Download
1 / 64
710 likes | 1.33k Views
Aqronomluq i xtisas ı nın “Bitki mühafizəsi” i xtisaslaşması üzrə “Ümumi fitopatologiya” kursu. Mövzu 1 1 . Ascomycota və ya kisəli göbələklər şöbəsi . P L A N: 1 1.1 Ascomycota şöbəsinə daxil olan bəzi qrup göbələklərin biologiyası
E N D
Aqronomluq ixtisasının “Bitki mühafizəsi” ixtisaslaşması üzrə “Ümumi fitopatologiya” kursu Mövzu 11. Ascomycota və ya kisəli göbələklər şöbəsi P L A N: 11.1 Ascomycota şöbəsinə daxil olan bəzi qrup göbələklərin biologiyası 11.2 Ashacascomucetes sinfi (Taphrinomycetes) göbələkləri 11.3 Euascomycetes sinfi göbələkləri: Plekmomisetlər qrup sırası. Pirenomisetlər qrup sırası göbələkləri
ƏDƏBİYYAT 1. Cəfərov İ. Ümumi fitopatologiya. Bakı: Elm, 2007, 392 s. 2.M.Timur Döken, Erkol Demirçi, Hüseyn ZenginFitopatoloji. Erzurum: 2010, 256 s. 3. Общая и сельскохозяйственная фитопатология / Ю.Т.Дьяков, М.И.Дементьева и др. М.: «Колос», 1984, 495 с. 4. Попкова К. Общая фитопатология. М.: Агропромиздат, 1989, 362 с. 5.Семенкова И.Г., Соколова Э.С. Фитопатология. М.: Изд. Академия, 2003, 496 с. 6. Чикин Ю.А. Общая фитопатология (часть 1). Учебное пособие - Томск: ТГУ, 2001, 170 с. www. google.ru www.dic.academic.ru www.tankonyvtar.hu/. www. agroteh-garant.ru www.ual.es/GruposInv/ myco-ual/asexual. faculty.clintoncc.suny.edu/. www.inspectapedia.com/.
Ascomycotavəyakisəligöbələklərşöbəsi Bu göbələklərinənböyükşöbələrindənbiriolub, 30000-ə qədərnövübirləşdirir. Kisəligöbələklərüçünçoxhüceyrəlimitselxarak-terikdir, bunagörədəonlarıaligöbələklərə aid edirlər. Onlarınhü-ceyrədivarınıntərkibinəxitridiomisetlərdəolduğukimipolisaxa-ridlərdənxitinvəβ - qlyükandaxildir. Lakinhemiaskomisetlər- He-miascomycetessinifindənolanbəzinövlərdəhüceyrədivarınıntər-kibi –mannanvəβ- qlyükandanibarətdir. Bu şöbəningöbələklərininəsasəlaməticinsiprosesnəticəsindəasklarlaaskosporlarınformalaşmasıdır. Əksər kisəli göbələklərin inkişaf tsiklində qeyri-cinsi çoxalma mühüm əhəmiyyət kəsb edir. O haploid mitsel üzərində ekzogen ola-raq əmələ gələn konidilərin köməyi ilə həyata keçirilir. Konidida-şıyanlar mitsel üzərində, tək-tək, yığım halında (koremiyalarda) və ya yastıcıqlarda (sporodoxiyalarda) və s. formada yerləşirlər.
•Arxeaskomisetlər-Archaeascomycetes (syn. Taphri-omycetes); •Hemiaskomisetlər, Çılpaqkisəlilər–Hemiascomycetesmeyvəbə-dəniyoxdur, kisələrprototunikatdır, mitselüzərindəvəyatək-təkhüceyrələrinqovuşmasızamanıəmələgəlir; •Həqiqikisəlilər- Euascomyceteskisələreutunikat – unitunikat, bəzihallardaprototunikantdır, meyvəbədəninindaxilindəvəyasəthindəəmələgəlir. •Lokuloaskomisetlər - Loculoascomycetes (syn. Dothideomy-cetes)- kisələreutunikat – bitunikatdır, xüsusiyarıqlardalokulalardaəmələgəlir. Lokulalaraskostromavəyapsevdotesidəbaşverir.
Aschaeascomycetessinifi (syn. Taphrinomycetes) Bu sinifinnümaynədələrininkisələrieutunikatdır, meyvəbədənləriyoxlur, morfologiyasınagörəqrupmüxtəlifcinslidir: bəzinövlərbirhüceyrəlidir, başqalarıtək-tək, habeləçoxhüceyrəlihiflərəmələgətirirlər. Müxtəlifmənbələrəgörəsinifin 2-5 sırasımöv-cuddur. Fitopatolojibaxımdan 3 sıramaraqkəsbedir: saxaromi-setlər, tafrinalılar, protomisetlər. Saxaromisetlərsırasıəsasənmayagöbələklərindənibarətolmaqlasaprotrofdurlar. Tafrinalılarsırasındabirləşəngöbələklərbitkilərdə, protomisetlərsırasındamövcudolangöbələklərisəyabanıhaldabitənbitkilərdəparazitlikedirlər.
Saccharomycetalessırası Bu sıradabirləşənformalarvegetativbədəninquruluşunagörəfərq-lənirlər. Onlardamitselyasapvari-arakəsməli, tumurcuqlanmayanvəyaəvvəlcəsapvarisonraparçalananvətumurcuqlanandır. Bu sıranınbirçoxnümayəndələrindəhəqiqimitselyoxdur, yalnıztumurcuqlanan var. Ziqotaikimitselkəsiyininmayalanmasızamanıinkişafedir. Asklartək-təkhü-ceyrələrkimiəmələgəlirlər. Saxaromisetlərinəksəriyyətisaprotrofdurlar. Onlarbitkininvegetativhissələrinivəmeyvələrinsəthində, çiçəklərinnektarında, torpaqdayaşayır-lar. Ayrı-ayrınövlərbitkilərdəparazitlikedirlər. Beləki, Spermophthoragossypiigöbələyinəpambığınaçılmamışqozalarındaolanliflərdərastgəlinir.
Ask, askosporlarka Maya göbələyinin sporları
Meyoz və askosporogenezis Diploid somatik hüceyrələr Karioqamiya Plazmoqamiya Somatik hüceyrələr Somatik hüceyrələr
Taphrinalessırası Bu sırayabirfəsilə –Taphrinaceae, bircins - Taphrinadaxildir. Cinsyüzəqədərnövübirləşdirir. Sırayadaxilolangöbələklərdarixtisaslaşmışparazitlərdir, əsasənçəyirdəklimeyvəbitkilərindəmüxtəlifxəstəliklərtörədirlər. Şaftalıdayarpaqqıvrılması, gavalıdacib-cibə, albalıda «şeytansüpürgəsi» buqrupadaxilolanxəstəliklərdəndir.
Taphrina deformans göbələyinin hüceyrəarası dikariotik mitseli və askogen hüceyrələri
Protomycetalessırası Sıranıngöbələklərininəksəriyyətiyabanıhaldabitənbitkilərinxəstəliktörədiciləridir. Endogen formalaşanmitsel sahib bitkinintoxumalarınınhüceyrəarasındayerləşir. Mitseldəirişarşəkillivəyauzunsovhamarörtüklüxlamidosporlarəmələgəlirlər. Xlamido-sporlarqışlayırlar. Yazdaonlardan ask askosporlarlainkişafedirlər. Askosporlaraskdançıxdıqdansonramayalanırlar, sonra diploid mitseləcücərirlər, bitkitoxumasınadaxilolurlar. Bu sırayadaxilolangöbələklərinparazitləri sahib bitkinindamarlarında, yarpaq sap-laqlarında, gövdədə, şişlər, fırlarəmələgəlməsinistimuləedirlər. Sıranıntərkibinəaşağıdakıcinslərdaxildir: Protomyces, Protomycopsis, Volkartia.
Euascomycetessinifi Askomikotaşöbəsinədaxilolangöbələklərin 90%-ə yaxınıbusinifdətoplaşmışdır. Müasirdövrdəkifayətqədəraparılan mole-kulyar –genetiktədqiqatlarsinifəmənsubgöbələklərinüstünlükləriniüzəçıxarır. Bu göbələklərüçüninkişaftsikliasklımeyvəbədənivəkonidialsporverməninəmələgəlməsiiləxarakterizəolunur. Sinfinfitopatogennövlərindəqeyri- cinsikonidialçoxalmacinsiçoxalmaüzərindəüstünlüktəşkiledir. Euaskomisetlərsinifigöbələklərindəüç tip həqiqimeyvəbədənifərqləndirirlər: kleystotesi, peritesivəapotesi.
Plektomisetlərqrupsırası Plektomisetlərqrupsırasınameyvəbədənikleystotesi, bəzənperistesiliolangöbələkləraiddirlər. Onlarınmeyvəbədənində proto-tunikatasklarsəliqəsizyerləşir, askosporlarhəmişəpassivazadolur, onlarıniçərisindəpraktikəhəmiyyətiolannövlərçoxdur. HəminnövlərEurotialessırasınaaiddirlər. Eurotialessırasınadaxilolangöbələklərinmeyvəbədənimitselüzərindəinkişafedənkiçikkleystotesitlərdənibarətdir. Sıranınnümayəndələrininəksəriyyətibitkimənşəlisubutratlardasaprotrofhəyattərzikeçirirlər. Penicilliumcinsinədaxilolanbirsıranümayəndələrsaxlamazamanı alma vəsitruslardameyvələriyolu-xurlar. Tibbdəgeniştətbiqolunanpensillinəsasantibiotiklərdənbiridir.
Pirenomisetlərqrupsırası Pirenomisetlərqrupsırasınameyvəbədəniperitesi, azhallardakleystotesiolannövlərdaxildirlər. Unitunikatasklarmeyvəbədə-nindəyığımvəyaqathalındayerləşirlər, askosporlarkisədənfəalazadolunurlar. Kleystotesimitseldəəmələgəlir. Peritesisubstratınsəthindəvəyaonayüklənmişvəziyyətdəolabilir. Növlərinəksəriy-yətindəperitesivəyastromalartündrəngli, digərlərindəaçıq, bəzənşəffafrənglidirlər. Pirenomisetlərinnümayəndələrininmüəyyənhissəsibitkiqalıqlarındaolansaprotroflardır. Onlarınarasındafito-patogennövlərdəçoxdur, xəstəliktörədiciləriçərisindəhəmobliqat, həmfakültətivparazitlərvardır.
Pirenomisetlərinkonidimərhələsiparazitdir. Onlarvegetasiyadövrübitkilərdəinkişafedirvəkütləviçoxalmaya, eləcədəgöbələyinyayılmasınaxidmətedir. Kisəmərhələsiənçoxutökülənyarpaqlardainkişafedirvəqışlamayaxidmətedir. Pirenomisetlərintörətdiyixəstəliktipləriçoxmüxtəlifdir: unluşeh, gövdəvəbu-daqlardanekroz –xərçəngxəstəlikləri, ləkəliklərvə s. Aşağıdakısı-ralarpirenomisetləriçərisindəpraktikəhəmiyyətlidir: Microascales, Erysiphales, Hypocreales, Sphaeriales, Diaportales, Clavicipitales.
Microascalessırası Bu sırayamənsubgöbələklərinmeyvəbədənitündrəngliperite-silərdir. Peritesilərəsasənsubstratınsəthindəəmələgəlir. Asko-sporlarpassivazadolur, peritesidənselikdamcılarıiləçıxırlar.Sıra-nınçoxlunümayəndələrikəndtəsərrüfatıbitkilərinəvəmeşətəsərrü-fatınaböyükzərərvururlar. Ceratocystiscinsisıranınnümayəndələriarasındakəndvəmeşətəsərrüfatınaənçoxzərərvuranlardandır. C.ulmigöbələyiŞimaliAmerikavəAvropanınmeşə, park vəmühafizəzolaqlarındabecə-rilənbitkilərindəhollandxəstəliyinintörədicisidir. Yoluxmuşbitki-lərinyarpaqlarıtezlikləsaralırvəsoluxurlar. Budaqlarınucuquruyur. Güclüyoluxmazamanıbütünağacbirneçəgünmüddətindəquruyabilir.
