EDUKACJA DLA PRACY

EDUKACJA DLA PRACY RAPORT O ROZWOJU SPOŁECZNYM POLSKA 2007 Jerzy Wiśniewski (Urszula Sztanderska)

Przesłanki podjęcia tematu • Korzyści z dopasowania edukacji i pracy • Indywidualne (zatrudnienie, zarobki, uznanie, satysfakcja) • Przedsiębiorstw (produktywność, innowacyjność, rentowność, opłacalność inwestowania) • Społeczeństwa (rozwój, odporność na szoki, spójność społeczna) • Niewystarczająca wiedza, czy powiązanie edukacji i pracy pozwala osiągać możliwe korzyści •  uzasadnione przypuszczenia, że nie • Dążenie, by wskazać potencjalne obszary interwencji, by te korzyści osiągać

Czy kształcimy się nadmiernie? • Wysoki, nie zaspokojony popyt na kwalifikacje osób z wyższym wykształceniem • popyt na pracowników w zawodach robotniczych ale jednocześnie bardzo wielu bezrobotnych w grupie niskokwalifikowanych • Prognozowany rozwój zatrudnienia osób z wyższym wykształceniem (opóźnienie kwalifikacyjne w Polsce w porównaniu z krajami wyżej rozwiniętymi) • Prawdopodobny efekt inflacji kwalifikacji zwłaszcza w odniesieniu do średniego poziomu wykształcenia NIE

Czy kształcimy się nadmiernie? • Im wyższy poziom wykształcenia tym wyższe prawdopo-dobieństwo aktywności zawodowej i mniejsze bezrobocia (przy innych cechach takich samych) • Osoby z wyższym wykształceniem utrzymują uprzywilejowaną pozycję na rynku pracy – stopa bezrobocia najniższa i dystans do pozostałych grup pod względem wysokości płac • W ostatnich latach (1995-2005) wzrost zatrudnienia o przeszło 800 tys. osób z wyższym wykształceniem, podczas kiedy w pozostałych grupach zatrudnienie zmalało • Wzrost zatrudnienia osób z wyższym wykształceniem wiąże się z modernizacją poszczególnych gałęzi gospodarki oraz z rozwojem usług, restrukturyzacją rolnictwa NIE

Czy kształcenie szkolne jest źródłem bezrobocia? • Młodzi (absolwenci szkół) rzadziej bezrobotni niż osoby starsze z analogicznymi cechami • Poważne trudności na rynku pracy dotykają głównie starszych roczników  efekty kształcenia szkolnego sprzed 20-40 lat • Duży udział w bezrobociu równowagi (strukturalnym) mają niedopasowania zawodowe, ale dot. one głównie bezrobocia krótkookresowego • Postęp w kształceniu kompetencji kluczowych (języki obce, praca grupowa, umiejętności komunikacyjne, narzędzia informatyczne itp.), które są bazą poruszania się na rynku pracy NIE

Czy kształcenie szkolne jest źródłem bezrobocia • Szkoła nie przygotowuje do zetknięcia się z rynkiem pracy, co odzwierciedla się w relatywnie wysokim bezrobociu początkowym (bezpośrednio po ukończeniu szkoły) • Nieufność pracodawców do dyplomu efektem bardzo zróżnicowanej jakości pracy szkół • Deficyt umiejętności praktycznych, zwłaszcza w odniesieniu do nowych technologii • Niskie zatrudnienie absolwentów szkół zasadniczych zawodowych TAK

Czy kształcenie szkolne jest źródłem bezrobocia • Niedostateczna współpraca powiatów w zakresie kształcenia ponadgimnazjalnego w zawodach, na które popyt w skali pojedynczego powiatu jest ograniczony • Deficyt wyposażenia szkół, szczególnie ponadgimnazjalnych, w nowoczesną technikę, • brak uregulowań prawnych i mechanizmów, które uczyniłyby współpracę szkół i przedsiębiorstw korzystną dla obu stron • Wyraźnie niska zatrudnialność absolwentów zasadniczych szkół zawodowych (nieodpowiedniość kierunkowo-zawodowa, niskie umiejętności praktyczne i kompetencje kluczowe) • w ostatnich 10 latach sytuacja absolwentów szkół zasadniczych pogorszyła się względem innych osób z tym wykształceniem, pomimo że liczba osób kończących takie szkoły radykalnie zmalała TAK

Czy kształcenie wyższe jest źródłem bezrobocia • Mechanizm niedopasowań kierunkowych kształcenia wyższego • Oferta kierunkowa uczelni warunkowana głównie wyobrażeniami, na jakie kierunki zgłoszą się kandydaci oraz zasobami kadrowymi, (w prywatnych uczelniach oceną, czy na rynku jest kadra). • Liczą się niskie koszty kształcenia. Skutek: mała liczebnie oferta kształcenia na kierunkach drogich, bo za drogie studia nie są w stanie zapłacić studenci. • Oferta uczelni koncentruje się na studiach, których koszty można obniżyć: głównie zaocznych (mniej godzin), niewymagających laboratoriów, indywidualizacji zajęć itp. • Na pierwszy plan w sterowaniu ofertą studiów (zwłaszcza w uczelniach prywatnych) wysuwa się popyt studentów na określone kierunki studiów, na dalszym planie pozostaje ocena popytu na pracę (większe jej znaczenie w uczelniach publicznych) TAK

Czy kształcenie wyższe jest źródłem bezrobocia • Problem niedostatku informacji o popycie na pracę; wybory nie odpowiadają kierunkom poszukiwanych na rynku pracowników • Poszukuje się pracowników - specjalistów z dziedzin nauk technicznych, matematycznych i fizycznych; kształcimy ich za mało • Jaskrawe luki dotyczą np. biotechnologii, inżynierii materiałowej, w tym nanotechnologii itp. • Bez przygotowanych kadr w tych kierunkach nie rozwinie się produkcja • ale: póki produkcja się nie rozwija, nie ma popytu na absolwentów. TAK

Czy kształcenie wyższe jest źródłem bezrobocia? • konkurencja o studenta wywiera presję na obniżanie wymagań, • ponad połowa studentów kształci się w systemie zaocznym, gdzie liczba godzin zajęć jest zmniejszona (do połowy) a często ich intensywność jest mniejsza (mało zajęć w małych grupach, interaktywnych , laboratoryjnych itp.,) • Barierę kształcenia w kierunkach science wykreowaliśmy sami, nadając podrzędny status nauczaniu matematyki, zamiast programowo i kadrowo wzmocnić metodykę jej uczenia. Problemem jest też jakość kształcenia w zakresie fizyki, chemii, biologii. Takie działania uderzają nie tylko w dopasowania do rynku pracy, ale przede wszystkim w perspektywy rozwoju gospodarki. TAK

Czy kształcenie ustawiczne jest źródłem bezrobocia i nieaktywności • Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym pozostaje na niskim poziomie (choć rośnie jego skala i rozumienie jego przydatności w większej grupie osób). • Znaczna część kształcenia pozaszkolnego działa w celu uzupełnienia tego, czego dla skutecznego zaistnienia na rynku pracy nie kształci szkoła. Korepetycje wskazują na luki zajęć wyrównawczych. Nauka języków obcych poza szkołami sygnalizuje niski poziom nauczania tych języków systemie szkolnym. • Nie jest jednak korzystne, by kształcenie nieformalne przejmowało zadania szkoły

Czy kształcenie ustawiczne jest źródłem bezrobocia i nieaktywności • Szczególną rolą kształcenia ustawicznego jest przeciwdziałanie deprecjacji kwalifikacji i wczesna dezaktywizacji zawodowej • Kształcenie ustawiczne obejmuje głównie osoby lepiej wykształcone i młodsze, a więc takie które i tak mają ponadprzeciętne szanse na rynku pracy. • Niskokwalifikowani głównie uczestniczą w szkoleniach jako bezrobotni; dla większej płynności rynku pracy powinni być szkoleni zawczasu (nim staną się bezrobotnymi) • Szkolenia w PUP są jednak adresowane w przeważającej części do takich bezrobotnych, którzy mają samoistnie wyższe szanse podjęcia pracy

Bariery dopasowań Zawodzi jakość Popyt na rynku pracy Zawodzi informacja Usługi edukacyjne Popyt na usługi edukacyjne Zawodzi finansowanie, zarządzanie

Bariera informacji • Uczniowie, studenci nie mają informacji na temat prognozowanych oczekiwań pracodawców. • Takich informacji nie mają również szkoły oraz samorządy terytorialne. • Pracodawcy nie mają informacji o faktycznej wartości kwalifikacji, świadectw, dyplomów. PRZYCZYNY • Brak danych (nie ma dostatecznie zdezagregowanych wg klasyfikacji zawodowej danych w przekroju terytorialnym) • Brak mechanizmów komunikowania

Bariera mechanizmu finansowania • Algorytm alokowania środków publicznych nie stymuluje procesów dostosowawczych • W szkołach ponadgimnazjalnych najważniejszym kryterium jest liczba uczniów • Samorządy na ogół nie wiążą finansowania szkół z losami ich absolwentów na rynku pracy • W szkołach wyższych finansowanie ukierunkowano bardziej na upowszechnianie kształcenia np. powołanie nowych szkół wyższych, • ukierunkowanie na kształcenie z prywatnych środków, co ogranicza rozwój droższych kierunków kształcenia • Nie ma jasnej koncepcji wspierania kształcenia ustawicznego z publicznych środków • Nie ma dostatecznego wspomagania praktyk i staży, innych środków zapewniających opłacalność współpracy pracodawców ze szkolnictwem

Bariera systemu zarządzania • Samorządy odpowiadają za prowadzenie szkół • w praktyce jedynie odpowiedzialność za zapewnienie środków na ich funkcjonowanie; nie są jednak rozliczane z dbałości o jakość edukacji • Kuratoria sprawdzają przestrzeganie prawa oświatowego a nie np. powiązanie z rynkiem pracy • Szkoły nie są oceniane pod kątem skuteczności wejścia absolwentów na rynek pracy • Trudno dostosować skalę kształcenia w poszczególnych zawodach i specjalnościach do potrzeb rynku pracy, kiedy sieć szkół w małych powiatach jest niewielka a współpraca miedzy powiatami ograniczona

Bariera systemu zarządzania • Sztywna klasyfikacja zawodów i długa droga wprowadzenia zawodu do klasyfikacji utrudniają reakcje szkół na potrzeby na rynku pracy • Samorządy mają niewielki wpływ na kształcenie ustawiczne. Odpowiadają głównie za szkolnictwo ponadgimnazjalne a powinny – jak wydaje się – odpowiadać za edukację, łącznie z kształceniem ustawicznym

Bariera ograniczonej skuteczności mechanizmów rynkowych • W pewnym zakresie rynek lub quasi-rynek mógłby on zstąpić narzędzia administracyjne. Wady wiążą się z: • z indywidualnymi ograniczeniami finansowania kształcenia (potrzebny dobry system wspomagania finansowego) • z niepełną wiedzą młodzieży i rodziców o jakości oferowanego kształcenia, a także o jego przydatności w dalszej drodze edukacyjnej i zawodowej • ze zróżnicowanym przygotowaniem do podejmowania wysiłku edukacyjnego, co wynika z całości procesu socjalizacji nie tylko w szkole (i w przedszkolu), ale głównie w środowisku rodzinnym (zajęcia kompensacyjne)

Wybrane rekomendacje • Organy państwa powinny uruchomić system solidnego, systematycznego i pogłębionego badania popytu na pracę oraz upowszechniania wyników tych badań • Wspomaganie decyzji edukacyjnych zintegrowanym doradztwem edukacyjnym i zawodowym • O ile nastąpił postęp w opanowywaniu niektórych tzw. kompetencji kluczowych, to w zakresie wiedzy matematycznej, nauk fizycznych i technicznych i ich zastosowania, pojawił się regres. Ten stan trzeba usilnie zmieniać (metodyka nauczania, wymagania egzaminacyjne, szkolenia nauczycieli itp.) • Dostępnymi środkami (np. przeznaczonymi na badania) można i trzeba wspomagać rozwój kształcenia w dziedzinach nowoczesnych technologii • Wprowadzić szerzej kształcenie modułowe, zwłaszcza w szkołach średnich zawodowych i policealnych

Wybrane rekomendacje • Zmienić system finansowania szkolnictwa, z tym szczególnie zawodowego, w celu obniżenia barier finansowych w rozwijaniu drogich kierunkówkształcenia • Po fazie nadganiania zaległości ilościowych w zakresie kształcenia na poziomie średnim i wyższym pora na zdecydowane podnoszenie jakości (wzmocnienie nadzoru jakościowego, poważne ograniczenie wyjątkowych – pod względem skróconego czasu i pracochłonności- ścieżek nauczania) • Standardy (stosowane do publicznych i niepublicznych inicjatyw edukacyjnych) muszą bardziej egzekwować rezultaty (efekty) edukacji niż to mam miejsce dzisiaj • Wprowadzić certyfikację kwalifikacji w niezależnym od edukacji systemie

Wybrane rekomendacje • Obniżyć barierę uczestnictwa w kształceniu ustawicznym wynikających z niskiego wykształcenia początkowego, braku środków finansowych, długiej przerwy w uczeniu się • Obniżyć barierę uczestnictwa w kształceniu początkowym (przedszkolnym) i wyższym dla środowisk defaworyzowanych (wieś, nisko wykształceni rodzice, ubóstwo) • Umożliwić samorządom poprawę finansowania szkół poprzez instrumenty związane z jakością ich pracy i ocenę pozycji absolwentów na rynku pracy • Wypełnić luki informacyjne do monitorowania związku systemu edukacji z rynkiem pracy

Zmieniać instytucje • Programy poprawy więzi edukacji z rynkiem pracy wymagają budowy rozwiązań instytucjonalnych • ile rynku • jak wspomaganego, jak uzupełnianego • gdzie konieczne decyzje administracyjne • Niezbędne jest zintegrowane, międzysektorowe podejście zarówno na szczeblu rządowym jak i samorządów.

EDUKACJA DLA PRACY