KARAHANLILAR

1. KARAHANLILAR GÖKŞİN GÜLEN 9/D 489

2. Hakimiyet Anlayışı • Kişi, Tanrı irade ettiği, kendisine kut (devlet, baht, talih, yönetme yetkisi) ve ülüg (kısmet) verdiği için hükümdar olur. • KB: Tanrı beylik işini kime verirse ona, işi ile mütenasip akıl ve gönül verir. • Soy: “Bey anasından doğarken beylikle doğar.”

3. Hükümdarın Vasıfları ve Görevleri • Vasıflar: • Cesaret ve Kahramanlık • Akıl ve bilgelik • Erdemli olmak • Görevler: • Halkı Refah İçinde Yaşatmak • Törü’yü düzenleme uygulamak ve Düzen ve Adaleti tesis etmek • Savaş gücü ile devleti düzen içinde bulundurmak, fetihler yapmak

4. Reaya- hükümdar ilişkileri • Hükümdar paranın yani ekonominin istikrarını sağlamalı, • İyi kanunlar koyup eşitlik ve adaletle uygulamalı, zorbalık ve kargaşaya engel olmalı • Ülke içinde dirlik ve düzeni sağlamalıdır

5. Reaya- hükümdar ilişkileri II • Reaya kölelikten gelse dahi hükümdarın emirlerine itaat etmeli • Hazine hakkı olan vergileri ödemeli • Hükümdarın dostunu dost, düşmamını düşman bilmelidir.

6. Unvan ve lakaplar (beğ, emir, ilig, han, hakan; arslan, buğra, tonga (panter?) gibi hayvan adları, tavgaç, tamgaç, kara, kadır, kılıç vb. sıfatlar Hutbe Sikke Payitaht Saray Otağ Taht Tac Çetr Bayrak Tuğ Nevbet Hil’at Hükümdarlı alametleri

7. Saray Teşkilatı • Ulu Hacib, hacibler, buyruklar (Hükümdar-halk ilişkileri, kabuller vb.) • Kapucubaşı (saray hizmetleri) • Candar (muhafaza) • Silahdar • Alemdar • Aşçıbaşı • İdişçibaşı (İçkicibaşı) • Camedar (elbiseleri muhafaza)

8. Merkez Yönetimi • Vezirlik (Yuğruş) • Büyük Divan • Diğer Divanlar (İstîfa, İşrâf, Arzü’l-Ceyş, Tuğra(=İnşa)

9. Taşra Yönetimi • İkili teşkilat ve hanedan mensuplarının yönetimi • Hanedan üyeleri ve devlet adamlarının belirli bölgelerde naiplikleri • Şehir ve vilayet hakimleri, divanları • Adli yönetim ve kadılar • Mali işler ve amiller (Imgalar) • Muhtesipler

10. Askeri Teşkilat • Saray Muhafızları (Yataklar ve Turgaklar) • Hassa Ordusu • Hanedan Mensupları ve Valilerin kuvvetleri • Devlete bağlı Çiğil, Karluk vb. Türk boy ve bodunlarının kuvvetleri

11. Kutadgu Bilig • Kitabıma,okuyana mutluluk getirsin,ona doğru yolu getirsin diye Kutadgu Bilig adını koydum.Ben sözlerimi söyledim,düşüncelerimi yazdım.Bu kitap her iki dünya için de doğruyu gösteren bir rehberdir,yardımcı bir eldir.Dosdoğru bir söz söyleyeyim size:Her iki dünyayı da devletle elinde tutabilecek kişiden daha mutlu kimse yoktur.

12. Nitelik ve adlandırma • Çinliler Edebü’l-mülûk • Maçin mülkünün hakimleri Âyinü’l memleket • Maşrıklılar Zînetü’l-ümera • İranlılar Şahnâme-i Türkî • Baızlrı Pendnâme-i mülûk • Turanlılar Kutadgu bilig

13. Anlatılanlar • Hakimiyetin icap ve şartları • Ordu meselesi • Hükümdar-halk ilişkileri, raiyyetin korunması • Hükümdarın sahip olması gereken nitelikler vs.

14. Dört Ana Karakter • Gündoğdu – hükümdardır-doğru yasayı(töre)temsil eder. • Aydoldu –vezir- devlet, saadet ve ikbal- mutluluğun(kut)temsilcisidir. • Öğüdülmüş-vezirin oğlu- aklı temsil eder • Odgurmuş-vezirin akrabası- akıbeti temsil eder.

15. Dört Karakter Dört Değer • Ben sözlerimi bu dört değer • a- doğru yasa, • b-mutluluk, • c-akıl, • d-akıbet) • üzerine kurdum.Okuduğunda anlayacaksınız,dikkat et.

16. 82 bab • Tanrının medhi • Peygambere övgü vb. • 13. bab: Küntoğdu ve adaletin vasfı • 32. babdan itibaren beylerin, vezirlerin, kumandanın, kapcıbaşının, elçinin, katibin, hazinedarın, aşçıbaşının, sakiler-başının nasıl olmaları gerektiği…

17. Diğer konular • Dünya-ahiret • Halka muamele • Ali evladı • İlim adamları, tabibler, müneccimler, çiftçiler, şairler vb.ye muamele • Evlenme • Ziyafet vb. meseleler

18. Kaşgarlı ve Eseri • Divanu Lûgati't - Türk (Türk Dili Kamusu (sözlüğü)) • Kitabu Cevâhirü''n-nahv fi lûgati't-Türk (Türk dilinin sentaksı (söz dizimi cevherleri) yani, cümle yapısı bilgileri ) adlı iki dev eserin sahibidir. Ancak bu eserlerden ikincisi bugün elimizde değildir. • Bu eserden Divanu Lûgati't Türk'te bahsedilmektedir.

19. Kökeni • Kâsgar XI-XIII yüzyıllar arasındaki dönemde, Doğu Türkistan'dan Maveraünnehre kadar uzanan ve ilk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar ülkesinin başkentidir. Aynı zamanda XI. yüzyıl Orta-Asya'sının büyük ve önemli bir kültür merkezidir. Mahmud'un babası Hüseyin ve dedesi Muhammed, Kâsgar'ın kuzey-doğusunda bir kasaba olan Barsgan'lıdırlar. Barsgan'ın o günkü adı da Ordukent'tir.

20. Mahmud'un kendisi Kâşgar'da doğmuştur. • Gerçi, son yıllarda yine Divanu Lûgati't Türk'teki bazı ifadelere dayanılarak, Mahmud'un da babası ve dedesi gibi Barsganda doğmuş olduğunu, bu çevrede büyüdüğünü ve çocukluğunu İli ırmağı kıyılarında geçirdiğini iddia eden bir görüş ortaya atılmıştır.

21. Kâşgarlı Mahmud soylu bir ailedendir. Ataları Emirler (asıl söylenişi ile Hamirler) diye tanınan Karahanlı beyleridir. Bunlardan Emir (veya Hamir) Tekin Türkistanı Samanoğullarından zaptetmiş olan bir beydir. Mahmud'un ataları olan beylerin, Karahanlılar ülkesinde Oğuzların oturdukları bölgeleri idare etmiş olmaları yahut da Karahanlılar ordusunun onların kumandaları altında Oğuzlardan kurulmuş olması muhtemeldir.

22. Divanu Lûgati't-Türk • Kâşgarlı Mahmud'u dilcilik alanına ve bilim dünyasına tanıtan eseri, bildiğimiz gibi Divanu Lûgati't-Türk'üdür. • Divanu Lûgati't-Türk, Türk dilinin ansiklopedik bir sözlüğüdür. Kâşgarlı bu eserini 1072 yılında yazmaya başlamış ve 1074 yılında, yani bundan 921 yıl önce tamamlamıştır.

23. Kâşgarlı'nın eserini Kâşgar'da mı yoksa Bağdat'ta mı yazdığı kesinlikle belli değildir. Ancak, o bu eseri yazabilmek için, o devir Türk dünyasını adım adım dolaşarak pek çok notlar almış, yığın yığın dil malzemesi toplamış; sonra da bu malzemeyi işleyerek ve çok iyi bildiği Arap dilinin kurallarına göre düzenleyerek bir sözlük hâline getirmiştir.

24. Yazılış Sebebi • DLT, adından ve Arap dilinin kurallarına göre düzenlenmiş olmasından da anlaşılacağı üzere, aslında Araplara Türkçe öğretmek üzere kaleme alınmış bir eserdir. • Ancak, onun yazılışını tek bir sebebe bağlamak doğru değildir. Mahmud bu görevi yerine getirirken hem Türk dili ile Arap dilinin karşılaştırmasını, hem de Türk dili ve kültürü ile ilgili geniş ve çok yönlü bilgiler vermiştir.

25. Kültürel Etkenler • Türkler yeni bir medeniyet sahasına girmişti. Bu çerçevede Maveraünnehir bölgesi ile Buhara, Semerkant ve Kâşgar gibi Türk illeri İslâm kültürünün de önemli merkezleri durumuna yükselmişti. Türk ülkelerinde, Türkçe eserler yanında Arapça ve Farsça eserler de yazılıyordu. Öyle ki, Türk kültürü ile İslâm kültürü, Türk dili ile Arap dili arasında bir rekabet ortamı ortaya çıkmıştı.

26. Kendi Ağzından Telif Sebebi • İmdi bundan sonra Muhammed oğlu Hüseyn, Hüseyn oğlu Mahmud der ki: Tanrı'nın devlet güneşini Türk burçlarından doğdurmuş olduğunu ve onların mülkleri üzerinde göklerin bütün teğrelerini * döndürmüş bulunduğunu gördüm. Tanrı onlara Türk adını verdi; onları herkese üstün eyledi; kendilerini hak üzere kuvvetlendirdi. Onlarla birlikte çalışanı, onlardan yana olanı aziz kıldı ve Türkler yüzünden onları her dileklerine eriştirdi; bu kimseleri kötülerin -ayak takımının- şerrinden korudu. Okları dokunmaktan korunabilmek için, aklı olana düşen şey, bu adamların tuttuğu yolu tutmak oldu. Derdini dinletebilmek ve Türklerin gönlünü almak için onların dilleri ile konuşmaktan başka yol yoktur".(* üzerinde güneş batmayan imparatorluk)

27. Türkçe’nin Önemine dair hadis • "And içerek söylüyorum, ben Buhara‘nın sözüne güvenilir imamlarının birinden ve başkaca Nişaburlu bir imamdan işittim, ikisi de senetleriyle bildiriyorlar ki, yalavacımız (Peygamberimiz S.A.) kıyamet belgelerini, ahir zaman karışıklıklarını ve Oğuz Türklerinin ortaya çıkacaklarını söylediği sırada “Türk dilini öğreniniz; çünkü, onlar için uzun sürecek egemenlik vardır”, buyurmuştur"."Bu söz (hadis) doğru ise (sorgusu kendilerinin üzerine olsun) Türk dilini öğrenmek çok gerekli (vâcib) bir iş olur; yok bu söz doğru değilse akıl da bunu emreder"

28. Eserin Niteliği ve İçeriği • Kâşgarlı Mahmud, Karahanlı yazı dilindeki sözleri verirken, onları öteki Türk lehçe ve ağızlarından topladığı örneklerle karşılaştırmış bunlar için ses bilgisi ve gramer açıklamaları yapmıştır. • Eseri modern dilcilik yöntemlerine göre hazırlanmış ansiklopedik bir sözlük ve geniş çapta karşılaştırmalı bir gramerdir

29. İçerik • Türk boy ve kavimlerinin oturdukları yerleri (Uygurlar ve Oğuzlar vb.) • Kullandıkları alfabe sistemleri • Dillerindeki ses ve yapı ayrılıkları • Boy teşkilâtları • İnanç, gelenek ve görenekleri, edebiyat ve folkloru • İlk Türk dünya haritası ve en eski Türk savları (atasözleri)

30. Bazı savlar (Atasözleri) • Erdem başı tıl'Erdemin, yani faziletin başı dildir.' • Ot tise ağız köymes' Ateş demekle ağız yanmaz' • Közden yırasa köngülden yıne yırar'Gözden ıraklaşan gönülden de ıraklaşır.' • Tağ tağka kavuşmas kişi kişike kavuşur'Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur.'