Wykład 10 8 maja 2014

1. Wykład 108 maja 2014 Wydobywanie informacji z pamięci

2. Plan wykładu • Uwagi wstępne • Rozpoznawanie a reprodukcja • Zjawisko „końca języka” • Rola wskazówek – zasada specyficzności kodowania • Zależność od kontekstu zewnętrznego, od stanu wewnętrznego i zgodności nastroju • Modele wydobywania informacji z pamięci • Wiarygodność zeznań naocznych świadków

3. Czym jest wydobywanie? • Złożony wieloetapowy proces, w którym podstawową rolę odgrywa aktywność poznawcza jednostki • W wydobywanie zaangażowany jest cały aparat poznawczy • Efekty wydobywania zależą od interakcji właściwości podmiotu oraz cech sytuacji i treści

4. Determinanty wydobywania • Wiedza jednostki: ogólna, np. schematy; wiedza i domniemywane oczekiwania odbiorcy • Metapamięć • Poziom organizacji treści • Stopień utrwalenia • Zgodność testu pamięciowego z oczekiwaniami • Cechy sytuacji wydobywania: presja czasowa; rodzaj testu pamięciowego

5. Rozpoznawanie a reprodukcja • Na ogół rozpoznawanie daje lepsze wyniki niż reprodukcja • Reprodukcja: samodzielne wydobywanie informacji zawartej w śladzie pamięciowym • Rozpoznawanie: jednostka otrzymuje zbiór możliwych odpowiedzi na dane pytanie i jej zadanie polega na wskazaniu poprawnej odpowiedzi • Rozpoznawanie tym trudniejsze, im bardziej są do siebie podobne odpowiedzi

6. Przypadki dysocjacji reprodukcji i rozpoznawania • Na ogół gdy jednostka coś sobie przypomina, rozpoznaje to jako coś znanego, ale... • Nieświadomy plagiat czyli przypominanie bez rozpoznania • Paramnezja czyli rozpoznawanie bez przypominania; pokrewna „zjawisku końca języka” • Déjà vu czyli rozpoznawanie bez przypominania, ale jest błędne • Jamais vu czyli błędne rozpoznawanie bez przypominania

7. Czynniki wpływające w odmienny sposób na rozpoznawanie i reprodukcję • Frekwencyjność słów (częstość występowania): wysoka łatwiejsza reprodukcja, niska łatwiejsze rozpoznawanie • Uczenie się zamierzone i niezamierzone: dla reprodukcji przeważnie korzystniejsze uczenie się zamierzone niż niezamierzone; przy rozpoznawaniu brak różnic • Strategie uczenia się stosowane przy zapamiętywaniu

8. Zjawisko końca języka • Zjawisko polegające na poczuciu pamiętania przy niemożliwości reprodukcji • W przypadku słów pamiętanie niektórych cech fizycznych i fonemicznych, np. długość, liczba sylab, rym • Procedura badania • Ogólnie ludzie trafnie oceniają zawartość swojej pamięci • Zjawisko „końca nosa”

9. Rola wskazówek – zasada specyficzności kodowania • Sformułowana przez Endela Tulvinga teoria ekforii synergistycznej • Ekforia to aktywowanie ukrytego engramu, polegające na współdziałaniu informacji zakodowanej w śladzie pamięciowym z informacją zawartą we wskazówce do odtwarzania • Zgodność informacji zakodowanej z informacją ze wskazówki – najlepsze efekty wydobywania • Przy odpowiednich wskazówkach reprodukcja może być skuteczniejsza od rozpoznawania

10. Rola wskazówek – eksperyment Tulvinga i Psotki

11. Zasada specyficzności kodowania • Każde wspomnienie jest rejestrowane w pamięci w sposób unikatowy • Zawiera informację o samym materiale oraz o wytworzonych skojarzeniach, sposobie organizacji treści, różnych elementach sytuacji zapamiętywania • Po co poszłam do kuchni?

12. Zależność od kontekstu zewnętrznego • Badania Goddena i Baddeleya nad nurkami • Muzyka jako kontekst • Zapachy jako kontekst – efekt Prousta • Sala jako kontekst • Kiedy kontekst zewnętrzny może być skuteczną wskazówką dla wydobywania? • Znaczenie związków z materiałem • Rola sposobu wydobywania – reprodukcja versus rozpoznawanie

13. Zależność od stanu wewnętrznego • Wpływ nastroju: zapamiętywanie i wydobywanie tekstów przygnębiających i humorystycznych • Wpływ alkoholu, tlenku azotu i marihuany na etapie zapamiętywania i wydobywania • Potwierdzenie występowania efektu kontekstu, ale zapamiętywanie pod wpływem środków odurzających ogólnie gorsze

14. Zależność od stanu wewnętrznego – przykład badania

15. Zgodność nastroju • Łatwiej wydobywane przyjemne wspomnienia w nastroju wesołym • Łatwiej wydobywane smutne wspomnienia, gdy nastrój jest negatywny • Teasdale i Russell (1983): lepsze wydobywanie słów o pozytywnym zabarwieniu emocjonalnym w dobrym nastroju, słów o negatywnym zabarwieniu emocjonalnym w depresyjnym, brak istotnego wpływu nastroju na wydobywanie słów neutralnych

16. Zgodność nastroju c.d. • Laird, Wagner, Halal i Szegda (1982): irytujący artykuł i humorystyczne opowiadanie Woody Allena • Związki z depresją • Czy zawsze w przypadku obniżonego nastroju wydobywane są negatywne wspomnienia? • Strategie poprawiania nastroju

17. Modele wydobywania informacji • Punkt wyjścia: wyróżnienie dwóch sposobów aktualizowania • Rozpoznawanie • Reprodukcja • Założenie o wyższej efektywności rozpoznawania w stosunku do reprodukcji

18. Teoria detekcji sygnału • Pozwala na opis rozpoznawania • Każda ekspozycja prowadzi do podwyższenia stopnia trwałości śladu informacji w pamięci • Podmiot jest w stanie ocenić stopień znajomości elementu i podjąć decyzję: znany lub nieznany • Kryteria oceny trwałości elementów są indywidualne

19. Teoria detekcji sygnału

20. Teoria detekcji sygnału

21. Hipoteza progu • Wynik rozpoznawania i odtwarzania zależy od trwałości elementów czyli siły śladów pamięciowych • Próg rozpoznawania jest niższy niż próg reprodukcji • Jednak niektóre czynniki działają odmiennie na rozpoznawanie i reprodukcję, np. frekwencyjność słów

22. Hipoteza dwóch śladów • Zakłada, że występują dwa rodzaje śladów pamięciowych: werbalne i obrazowe • Rozpoznawanie zachodzi na podstawie śladów obrazowych • Reprodukcja zachodzi na podstawie śladów werbalnych

23. Hipoteza dwóch procesów • Reprodukcja polega na poszukiwaniu w pamięci oraz rozpoznawaniu • Rozpoznawanie jest więc podejmowaniem decyzji „znany/nieznany”

24. Hipoteza czterech procesów • Wydobywanie informacji z pamięci może być opisane za pomocą czterech procesów: • Badanie szlaków skojarzeniowych • Badanie informacji kontekstowej, aby sprawdzić, czy znaleziony element poddaje się odtwarzaniu • Wypowiadanie elementu po znalezieniu jego sensu • Znajdowanie sensu po wydobyciu elementu • 1 + 3 = reprodukcja • 2 + 4 = rozpoznawanie

25. Wiarygodność zeznań naocznych świadków • Pamięć twarzy i identyfikacja osób innej rasy • Identyfikacja podejrzanych • Wpływ czynników działających po zdarzeniu: podawane informacje; sposoby odtwarzania • Rola powtarzania • Sposoby zwiększania trafności zeznań: wywiad poznawczy

26. Czy dziecko może być wiarygodnym świadkiem? • Wierne i względnie trwałe pamiętanie zdarzeń wyjątkowych, nawet w bardzo wczesnym wieku, np. wycieczka do Disneylandu • Częściej przytaczane elementy typowe i czynności • Mniej konstruktywny charakter pamięci, w porównaniu z dorosłymi: mniej błędnych wtrąceń • Wierna pamięć zdarzeń traumatycznych; nawracające, natrętne wspomnienia (PTSD) • Podatność na sugestię silniejsza u młodszych dzieci, szczególnie dla elementów peryferycznych