rues) • Οποιοδήποτε στέλεχος απομονωθεί από ασθενές ζώο (φυσικά περιστατικά) • Σταθερός ιός (fixed virus, virus fix) • Συνεχείς δίοδοι σε πειραματόζωα (Pasteur) / κυτταροκαλλιέργειες • Χρησιμοποίηση για ανοσοποίηση

7. Επιζωοτιολογία • Κατανομή στη φύση • Παγκόσμια εξάπλωση • Απομονωμένες χώρεςπ.χ. Ν. Ζηλανδία: απαλλαγμένες • Πρώτη αναφορά στη σύγχρονη Ιστορία: Πολωνία  Στη συνέχεια εξαπλώθηκε • Δυτική Ευρώπη: Εμβολιασμοί  Ιός μόνο σε νυχτερίδες • Βαλκάνια: κατά καιρούς καταγράφονται περιστατικά

8. Επιζωοτιολογία • Αποθήκες του ιού στη φύση • Άγρια σαρκοφάγα, σκύλοι • Ευπαθή είδη • Όλα τα θερμόαιμα ζώα • Πάρα πολύ ευπαθή (αλεπού, τσακάλι, λύκος) • Πολύ ευπαθή (γάτα, νυχτερίδες, λαγόμορφα, τρωκτικά, βοοειδή, ρακούν, ασβός) • Λιγότερο ευπαθή(σκύλος, ίππος, πρωτεύοντα, αιγοπρόβατα)

9. Επιζωοτιολογία • Φυσικοί ξενιστές • Carnivora • Chiroptera • Ικανοί μεταδότες • Είδη των οικογενειών • - Canidae • Viverridae • ορισμένες νυχτερίδες • Φυτοφάγα: όχι τάση να δαγκώνουν – περιορισμένος ρόλος στη μετάδοση

10. Επιζωοτιολογία • Μεταδότες του ιού ανά ήπειρο • Βόρειο ημισφαίριομετάδοση από 1/περισσότερα είδη ζώων του δάσους π.χ. • ΗΠΑ (ανάλογα με περιοχή): Ρακούν, ασβός, κογιότ, κ.α. • Ευρώπη – Ασία: Κόκκινη αλεπού, τσακάλι • Ν. Αφρική – Καραϊβική: Τσακάλι, μαγκούστα • Ευρωπαϊκή Τουρκία: Λύσσα σε σκύλους ΚΑΙ άγρια σαρκοφάγα • Αναδυόμενος ιός: εντομοφάγες νυχτερίδες (Β. Αμερική, κάποιες Ευρω-παϊκές χώρες, Ασία & σε Αυστραλία) → μετάδοση σε άνθρωπο

11. Επιζωοτιολογία Κεντρικός ρόλος αλεπούδων Η εξάπλωση της λύσσας σχετίζεται άμεσα με την πυκνότητα των αλεπούδων (αν <1 αλεπούδες/Km2 μείωση αριθμού κρουσμάτων)

12. Επιζωοτιολογία • Ελλάδα • 1954: 1135 κρούσματα • 1956: 989 κρούσματα • 1970: 77 κρούσματα • 1974: 38 κρούσματα • Πτωτική τάση (π.χ. 1981: - , 1982: 2 κρούσματα) • Μέχρι το 2012: δεν είχαν αναφερθεί κρούσματα από το 1988 • 2012-2013: 13 περιστατικά σε σκύλους και αλεπούδες (Κεντρική-Δυτική Μακεδονία • Ερωτήματα: Αίτια μείωσης κρουσμάτων; Αίτια επανεμφάνισης;

13. Επιζωοτιολογία • Απέκκριση του ιού • Σάλιο μολυσμένου ζώου(1-5 ημέρες πριν από την εκδήλωση των συμπτωμάτων, έως το θάνατο) • Τρόποι μετάδοσης του ιού • Δάγκωμα από μολυσμένο ζώο • Σπάνιοι τρόποι μετάδοσης • Νυχτερίδες: αερογενώς (σπηλιές) • Εκδορές – επαφή με μολυσμένο σάλιο • Κατάποση μολυσμένων βιολογικών υλικών • Μεταμόσχευση κερατοειδούς

14. Βιολογικές ιδιότητες – Παθογόνος δράση Περίοδος επώασης (15 ημέρες – 6 μήνες) εξαρτάται από: - Βαθμό νεύρωσης της περιοχής - Απόσταση σημείου δήγματος από ΝΜ/εγκ. - Στέλεχος ιού - Τίτλο ιού - Ηλικία κ.α. Είσοδος ιού → ενδομυϊκά Α) Άμεση είσοδος σε περιφερικά νεύρα Β) Πολλαπλασιασμός στις μυϊκές ίνες Μεταφορά στις νευρομυικές συνάψεις

15. Βιολογικές ιδιότητες – Παθογόνος δράση Σπάνια: είσοδος ενδορινικά  άμεση είσοδος σε τρίδυμο Στοματικό βλεννογόνο/έντερο  πολ/μος τοπικά / έντερο  κρανιακά νεύρα Μεταφορά στο ΝΜ και στο στέλεχος εγκεφάλου (ενδοαξονικά μέσα στα περιφερικά νεύρα με παλίνδρομη παθητική κίνηση, ταχύτητας 10-400 nm την ημέρα) Είσοδος στον εγκέφαλο  Πολλαπλασιασμός σε νεύρα και αλλαγή της συμπεριφοράς Κίνηση φυγόκεντρα (100-400 nm την ημέρα) προς σιαλογόνους αδένες, οφθαλμούς, δέρμα κ.α. ιστούς

16. Ανοσολογική αντίδραση • Γενικά: ιός μη διαθέσιμος στο ανοσοποιητικό, αργή ανοσοαπάντηση • Χυμική ανοσία • Αποτελεσματική μορφή ανοσολογικής αντίδρασης • Παραγωγή εξουδετερωτικών αντισωμάτων έναντι του ιού • Παραγωγή ή προηγούμενη ύπαρξη αντισωμάτων στον ορό του αίματος (π.χ. λόγω εμβολιασμού): Εξουδετέρωση του ιού • Κυτταρική ανοσία • - Κινητοποίηση CTL • - Αναποτελεσματική στην καταστροφή μολυσμένων κυττάρων

17. Εργαστηριακές μέθοδοι • Επιβεβαίωση παρουσίας του ιού σε ζώα που νοσούν • - Ιστοπαθολογική εξέταση για σωμάτια Negri (όχι πλέον) • Ανοσοφθορισμός (χρυσό πρότυπο) • Απομόνωση του ιού σε κυτταροκαλλιέργειες • Βιολογική μέθοδος σε ποντίκια • ELISA • RT-PCR (δεν συστήνεται από το OIE, Ψευδώς θετικά αποτελέσματα) • Εκτίμηση επιπέδων ανοσοποίησης • Οροεξουδετέρωση / εξουδετέρωση φθορισμού ---> Έκφραση τίτλου σε IU • ELISA

18. Μέτρα πρόληψης • Εμβολιασμοί κατοικίδιων ζώων • Nobivac Rabies (Intervet): σκύλος- γάτα-ίππος-βοοειδή-κουνάβια • Vanguard-R (Pfizer): σκύλος-γάτα-βοοειδή-χοίροι-πρόβατα-αίγες-άλογα • Rabisin (Merial): όλα τα είδη ζώων • Rabdomun (Pfizer): σκύλος-γάτα-βοοειδή • Εμβολιασμοί άγριων ζώων (δολώματα) • Περιορισμός αδέσποτων σκύλων (εμβολιάζονται σκυλιά πόλεων, μικρός αριθμός) • Ενημέρωση του κοινού

19. Συμπερασματικά • Σοβαρός παθογόνος παράγοντας για τη δημόσια υγεία • Απαραίτητη η εφαρμογή προληπτικών μέτρων • Ενημέρωση κοινού • Ιδιοκτήτες να απευθύνονται στους κτηνιάτρους • Ενημέρωση κτηνιάτρων για τους χειρισμούς • Τελικός στόχος: Εκρίζωση με όσο το δυνατόν λιγότερες απώλειες • (οικονομικές, ζώα, ανθρώπους…)

20. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!