TÜRKİYE’DE KUATERNER TEKTONİZMASI

1. TÜRKİYE’DE KUATERNER TEKTONİZMASI

3. Tektonizma:Yerkabuğunda meydana gelen yapısal harekettir. Epirojenik Hareket: Geniş yerkabuğu parçalarının yükselme, alçalma şeklindeki hareketlerine verilen addır. “Kıta oluşumu” anlamına gelir. Ülkemizde Karadeniz ve Akdeniz Havzalarının çökmesi, Toroslar,K.Anadolu ve Batı Anadolu dağlarının yükselmesi epirojenez sonucudur.Türkiye 3.zaman sonu 4. zaman başında epirojenik olarak toptan yükselmiştir. 

4. Orojenik Hareketler: Kıvrım Dağlar: Orojenez sonucu esnek tabakalar kıvrılarak yükselir ve sıradağlar oluşturur. Ülkemizdeki dağlar Alp-Himalaya orojenezi sonucu oluşmuştur. Kuzey Anadolu ve Toros Dağları bu şekilde oluşmuştur.

5. Kırılma ile oluşmuş dağlar: Orojenezsonucu serttabakalar kıvrılmaz kırılır. Böylece yükselen kısımlar (Horst) sıradağları oluştururken, Alçalan kısımlar Çöküntü ovalarını (Graben) oluştururlar. Horst ve Grabenler arasında ise kırıklar (Fay Hatları) bulunur. Bu yüzden buralar hem deprem alanlarıdır hem de kaplıca kaynaklarının sık görüldüğü yerlerdir. Ege bölgesinde kıyıya dik uzanan dağlar bu şekilde oluşmuşlardır

6. Türkiye’deki dağların büyük bir kısmı III. zamanda Alp-Himalaya kıvrımları ile oluşmuştur. Bunlar kuzeyde Kuzey Anadolu Dağları ve güneyde Toros Dağlarıdır. Kısacası Orojenez sonucunda; Kıvrım dağları, Horst-Grabenler ve fay hatları oluşmuştur. 

8. Türkiye arazisi,Pangea adlı büyük kıt`anın parçalanmasını izleyerek oluşan kuzey kıt`ası (Laurasia) ile güney kıt`ası (Gondvana) arasında kalan Tethys (Tetis) denizinin yer aldığı geniş tortulanma alanında oluşmuştur.

10. 1. Birinci Jeolojik (Paleozoik) Zaman:  -Kıtalar tek parça halindeydi. Pangea. -Yer kabuğundaki şiddetli kırılma ve kıvrılmalarla kıta çekirdekleri büyümüştür. - Hersinyen ve Kaledonyen kıvrımları oluşmuştur.( Ural ve İskandinav dağları )  -Dönemin sonunda taşkömürü yatakları oluşmuştur.

11. 2. Jeolojik (Mezozoyik) Zaman: -Bu zamanda tektonizma fazla olmamıştır. Durgunluk dönemi diyebiliriz. -Türkiye'nin bulunduğu sahada Tetis jeosenklinali oluşmuştur, -Tetis jeosenklinalinde biriken tortullar, ikinci zamanın sonundan itibaren kıvrılıp yükselerek su yüzeyine çıkmıştır. Büyük oranda tortulaşma olmuştur. -Yerkabuğu kırıklarla parçalanarak ayrı kıtalara bölünmeye başlamıştır.

12. 3. Üçüncü Jeolojik (Tersiyer) Zaman: -Üçüncü jeolojik zamanda, Anadolu`nun bulunduğu yerdeki jeosenklinalinde biriken tortullar kıvrılmaya başlamıştır. - Bu kıvrılma hareketleri sonucunda geniş deniz çanakları daralmaya ve kaybolmaya başlamıştır. -Bu zamanın ortalarında, Anadolu kütlesinde karalaşma hızlanmıştır. Alp orojenik hareketleri en şiddetli safhasına ulaşarak, Kuzey Anadolu ve Toros Dağ kuşakları oluşmuştur. -Daha sonra Anadolu`nun iç kısımları göllerle kaplanmıştır.

13. -Üçüncü jeolojik zamanın sonlarında Anadolu`nun iç kısımlarında oluşan göller çekilmeye başlamış ve karalar genişlemiştir. -Kıtalar bugünkü görünümünü kazanmaya başlamıştır. -Şiddetli volkanik olaylar ve depremler görülmüştür. -Türkiye’nin ana yerşekillleri gelişmiştir.

14. 4. Dördüncü Jeolojik (Kuaterner) Zaman:  -Buzul Dönemi ve Buzul sonrası diye iki dönem yaşanmıştır. Buzul Dönemi: -Özellikle KYK’de şiddetli soğuma görülür. Bunun etkisiyle Batı Avrupa, İskandinavya ve Kanada gibi karalar buzullar altında kalmıştır. Buzul Çağı Sonrası: -Ülkemiz son şeklini almıştır. -Ege Denizi’nin olduğu Egeid karası çökerek Ege Denizi, bunu takiben İstanbul ve Çanakkale Boğazları oluşmuştur. -Bugün bu çökme Marmara, Karadeniz ve Akdeniz Havzalarında hala devam etmektedir. -Kuaternerde, daha çok orta kuşakta kalan diğer alanlar gibi, ülkemizde de iklim değişmeleri ön plana çıkmıştır. 

16. KUATERNER’DE VOLKANİZMA

18. -Volkanik faaliyetler Neojenesnasında başlamış (Afyonkarahisar bölgesi gibi) muhtemelen Pliyosen’de en yüksek düzeye ulaşmış  ve Kuvaterner’de azalmak suretiyle  devam etmiştir. -Son birkaç yüzyılda aktif bir volkanizma görülmemiştir.

19. Türkiye’nin hemen her yerinde en son çıkan volkanik ürün bazik karakterdeki kayaçlardır.(Bazalt) Çok daha az olarak obsidyenler, andezitler, ignimbritler ve tüfler de bu esnada çıkmışlardır. • O halde Türkiye Kuaterner volkanizması söz konusu olduğunda daha çok bazik tipte bir volkanik faaliyet akla gelmektedir.

20. Türkiye’de Kuaterner volkanizmasının en önemli nedeni epirojenik karakterdeki tektonik hareketleridir. • Kıvrılma özelliğini tamamen yitirmiş olan kütleler, sonraki epirojenik hareketlerle az veya çok kıvrılmışlar, bu kırıklar boyunca volkanik  faaliyetler baş göstermiştir.

21. Kuaterner volkanizması ile ilgili bir diğer konu da, bu devrede meydana gelen volkanik faaliyetlerin bir kısmının kıvrılma özelliğini kaybetmiş rijid kütlelerin kırıldıkları yerlerde ortaya çıkmıştır. Bu konuda en güzel örnekler şunlardır: Diyarbakır batısı (Karacadağ), Uşak Manisa arasındaki Kula Bölgesi Kırıkhan-Hassa arası, Osmaniye-Yumurtalık arası, Urfa- Mardin arası vs. gibi.

23. Şimdiye kadar saptanmış en önemli Kuaterner volkanizmasına sahne olan yerler: • Marmara bölgesi: Enez-Çorlu arası, Çorlu-Banarlı arası, Biga Yarımadasının bazı kısımları, Manyas Havzası. • Ege Bölgesi: Kula-Adala arası, Elmadağ güneyi (Uşak), Söke çevresi, Çandarlı-Dikili arası . • Kuzey Anadolu: Kızılcahamam çevreleri, Şebinkarahisar-Alucra arası.

24. İç Anadolu bölgesi: Erciyes çevresi Karadağ ( Karaman) Batısı, Aladağ’ı çevresi, Biçer yöresi, Polatlı, Tuz gölü doğusu, Nevşehir-Ürgüp arası, Karapınar, Konya-Ereğli, Ayaş çevresi, Afyonkarahisar bölgesi, Akdağ(Kayseri-Sivas). • Güney Anadolu bölgesi: Osmaniye-Yumurtalık arası, Hassa-Kırıkhan arası, Isparta çevresi. • Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi: Urfa-Mardin arası, Karacadağ ( Diyarbakır Batısı), Erzincan, Nemrut dağının bazı kısımları, Siirt yöresi, Doğu Beyazıt, Iğdır ovası güneyi, Pasinler çevresi, Tunceli-Bingöl arası, gölcük(Elazığ çevresi), Van Gölü bölgesinin bazı kısımları.

25. 1-Orojen bölgeleri ile eski masiflerin dokunak kısımları *Karadağ *Karaman *Afyon 2-Eski masiflerin kırıldıkları yerler *Karacadağ-Diyarbakır, *Kula-Adala Arası 3-Süpsidans havzalarınkenar kısımları *Enez-Çorlu *Çorlu-Banaz arası). 4-Aktif faylar (Kaf boyunca) *Şebinkarahisar-Alucra arası *Erzincan ovası kuzeyi 5-Eski fayların tekrar oynadıkları yerler *Iğdır ovası güneyi *Afyonkarahisar bölgesinin bazı kısımları Türkiye’deki Kuaterner Volkanizmasını oluşum şekli yönünde beş kategoriye ayırabiliriz:

26. KUATERNER’DE DEPREMLER

28. Ülkemizin depremsellik (sismisite) bakımından çok faal olması, özellikle alpin orojenik kuşak içerisinde bulunmasından dolayıdır.

29. Bunda, son zamanlarda iyice önem kazanan levha tektoniğine göre, güneydeki Afrika ve Arap bloklarının, üst manto denilen atmosfere dalması çok büyük bir rol oynamaktadır. • Böylece yeni faylar oluşmakta, eski faylar ise tekrar oynamakta ve sonuçta kinetik enerji açığa çıkmaktadır. • Ayrıca Türkiye’de kuaterner başlarında ve içinde de gecikmiş Alpin hareketlere rastlanmıştır.

30. Depremlerin Kuaterner Coğrafyası Üzerine Olan Etkileri -Kırıklar, çatlaklar boyunca bir takım sıcak ve soğuk su kaynakları oluşturmuşlardır. Bazı travertenlerin oluşumları da bunlara bağlanabilir. (Pamukkale, Bursa, Van ve Bolu travertenleri gibi.) -Depremlerin neden olduğu faylar akarsu şebekesi üzerinde de etkili olmuş ve bazı ötelenmeler meydana gelmiştir. (Gerede ve Bolu bölgelerinde buna benzer durumlar meydana gelmiştir.) -Beşeri hayat üzerinde de çok büyük etkiler meydana gelmiştir. Bazı yerleşim yerleri büyük ölçüde hasar görmüş, bazıları ise yer değiştirmişlerdir. (Gerede, Erzincan gibi.)

31. Kuaterner’de de faylanma hareketleri devam etmiştir. Batı Anadolu Fay Hattı iyice belirginleşmiştir.

32. Günümüzde de Afrika ve Arabistan kütlelerinin kuzeye doğru yaklaşmaları sonucu sıkışan Anadolu yarımadasının batıya doğru hareketi, faylar boyunca depremlerin ve yeni kırılmaların meydana gelmesine neden olmaktadır. Örneğin; 17 Ağustos 1999 Marmara depremi, 12 Kasım 1999′da Düzce depremleri gibi.

33. DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM... DENİZ AKKAYA 200910106065