به نام خدا

1. به نام خدا ارائه مدل رتبه‌بندی شفافیت اطلاعاتی شرکت‌ها در ایران محقق: نجمه حاجیان استاد راهنما: دکتر علی اصغر انواری رستمی اساتید مشاور: دکتر علی رحمانی و دکتر عادل آذر

2. هدف پژوهش: هدف این پژوهش ارائه مدلی مناسب جهت ارزیابی و رتبه‌بندی وضعیت افشا و شفافیت اطلاعاتی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است؛ به نحوی که علاوه بر لحاظ کردن ابعاد مختلف اطلاعاتی و ویژگی‌های کیفی اطلاعات، با ساختار قانونی و عرفی گزارشگری ایران و الزامات و استانداردهای گزارشگری و نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان از اطلاعات در ایران متناسب باشد.

3. فرضیه‎های پژوهش: فرضیه اول: اطلاعات مالی تاریخی تأثیر معنی داری در سنجش شفافیت اطلاعاتی شرکت‌ها دارد. فرضیه دوم: اطلاعات مالی پیش‎بینی شده تأثیر معنی‎داری در سنجش شفافیت اطلاعاتی شرکت‌ها دارد. فرضیه سوم: اطلاعات غیرمالی تأثیر معنی داری در سنجش شفافیت اطلاعاتی شرکت‌ها دارد. فرضیه چهارم: زمان ارائه اطلاعات (به موقع بودن) تأثیر معنی داری در سنجش شفافیت اطلاعاتی شرکت‌ها دارد. فرضیه پنجم: قابلیت اتکا اطلاعات ارائه شده تأثیر معنی داری در سنجش شفافیت اطلاعاتی شرکت‌ها دارد.

4. پیشینه پژوهش: تحقیقاتی که در زمینه افشای اطلاعات صورت گرفته است را از یک دیدگاه می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد: 1. تحقیقات در جهت تدوین مدل ارزیابی و رتبه‌بندی شفافیت اطلاعاتی 2. تحقیقاتی که از مدلهای رتبه‌بندی شفافیت اطلاعاتی تدوین شده استفاده کردهاند

5. تحقیقات نوع اول: نمونۀ انواع روشهای تدوین مدل شفافیت و افشا و گروه بندی مؤلفه ها

6. نمونۀ انواع روشهای تدوین مدل شفافیت و افشا S&P Transparency and Disclosure Model این موسسه مدلی تحت عنوان مدل رتبه بندی شفافیت و افشا تدوین کرده و هر ساله شرکتهای زیادی را در سرتاسر دنیا رتبه بندی می کند. این موسسه اولین بار، 1500 شركت را که شامل 1200شرکت موجود در فهرست S&P GLOBAL و 300 شركت كه در فهرست بازار‌های در حال رشد S&P/IFCI هستند را با استفاده از این مدل رتبه بندی کرد. این موسسه رتبه‌بندی شرکت‌ها را به تفکیک مناطق آمریکا، آمریکای لاتین، آسیا، جنوب شرقی آسیا، ژاپن، اروپا و امریکای شمالی منتشر کرد. شاخص های کلی مدل: 1. ساختار مالکیت و حقوق مالکان )28 مولفه) 2. شفافیت مالی و افشا اطلاعات (35 مولفه) 3. ساختار هیات مدیره و مدیریت (35 مولفه)

7. Lee 2012 (Taiwan): با استفاده از روش دلفی، چهار پرسشنامه و روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) نمونه: کارشناسان بازار گروه های کلی مدل (34 مولفه): 1) شفافیت اطلاعاتی(7 مولفه) 2) افشا اطلاعات مالی (7 مولفه) 3) حقوق ذینفعان (6 مولفه) 4) حمایت از حقوق سهامداران (7 مولفه) 5) تقویت عملکرد هیات مدیره (7 مولفه) Cheung et al 2010 (China): استفاده از 56 معیار از 86 معیار مدل رتبه بندی حاکمیت شرکتی وطبقه بندی به اجباری(24 عدد) و اختیاری(32 عدد) گروه های کلی مدل (56 مولفه): • حقوق سهامداران، • رفتار منصفانه (اقلیت) سهامداران، • نقش ذیتنفعان ، • شفافیت و افشاء • ترکیب و مسئولیت های هیأت مدیره

8. Aksu et al 2006 (Turkey): 98 معیار مدل S&P برای هماهنگی با فرهنگ و مقررات ترکیه تعدیل شد و به 106 معیار تغییر یافت. گروه های کلی مدل (106 مولفه): • ساختار مالکیت و روابط سرمایه گذاران • شفافیت مالی و افشای اطلاعات • فرآیند و ساختار هیات مدیره و مدیریت Naser& Nuseibeh 2003 (Saudi Arabi) به هفت گروه استفاده کننده از صورتهای مالی شامل سرمایه گذاران انفرادی، سرمایه گذاران نهادی، دانشگاهیان، حسابرسان، ماموران دولت، ماموران اعتباری بانکها و تحلیل گران مالی پرسشنامه ارسال شد. شاخص افشا سپس به وسیله میانه و میانگین رتبه اهمیتی که استفاده کنندگان به هر مورد موجود در شاخص داده اند وزن دهی شده است یکبار شاخص بدون وزن ( صفر و یک) و یکبار شاخص موزون (نمرات 1 تا 5) استفاده شد. گروه های کلی مدل (55 مولفه): • اطلاعات اجباری (23 مولفه) • افشای اطلاعات اختیاری مربوط به افشای اجباری (18 مولفه) • افشای اطلاعات اختیاری غیر مربوط به اطلاعات اجباری (14 مولفه)

9. Botosan 1997 انتخاب مولفه ها توسط مجموع این موارد است: مطالعه گزارشگری تجاری انجمن حسابداران خبره آمریکا (1994) یعنی گزارش کمیته جنکینس، پرسشنامه بین المللی SRIبرای نیازهای اطلاعاتی سرمایه گذاران (1987) و مطالعه گزارش سالانه انجمن حسابداران خبره کانادا(1991). سایر منابعی که انتخاب موارد موجود در شاخص را کمک کرد مقاله مورتون (1987)، کینگ و همکارانش (1990) هیلی و پالپو (1993) و گزارشهای کمیته اطلاعات شرکتی AIMR ، برگ رتبه بندی زیرکمیته صنعت ماشین آلات AIMR، مصاحبه با اعضای این کمیته و تحقیقات پیشینی که شاخص های افشا را استفاده کرده اند شامل کرف(1961) سینگاوی و دسای (1971) بازبی (1975) چو و وانگ برن (1987). گروه های کلی مدل (63 مولفه): • اطلاعات پیشینه • خلاصه تاریخی نتایج 10 یا 5 ساله • اطلاعات آماری غیر مالی کلیدی • اطلاعات بودجه ای (پروژه ای) • بحث و تجزیه و تحلیل مدیریت Miller 1999 (USA) معیارها توسط نویسنده و به طور جانبدارانه برای هدف خاص تحقیق انتخاب شده است. گروه های کلی مدل ( 33 مولفه): • پیش‌بینی سود یا فروش • اعلام سود • عملیات غیرمالی • تقسیم سود • تامین مالی • سایر

13. استفاده از شاخص های موزون Botosan, 1997; Buzby, 1974b; Choi, 1973; Chow and Wong-Boren, 1987; Eng et al., 2001; Firer and Meth, 1986; Firth, 1984; McNally et al., 1982; Singhvi and Desai, 1971; Stanga, 1976, Naser & Nuseibeh2003; Ho and Wong 2001; استفاده از شاخص های بدون وزن Cooke, 1991; Cooke, 1989; Hossain et al., 1994; Owusu-Ansah, 1998;Raffournier, 1995, Francisco, 2009; Gray et al, 1995; Wang et al, 2008; استفاده از هر دو شاخص Coombs & Tayib, 1998; Robin 1986, chow & Wong 1987; Zarzeski 1996.

14. تحقیقات نوع دوم: بررسی روابط شفافیت و افشا و ویژگی های شرکت

15. دسته اول: میزان شفافیت به عنوان متغیر مستقل بیشترین عاملی که در این دسته تحقیقات مشاهده می شود هزینه سرمایه است. بیدل و همکاران (2009)، بارث و همکاران (2010)، لینگ و میفیت (2011)، کردستانی و مجدی 1386 به بررسی رابطه بین معیارهای شفافیت و هزینه سرمایه و نقدشوندگی سهام پرداختند. همچنین کوتاری و شرت (2003)، یان و یانگ (2011)، لنگ و همکاران (2011) و بنایی 1390 نیز به بررسی تاثیر شفافیت بر هزینه سرمایه پرداختند دسته دوم: میزان شفافیت به عنوان متغیر وابسته در این گروه از پژوهش ها، محققان شفافیت را به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته اند و تاثیر عوامل مختلفی از جمله اندازه شرکت، سن شرکت، عملکرد و سود آوری، ساختار مالکیت، ترکیب اعضای هیات مدیره، اندازه شرکت حسابرس، اهرم مالی، میزان فعالیت خارجی شرکت، وضعیت پذیرش شرکت در بورسهای خارجی و غیره را بر میزان شفافیت شرکتها سنجیده اند. تحقیقات انجام شده توسط لونتیس و ویتمن 2004، دپرس 2000، تورنت و آریزا 2011، ونگ و همکاران 2008، باراکو 2007، انگ و مک 2003 از این دسته اند.

17. فعالیتهای انجام شده برای تدوین مدل شفافیت اطلاعاتی در ایران

18. 1. مطالعه مدلهای موجود • مطالعه مدل‌ شفافیت اطلاعاتی مؤسسه استاندارد اند پورز • مطالعۀ مدل شفافیت و افشاء مؤسسه تحقیقات و مدیریت سرمایه‌گذاری امریکا(AIMR) • مطالعۀ گزارش کمیتۀ بررسی نیازهای اطلاعاتی سرمایه‌گذاران معروف به کمیتۀ جنکینز که توسط AICPA برای این منظور تشکیل شد • مدلهای ارائه شده در برخی کشورها از جمله اسپانیا، یونان، نیوزلند، فرانسه، امریکا، انگلیس، دانمارک، سوئیس، چین و برخی کشورهای در حال توسعه شامل هندوستان، عربستان، تایوان، ترکیه، قطر و غیره • مطالعۀ اصول حاکمیت شرکتی سازمان همکاری و توسعه‌های اقتصادی • قانون راهبری شرکتی برخی کشورها از جمله هلند و سنگاپور • مطالعۀ بخش 401 تا 409 قانون ساربنز-اکسلی امریکا در خصوص افشاء و گزارش‌دهی

19. 2. استخراج اولیه مولفه ها پس از مطالعۀ گسترده ادبیات افشا، مؤلفه‌های شفافیت و افشاء موجود در بیش از 22 مدل استخراج شد. با مقایسه تطبیقی صورت‌گرفته، تعداد 773 مؤلفۀ افشاء در 45 طبقه شناسایی شد. تعداد تکرار هر مؤلفه در مدل‌های شفافیت مختلف بررسی شده از 1 تا 14 مرتبه بوده است و به طور کلی تعداد استفاده از کل این مؤلفه‌ها در مدل‌های شفافیت مذکور حدود 1400 مرتبه بوده است. به عنوان مثال، نحوه انجام مقایسه تطبیقی برای یکی از این 45 گروه اطلاعات که دارای 22 مؤلفه است به شرح زیر است.

21. 3. تعدیل و تلخیص مؤلفه ها • در مرحلۀ بعد با توجه به تعداد بالای مؤلفه‌ها، همۀ مؤلفه‌ها به صورت دقیق‌تر بررسی شد و مؤلفه هایی که همپوشانی و همبستگی بالایی با یکدیگر داشته‌اند تلفیق شد. پس از این مرحله تعداد مؤلفه‌های قابل استفاده در شاخص به 389 مورد و تعداد تکرار در سطح مدل‌های مختلف به 1 الی 16 مرتبه رسید. • سپس با توجه به اینکه مؤلفه‌های مذکور از مد‌ل‌های شفافیت کشورهای مختلف به دست آمده است و این امکان وجود دارد که برخی مؤلفه‌ها که افشای آنها از نظر تحلیلگران و سرمایه‌گذاران ایرانی با اهمیت به نظر می‌رسد در شاخص به دست آمده وجود نداشته باشد، نظر سنجی اولیه‌ای از 10 کارشناس این زمینه (تحلیلگران و ارزشگذاران) صورت گرفت و با تعدیلات انجام شده بر اساس نظر این گروه 14 مؤلفه دیگر به شاخص اضافه شد.

22. 4. انتخاب مولفه ها برای تهیه پرسشنامه • در نهایت فراوانی 3 به عنوان Cut off انتخاب شد و مؤلفه‌هایی که حداقل 3 بار در مدل‌های موجود در ادبیات تکرار شده‌اند و نیز مؤلفه‌هایی که کمتر از 3 بار تکرار داشته‌اند اما از نظر کارشناسان مذکور با اهمیت تلقی می‌شدند استخراج شده و در لیست نهایی شامل 209 مؤلفه در 24 گروه تدوین شد. همچنین این موضوع مد نظر قرار گرفت که آستانۀ افشا برای شرکتها از اهمیت قابل توجهی برخوردار است و افشای اطلاعات باید تا مرزی صورت گیرد که مزیت های رقابتی شرکتها را به خطر نیندازد. • در این مرحله مطابق روش متداول در ادبیات، برای تعیین اهمیت هر مؤلفه، لیست مؤلفه‌های نهایی استخراج شده بین نمونه‌ای از سرمایه‌گذاران، تحلیل‌گران بازار سرمایه‌، گروه‌های ارزشگذاری سهام و پرسنل بخش نظارت بر شرکت‌ها در سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان سازمان حامی منافع سرمایه‌گذاران توزیع‌ خواهد‌شد و پس از جمع‌آوری نظرات خبرگان و تحلیل آماری داده‌ها، مدل شفافیت اطلاعاتی شرکت‌ها تدوین خواهد شد. گفتنی است در اکثر ادبیات مطالعه شده برای تعیین نیازهای اطلاعاتی سرمایه‌گذاران و یا تأیید مؤلفه‌های نهایی مدل شفافیت از روش نظرسنجی از فعالان بازار سرمایه استفاده شده است. • به عنوان مثال گروه ساختار هیات مدیره و مدیران ارشد که در مرحله اول شامل 22 مولفه بود، پس از تعدیلات مراحل قبل به صورت زیر درآمده و در پرسشنامه لحاظ شده است.

24. یک پژوهش جنبی: • همانطور که گفته شد در گروهی از تحقیقات، محققان شفافیت را به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته اند و تاثیر عوامل مختلفی از جمله اندازه شرکت، سن شرکت، عملکرد و سود آوری، ساختار مالکیت، ترکیب اعضای هیات مدیره، اندازه شرکت حسابرس، اهرم مالی، میزان فعالیت خارجی شرکت، وضعیت پذیرش شرکت در بورسهای خارجی و غیره را بر میزان شفافیت شرکتها سنجیده اند. با توجه به حجم بالای تحقیقاتی که تاثیر ویژگی های شرکت را بر نمره شفافیت و افشا سنجیده اند و نتایج مختلف و متفاوت محققان در این زمینه، در این پژوهش سعی می شود با استفاده از روش متا آنالیز رابطه کشف شده بین میزان شفافیت و افشا و متغیرهای گفته شده تجمیع شود و یک نتیجه نهایی بر اساس نتایج چندگانه قبلی و برای سطح نمونه ای حاصل از مجموع نمونه های استفاده شده در این تحقیقات حاصل گردد. • استخراج نتیجه نهایی از این تحقیقات با آگاهی و توجه به تفاوت های ساختاری موثری که در این تحقیقات وجود دارد انجام می شود.

25. با تشکر از توجه شما