Invloed van ouderlijke conflicten op de ontwikkeling van kinderen 21 oktober 2010 – Gent

1. Invloed van ouderlijke conflicten op de ontwikkeling van kinderen21 oktober 2010 – Gent Nathalie Heurckmans Vrije Universiteit Brussel Vakgroep Ontwikkelings- en Levenslooppsychologie Herhaling titel van presentatie

2. Wat zijn ouderlijke conflicten? Cijfers? .... • Kinderen die getuige zijn van ouderlijk partnergeweld : een verhoogd risico om psychologische problemen te ontwikkelen? • Zijn jonge kinderen kwetsbaarder dan oudere kinderen? • Is er een verschil tussen baby’s, peuters/kleuters, lagere schoolleeftijd, pubers? • Zijn er verschillen tussen jongens en meisjes? • Hebben deze kinderen meer risico om later zelf betrokken te geraken in partnergeweld ? Herhaling titel van presentatie

3. Ouderlijke conflicten of partnergeweld • Gevarieerde vormen : • psychisch : dreigen met fysiek geweld, belachelijk maken, beledigen, ... • fysiek : slaan, schoppen, trappen, ... • seksueel geweld : publieke seksuele vernedering,verkrachting, ... • Direct en indirect geweld • Direct geweld: slaan,schoppen, verkrachten, uitschelden,... • Indirect geweld : vernielen van waardevolle voorwerpen, mishandelen/doden van een lievelingsdier, ... Herhaling titel van presentatie

4. Doel : partner controleren, manipuleren en domineren zodat zijn/haar integriteit wordt aangetast. • Soms :eenmalig geweld • Meestal :repetitief proces • verregaande gevolgen • gedrag van het slachtoffer wordt beïnvloed door een mogelijk nieuwe aanval van de partner Herhaling titel van presentatie

5. Vaak verborgen problematiek • Onderzoek (Universiteit Hasselt) : 20 – 27 % van vrouwen 2 – 8 % van mannen slachtoffer is Herhaling titel van presentatie

6. Onderzoek : 105 leerlingen uit het A.S.O.: • 39% : af en toe geconfronteerd • 22% : frequent getuige • 43% ouders gebruiken fysieke of verbale agressie • 6% ernstig fysiek en verbaal geweld Een klas van 20 leerlingen : 11 à 12 leerlingen getuige zijn 5 à 6 onder hen: ouders met lichamelijke en verbale agressie Herhaling titel van presentatie

7. Waar? • Meeste onderzoeken: ouders die gescheidenzijn • Weinig over verschillen binnen andere gezinstypen • intacte gezinnen • co-ouderschapsgezinnen • moedergezinnen • vadergezinnen Herhaling titel van presentatie

8. Verband tussen functioneren van kind en scheiding van ouders • Verschillende factoren • Vooral schade bij scheiding met hevige en chronische ouderlijke conflicten Herhaling titel van presentatie

9. Een overzichts studie van Furstenberg en Cherlin • Hoog conflictniveau tussen moeder en vader = risico voor ontwikkeling van scheidingskinderen Verschillende argumenten: - veroorzaakt angst en stress - risico om mee-getrokken te worden in ouderlijke ruzies - moeten kiezen voor één van beide ouders - leidt vaak tot in-consistent ouderschap - ruziënde ouders: slechte rolmodellen Herhaling titel van presentatie

10. Onderzoek van Harthoorn (2009): verschillen in effect van ouderlijke conflicten op Welbevinden Internaliserende problemen: angst depressie emotionele problemen Externaliserend problemen agressie gedragsproblemen intacte gezinnen co-ouderschapsgezinnen moedergezinnen Vadergezinnen Herhaling titel van presentatie

11. Richting van het effect van ouderlijke conflicten: voor alle gezinstypen hetzelfde: • lager persoonlijk welbevinden • hogere score op internaliserende en externaliserende problemen De sterkte van het effect verschilt echter wel per gezinstype Herhaling titel van presentatie

12. Co-ouderschapsgezinnen : het sterkste effect op • persoonlijk welbevinden • depressie • agressie • gedragsproblemen -->blijvend confrontatie met ruzies tussen ouders • Intacte gezinnen : het sterkste effect op • angst • emotionele problemen --> Angst dat ouders gaan scheiden Herhaling titel van presentatie

13. Nog correlaties • Moedergezin : correlatie met • Welbevinden • Angst • Depressie • Emotionele problemen • Gedragsproblemen Vadergezinnen : geen correlaties  de kleine groepsgrootte in deze dataset • Geen significante verschillen gevonden tussen het niveau van veel en heel veel ruzies. Herhaling titel van presentatie

14. Welbevinden co-ouder moeder • Angst intact moeder • Depressie co-ouder moeder • Emotio.probl intact moeder • Agressie co-ouder • Gedragsprobl co-ouder moeder Herhaling titel van presentatie

15. Onderzoek in België (2008): 10 procent mannen (18 en 75 jaar) slachtoffer van partnergeweld • 5,3 % : gematigd geweld • 3,4 % : ernstig geweld • 1,7 % : zeer ernstig geweld Hoofdzakelijk verbaal-psychologische terreur: kleineren, beledigen, het weghouden bij vrienden of familie, intimidatie • Ander effect op kinderen? • Niet onderzocht • Nog groter taboe Herhaling titel van presentatie

16. Positie van het kind • 1. Terugtrekken • 2. Zelf tussenkomen : helpen door te sussen,, … • 3. Conflict naar zich toe trekken : vervelend gedrag tonen, onhandigheid zijn , … • 4. Ouders afleiden : aandacht te vragen, ‘kleine kind’ plots zijn, … • 5. In coalitie met slachtoffer gaan • 6. In coalitie met pleger gaan Herhaling titel van presentatie

17. Soms : ouders betrekken hun kind bij conflict • 1. kind wordt gevraagd te helpen • 2. kind wordt in coalitie getrokken door slachtoffer • 3. kind wordt in coalitie getrokken door pleger Herhaling titel van presentatie

18. Andere manier om naar positie van kind te kijken • 1. Ooggetuige • 2. Oorgetuige • 3. Getuige zijn van de gevolgen (fysiek, materieel, …) •  4. Zelf slachtoffer door actief tussen komen: fysieke en psychische gevolgen • 5. Betrokken worden door ouders: als bescherming gebruikt, middel om te kwetsen Herhaling titel van presentatie

19. Invloed op de kinderen? • Kinderen die getuige zijn van ouderlijk partnergeweld : een verhoogd risico om psychologische problemen te ontwikkelen? • Zijn er nog andere mogelijke problemen? • Zijn jonge kinderen kwetsbaarder dan oudere kinderen? • Is er een verschil tussen baby’s, peuters/kleuters, lagere schoolleeftijd, pubers? • Zijn er verschillen tussen jongens en meisjes? • Hebben deze kinderen meer risico om later zelf betrokken te geraken in partnergeweld ? Herhaling titel van presentatie

20. Verhoogd risico om psychologische problemen te ontwikkelen? • Veel studies - een beperkt aantal kinderen • K. Sternberg (2006) e.a. een mega-analyse uitgevoerd: 1870 onderzochte kinderen Herhaling titel van presentatie

21. Kind die opgroeit met gezinsgeweld: meer risico om psychologische, sociale en schoolse problemen • Kind die getuige is van gezinsgeweld : verschilt niet van lichamelijk mishandelde kinderen • Kind die getuige EN slachtoffer is van gezinsgeweld : meeste risico • Aantal ontwikkelingsproblemen stijgt naarmate aantal stressoren toeneemt = “double whammy effect” • Vooral duidelijk bij voorkomen van internaliseringsstoornissen Herhaling titel van presentatie

22. Internaliseringsproblemen • “slachtoffer – getuige” : • 187% meer kans op internaliseringsstoornissen dan kind die niet in een gewelddadig gezin leeft • 38% meer kans op internaliseringsstoornissen dan kind die getuige van partnergeweld is • “getuige”: • 107% meer kans op internaliseringsstoornissen dan kind die niet in een gewelddadig gezin leeft Herhaling titel van presentatie

23. Externaliseringsproblemen: oppositioneel gedrag, delinquent en agressief gedrag • Kind die niet met gezinsgeweld wordt geconfronteerd: externaliseringsproblemen nemen af met de leeftijd • Kind die in gewelddadige gezin leeft: • frequentie van deze problemen blijven stabiel Herhaling titel van presentatie

24. Externaliseringsstoornissen: • geen verschillen tussen “getuige” en “slachtoffer” • Internaliseringsstoornissen: • komt meer voor bij “getuige” dan bij “slachtoffer” Herhaling titel van presentatie

25. Ernst van de gevolgen afhankelijk van: • leeftijd van het kind • ernst van de feiten • duur van de feiten • betekenis die feiten voor het kind krijgt(verantwoordelijkheid ) • plicht tot geheimhouding • weerbaarheid van het kind af- of aanwezigheid van beschermende factoren: Herhaling titel van presentatie

26. Beschermende factoren: • - aanwezigheid van goed zorgende volwassenen • - goede school • - deelnemen aan goedgeorganiseerde, veilige jeugdactiviteiten • - waardering ervaren voor je kunnen door anderen • - goed contact met leeftijdsgenoten • - goede intelligentie • - hulp krijgen en steun ervaren vanuit dichte omgeving • - herstel van de veiligheid in het gezin • - … Herhaling titel van presentatie

27. Nog andere gevolgen? Neurobiologische gevolgen • Onderzoek van Perry (2002) : • zeer jonge kinderen die emotioneel verwaarloosd waren, op driejarige leeftijd : hersenomvang beduidend kleiner dan die van andere kinderen van dezelfde leeftijd • door chronische traumatisering: bepaalde hersengebieden niet goed ontwikkeld • traumatische ervaringen : activering van stresshormonen in hersenen -->kan leiden tot posttraumatisch stressyndroom (PTSS) Herhaling titel van presentatie

28. Amerikaanse onderzoek Adverse Childhood Experiences (ACE) Study: • sterke relatie tussen negatieve jeugdervaringen en psychische én lichamelijke gezondheid op volwassen leeftijd • schade in de hersenen (verstoorde hormoonhuishouding) speelt een rol.  • hersenen van jonge kinderen erg vormbaar • Belangrijk : snelle interventie en vroege signalering Herhaling titel van presentatie

29. Zijn jonge kinderen kwetsbaarder dan oudere kinderen? Onderzoek van K. Sternberg e.a. : drie leeftijdsgroepen 4 - 6 jaar 7 - 9 jaar 10 - 14 jaar Verwachting: jonge kind vertoont grotere kwetsbaarheid minder mogelijkheden om gevoelens te reguleren minder cognitieve mogelijkheden om situatie te overzien nog afhankelijk van hun ouders Deze hypothese werd echter niet bevestigd Herhaling titel van presentatie

30. Onderzoek K.J. Sternberg

31. Internaliseringsproblemen : • ouder kind : evenveel/meer kans op internaliseringsproblemen • Getuige : meer kans op internaliseringsproblemen dan slachtoffer Externaliseringsproblemen: 4-9 jarige : niet meer of niet minder risico als ze met één enkele vorm van intrafamiliaal geweld worden geconfronteerd 10-14jarigen die getuige zijn : hoogste risico op externaliseringsstoornissen • 4-6 jarige en 7-9jarige “slachtoffers – getuige” hoogste risico op externaliseringsstoornissen Herhaling titel van presentatie

32. Dit onderzoek : geweld op latere leeftijd : zeer ernstige gevolgen • veel bewuster kunnen reflecteren over de betekenis van de mishandelingen • daardoor meer zelfverwijten of boosheid ervaren • Andere onderzoeksgegevens: jonge kinderen zijn kwetsbaarder • Longitudinale studies kunnen deze onverwachte leeftijdsverschillen inzake kwetsbaarheid t.o.v. familiaal geweld verder uitklaren. Herhaling titel van presentatie

33. Is er een verschil tussen baby’s, peuters/kleuters, lagere schoolleeftijd, pubers? • Baby’s • langdurige stress : remmende werking op rijping van de hersenen: ontwikkelingsachterstand • passiviteit valt op: lusteloos, vaak gespannen lichaamshouding, afwijzend gedrag tegenover contact en intimiteit • extreem vaak huilen • slaapproblemen en eten moeilijk • angst voor harde geluiden en stemmen Herhaling titel van presentatie

34. Peuters en kleuters • - vertraagde taalontwikkeling • - vertraagd zindelijkheidsproces • - somatische klachten (hoofdpijn, buikpijn, …) • - onrust • - agressief gedrag en driftbuien • - minder spelen of speelt met minder plezier en minder interesse • - angst om alleen te zijn • - hevige reacties bij harde geluiden, plotse bewegingen, ed. • - eerste tekenen van hechtingsproblemen • minder geïnteresseerd in contact • zich terugtrekken of • net overdreven aanhankelijk(naar vreemden) Herhaling titel van presentatie

35. Lagere schoolleeftijd • Onderscheid tussen kinderen die internaliseren (naar binnen richten) en externaliseren (naar buiten afreageren) • Internaliserende kinderen (meestal meisjes): depressie, negatief zelfbeeld, angst, verdriet, verlegenheid, faalangst, … • Externaliserende kinderen (vooral jongens):agressief gedrag, pesten, vernielzucht en verzet tegen autoriteit. • zowel met leeftijdsgenoten als met volwassenen sociale problemen Herhaling titel van presentatie

36. Negatieve invloed op nachtrust van kinderen (30 minuten korter slapen) prikkelbaarheid overdag • Ook bij negeren : verhoogde spanning • DUS : • sociaal isolement • concentratieverlies • tegendraads gedrag • internaliserende gedragingen (bij meisjes) • externaliserend gedragingen (bij jongens) • verstoorde nachtrust Herhaling titel van presentatie

37. Pubers • schoolproblemen • drugs- en alcoholgebruik • agressie Herhaling titel van presentatie

38. Omgaan met gezinsconflicten : verschil tussen jongens en meisjes? • Meisjes : • zichzelf meer verantwoordelijkheid toekennen • problemen en noden van ouders opvangen • zichzelf schuld geven -->risico op internaliseringsproblemen Jongens: • verdedigingsmechanismen • minder zichzelf schuld geven • boos en agressief -->eerder externaliseringsstoornissen Herhaling titel van presentatie

39. Niet alle onderzoekers stellen deze verschillen tussen jongens en meisjes vast Verder onderzoek noodzakelijk Herhaling titel van presentatie

40. Gevolgen op lange termijn • Hebben deze kinderen meer risico om later zelf betrokken te geraken in partnergeweld ? • Is er een herhalingsdynamiek waardoor ze zelf meer kans hebben om later dader of slachtoffer van partnergeweld te worden? Herhaling titel van presentatie

41. Twee theoretische kaders/modellen om herhalingsdynamiek te verklaren • de leertheoretische benadering- het “sociaal leren” model • de systeemtheoretische benadering Herhaling titel van presentatie

42. Leertheoretische benadering (“sociaal leren” model): • imitatie en observatieleren : kind neemt gedrag van ouder over • niet enkel agressief gedrag t.o.v. de partner • ook bepaalde vaardigheden : reguleren van emoties en gedrag, probleemoplossingsstrategieën , conflicthanteringen  Gevaar om sneller in controlerende, manipulerende en dominerende relaties terecht te komen Herhaling titel van presentatie

43. Systeemtheoretische benadering: • vaak gesloten gezin weinig (positieve, modererende) invloed van buitenwereld • kind krijgt weinig veiligheid en weinig kans om te exploreren minder ontplooien om mogelijkheden/ beperkingen te leren kennen • sociale relaties niet veilig • steeds op hun hoede • interpreteren gedrag van anderen vaak als agressief  Gevaar om sneller in controlerende, manipulerende en dominerende relaties terecht te komen Herhaling titel van presentatie

44. Besluit • Kinderen die getuige zijn van ouderlijk partnergeweld : risico op ontwikkeling van psychologische en neurobiologische problemen • Doch : geen overdreven pessimisme • Veerkracht van kinderen Herhaling titel van presentatie

45. Suggesties • Onderzoek naar lange termijn effecten • Onderzoek naar protectieve factoren • Op school (nog) meer aandacht aan sociale vaardigheden • Onderzoek naar effecten wanneer vader/moeder slachtoffer is Herhaling titel van presentatie