ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

1. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: Φύλο και Νέα Εκπαιδευτικά και Εργασιακά Περιβάλλοντα στην Κοινωνία της Πληροφορίας ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «Αντιλήψεις Ζευγαριών ως προς τη Συμφιλίωση Οικογενειακής/ Ιδιωτικής και Επαγγελματικής Ζωής» Β Ι Κ Τ Ω Ρ Ι Α Γ Κ Ε Ρ Μ Ο Τ Σ Η Αθήνα 2010

2. Εργασία Οικογένεια Περίληψη Η παρούσα έρευνα εξετάζει τις αντιλήψεις σύγχρονων παντρεμένων ζευγαριών διπλής σταδιοδρομίας με παιδιά, αναφορικά με θέματα πραγμάτωσης της συμφιλίωσης επαγγελματικής και οικογενειακής/ιδιωτικής ζωής. Το ενδιαφέρον της μελέτης επικεντρώνεται στις αντιλήψεις των ζευγαριών, όσον αφορά α) στην κατανομή των οικιακών εργασιών, β) τη διαθεσιμότητα και τη χρήση του χρόνου σχετικά με την αμειβόμενη, μη αμειβόμενη εργασία και τον ελεύθερο χρόνο, γ) στην έμφυλη ιδεολογία, δ) στην αντίληψη του δικαίου και της ισότητας, και ε) στα αισθήματα πίεσης και άγχους που βιώνουν.

3. Εργασία Οικογένεια Διάρθρωση της εργασίας Η εργασία διαρθρώνεται σε τέσσερα μέρη: • Στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται η βιβλιογραφική ανασκόπηση του θέματος που περιλαμβάνει το θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας, ορισμούς και εννοιολόγηση, εμπειρικά δεδομένα από το διεθνή και ελληνικό χώρο, όπως επίσης το σκοπό και τους ερευνητικούς στόχους της εργασίας. Τα θέματα που καλύπτει το πρώτο μέρος αφορούν στον καταμερισμό των οικιακών εργασιών μεταξύ των φύλων, στην έμφυλη ιδεολογία, στη χρήση και διαθεσιμότητα του χρόνου, στις αντιλήψεις δικαίου και ισότητας των φύλων, στα αισθήματα πίεσης και άγχους, στην έμφυλη διάσταση της συμφιλίωσης επαγγελματικής με την οικογενειακή/ιδιωτική ζωή, στην κοινωνική μητρότητα, στη σύγχρονη ελληνική οικογένεια, στα ζευγάρια διπλής σταδιοδρομίας και στο ρόλο των σύγχρονων πατέρων και ανδρών.

4. Εργασία Οικογένεια Διάρθρωση της εργασίας • Στο δεύτερο μέρος, παρουσιάζεται η μεθοδολογία της έρευνας, ο τρόπος δόμησης του ερευνητικού εργαλείου, η επιλογή του δείγματος και ο τρόπος διεξαγωγής των ημι-δομημένων συνεντεύξεων, καθώς και το μεθοδολογικό πλαίσιο • Στο τρίτο μέρος, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα που προέκυψαν έπειτα από την επεξεργασία των δεδομένων σύμφωνα με τα ερευνητικά ερωτήματα που αφορούσαν στις διαστάσεις του θέματος της συμφιλίωσης επαγγελματικής και οικογενειακής/ιδιωτικής ζωής όπως η κατανομή των οικιακών εργασιών μεταξύ των ζευγαριών, η έμφυλη ιδεολογία, οι αντιλήψεις δικαίου και ισότητας των φύλων, η διαθεσιμότητα και χρήση του χρόνου και τα αισθήματα πίεσης, άγχους σχετικά με τη συμφιλίωση οικογενειακών και επαγγελματικών υποχρεώσεων βάσει του φύλου.

5. Εργασία Οικογένεια Διάρθρωση της εργασίας • Στο τέταρτο μέρος, περιγράφονται τα συμπεράσματα της έρευνας έτσι όπως προέκυψαν από την επεξεργασία και την ανάλυση των δεδομένων και η σχετική συζήτηση η οποία αναδεικνύει τα σημαντικότερα θέματα που προέκυψαν, ενώ τέλος αναπτύσσονται προτάσεις βάσει των συμπερασμάτων καθώς και των ερευνητικών κενών που παρατηρήθηκαν, προκειμένου να εξερευνηθεί το θέμα περαιτέρω.

6. Συμφιλίωση Εργασία Εναρμόνιση Εξισορρόπηση Οικογένεια Συνδυασμός Συνύφανση Ορισμοί και εννοιολόγηση Η εναρμόνιση, συμφιλίωση ή εξισορρόπηση, όπως συχνά χρησιμοποιείται ο όρος, μεταξύ επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής αναφέρεται σε ένα ζήτημα που ξεπερνά τα όρια της οργάνωσης του χρόνου σε ατομικό επίπεδο και συνδέεται με τα επίπεδα της απασχόλησης, τη γονιμότητα, τις οικογενειακές σχέσεις και την ποιότητα ζωής (Αρβανίτης, Ξυδοπούλου & Παπαγιαννοπούλου, 2007, σελ. 9). Η συμφιλίωση είναι μια έννοια που αναφέρεται κυρίως στο συνδυασμό αμειβόμενης και μη αμειβόμενης εργασίας. Μερικές φορές εκφράζεται ως πρόβλημα ή δίλημμα, ενώ σε άλλες παρουσιάζεται ως μέσο για τη βελτίωση της οικογενειακής ζωής (Alipranti & Nikolaou, 2008).

7. Έμφυλη ιδεολογία Εργασία Θεωρία των σχετικών πόρων Οικογένεια Θεωρητικές προσεγγίσεις Οι θεωρητικές προσεγγίσεις που διαπραγματεύονται το ζήτημα της συμφιλίωσης της οικογενειακής/ιδιωτικής ζωής με την επαγγελματική των ανδρών και των γυναικών, επικεντρώνονται κυρίως στον καταμερισμό των οικιακών εργασιών μεταξύ των φύλων, στις αντιλήψεις περί δικαίου των δύο φύλων, τη διαθεσιμότητα και τη χρήση του χρόνου, τα αισθήματα πίεσης και άγχους που προκύπτουν από την προσπάθεια επίτευξης της ισορροπίας και άλλους παράγοντες που έχουν επίδραση στο ζήτημα. Οι δύο επικρατέστερες θεωρίες όσον αφορά στην κατανομή των οικιακών εργασιών μεταξύ των ζευγαριών είναι η θεωρία των σχετικών πόρων και η θεωρία της έμφυλης ιδεολογίας.

8. Εργασία Οικογένεια Η θεωρία των σχετικών πόρων Η θεωρία των σχετικών πόρων διατυπώθηκε από τους Blood & Wolfe (1960).Οι θεωρίες που επικεντρώνονται στο σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι σχετικοί πόροι στην κατανομή των οικιακών εργασιών έχουν τις ρίζες τους στην οικονομική θεωρία (Voicu et al, 2008-a, σελ. 270). Η οικονομική θεωρία υποστηρίζει ότι η κατανομή των οικιακών εργασιών εξαρτάται από την κατανομή των σχετικών πόρων των συζύγων. Το ανθρώπινο κεφάλαιο και η θέση στην αγορά εργασίας θεωρούνται ότι επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η κατανομή των οικιακών εργασιών (Voicu, et al, 2008-a).

9. Εργασία Οικογένεια Έμφυλη Ιδεολογία • Η οπτική της έμφυλης ιδεολογίας δίνει έμφαση στο ρόλο των στάσεων και των αξιών, προκειμένου να εξηγήσει την κατανομή των οικιακών εργασιών. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, ο καταμερισμός της οικιακής εργασίας είναι το αποτέλεσμα των αξιών που από κοινού μοιράζονται οι σύζυγοι (Voicu et al, 2008-b, σελ. 2). Η έμφυλη ιδεολογία δίνει μεγαλύτερη έμφαση στο πώς το φύλο επηρεάζει τον καταμερισμό της εργασίας. Η εν λόγω προσέγγιση υποστηρίζει ότι τα άτομα, τα οποία προσανατολίζονται προς μια έμφυλη ιδεολογία που τείνει προς την ισότητα των φύλων, βιώνουν πιο ισότιμη κατανομή των οικιακών εργασιών (Hook, 2006).

10. Εργασία Οικογένεια Διαθεσιμότητα του χρόνου Επιπλέον του ανθρωπίνου κεφαλαίου και του εισοδήματος, ο διαθέσιμος χρόνος είναι παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει την κατανομή των οικιακών εργασιών. Η οπτική της διαθεσιμότητας του χρόνου εστιάζει στην κατανομή του χρόνου όσον αφορά στους βασικούς κοινωνικούς ρόλους. Οι διαφορές μεταξύ των φύλων σχετικά με τα συναισθήματα που έχουν για το χρόνο που αφιερώνουν στην οικογένειά τους προκύπτει από τις διαφορετικές κοινωνικές θέσεις των ανδρών και των γυναικών και τον αντίστοιχο απαιτούμενο χρόνο που απορρέουν από αυτές τις θέσεις.

11. Εργασία Οικογένεια Διαθεσιμότητα του χρόνου Η οπτική του φύλου, από την άλλη, θεωρεί ότι η πίεση του χρόνου δεν μπορεί να είναι μια απλή αντανάκλαση των διαφορετικών απαιτήσεων της εργασίας και της οικογένειας και της κατανομής του χρόνου. Ορισμένοι/-ες επιστήμονες (Ferree, 1990. Perry-Jenkins, Repetti & Crouter, 2000), υποστηρίζουν ότι τα κοινωνικά πρότυπα σχετικά με το τι πρέπει να κάνουν οι γονείς για την ευημερία των παιδιών τους ή με το τι πρέπει να κάνουν οι σύζυγοι για έναν επιτυχή γάμο συνεχίζουν να διαφέρουν σημαντικά ως προς το φύλο.

12. Εργασία Οικογένεια Αντίληψη του δικαίου για την κατανομή των οικιακών εργασιών μεταξύ των φύλων Ο τρόπος με τον οποίο οι οικιακές εργασίες γίνονται κατανοητές βρίσκεται στο επίκεντρο πολλών θεωριών, οι οποίες ασχολούνται με τη μελέτη τόσο της πραγματικής κατανομής των οικιακών εργασιών, όσο και αυτές που προσπαθούν να κατανοήσουν τις αντιλήψεις του δικαίου των συζύγων σχετικά με τις οικιακές εργασίες. Μια ομάδα θεωριών προσεγγίζει την οικιακή εργασία από μια πραγματιστική, ρεαλιστική σκοπιά. Οι θεωρητικές προσεγγίσεις που ανήκουν σε αυτή την ομάδα ασχολούνται με τη χρήση και τη διαθεσιμότητα του χρόνου, τη νέα οικιακή οικονομία και τις οικονομικές θεωρίες. Οι συγκεκριμένες θεωρίες τονίζουν τη σημασία της χρήσης και της διαθεσιμότητας του χρόνου, των ατομικών πόρων και της εξουσίας για την εξήγηση όσων προκύπτουν από την οικιακή εργασία, τα οποία μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την κατανόηση των αντιλήψεων του δικαίου και της ισότητας (Nordenmark & Nyman, 2003, σελ. 183).

13. Εργασία Οικογένεια Η θεωρία της διανεμητικής δικαιοσύνης Η θεωρία της διανεμητικής δικαιοσύνης,αναφέρει τρεις πηγές για την αντίληψη του δικαίου: τα αποτελέσματα, τις συγκρίσεις, και τις αιτιολογήσεις (Thompson, 1991, σελ. 181). Τα αποτελέσματα αναφέρονται στην πραγματική κατανομή των ωρών και των καθηκόντων μεταξύ των συζύγων όσον αφορά στις οικιακές εργασίες. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, η συμμετοχή των ανδρών στις οικιακές εργασίες αυξάνει την υποκειμενική αντίληψη της γυναίκας περί δικαίου στην κατανομή των οικιακών εργασιών. Οι συγκρίσεις μετράνε το βαθμό στον οποίο τα άτομα συγκρίνουν την κατανομή που έχουν τα ίδια στην οικογένεια τους σε σύγκριση με άλλα ζευγάρια. Τα άτομα μπορούν να κάνουν εντός ή μεταξύ των φύλων συγκρίσεις για να προσδιορίσουν κατά πόσο είναι ισότιμη η κατανομή στο σπίτι τους. Τέλος, οι αιτιολογήσεις αφορούν στο κατά πόσο ένα άτομο έχει παραδοσιακή ιδεολογία σχετικά με τους ρόλους των φύλων(Ruppanner, 2009, σελ. 2).

14. Εργασία Οικογένεια Αισθήματα πίεσης και άγχους βάσει φύλου Η υποκειμενική εκτίμηση όσον αφορά στα αισθήματα πίεσης που νιώθουν τα άτομα ειδικά σχετικά με το χρόνο που αφιερώνουν στα παιδιά και στην οικογένειά τους, αλλά και σχετικά με τον ελεύθερο χρόνο που έχουν, διαφέρει για τις μητέρες και τους πατέρες. Δύο προσεγγίσεις μπορεί να συμβάλουν στην κατανόηση των διαφορών μεταξύ των φύλων πάνω στο θέμα. Η πρώτη είναι διαρθρωτική, και ισχυρίζεται ότι οι διαφορές μεταξύ των φύλων προέρχονται από τις διαφορετικές κοινωνικές θέσεις των ανδρών και των γυναικών και το χρόνο που απορρέει από αυτές. Η άλλη προσέγγιση εστιάζει στη σημασία και υποστηρίζει ότι επειδή οι πολιτισμικές προσδοκίες που συνδέονται με τους ρόλους των γονέων και των συζύγων διαφέρουν ανάλογα με το φύλο, τα αισθήματα πίεσης και άγχους θα διαφέρουν για τις μητέρες και τους πατέρες, ακόμη και στις περιπτώσεις όπου η κατανομή του χρόνου είναι ισότιμη (Nomaguchi et. al, 2005).

15. Εμπειρικά δεδομένα Σημαντικές έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί σχετικά με τις κοινωνικές ρυθμίσεις που αφορούν στη διαχείριση του χρόνου, οι οποίες δείχνουν ότι η κατανομή του χρόνου στις σύγχρονες κοινωνίες βασίζεται στο φύλο. Ουσιαστικά ευρήματα των ερευνών εστιάζουν στην ανάπτυξη των νέων μορφών ανισοτήτων σε βάρος των γυναικών που επιθυμούν να επιτύχουν στο δημόσιο χώρο, χωρίς όμως να απαλλαχθούν από τις παραδοσιακές οικιακές ευθύνες, και κυρίως αυτές που σχετίζονται με την φροντίδα των παιδιών (Vryonides, 2008). Επιπλέον, έρευνες και μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί σε διεθνές και εθνικό επίπεδο βασίστηκαν στην έννοια της διαφοροποίησης των ανδρικών και των γυναικείων ρόλων. «Διερευνώντας τις συζυγικές ανταλλαγές στον οικιακό τομέα, επιχείρησαν να ερμηνεύσουν τις συμπεριφορές των ανδρών και των γυναικών δίνοντας έμφαση στη μορφή που έχουν οι συζυγικές ανταλλαγές και επισημαίνοντας τους παράγοντες που επιδρούν και διαφοροποιούν τις καθημερινές πρακτικές» (Μαράτου-Αλιπράντη, 2008). Εργασία Οικογένεια

16. Εμπειρικά δεδομένα Αναλυτικότερα, όσον αφορά στα εμπειρικά δεδομένα σχετικά με τη συμφιλίωση της οικογενειακής/ιδιωτικής και της επαγγελματικής ζωής, υπάρχει μεγάλο φάσμα ερευνών σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, οι οποίες καλύπτουν ζητήματα που αφορούν κυρίως στην κατανομή των οικιακών εργασιών, τις αντιλήψεις περί δικαίου μεταξύ των ανδρών και των γυναικών, τη διαθεσιμότητα και τη χρήση του χρόνου βάσει του φύλου, τα αισθήματα άγχους και πίεσης και το ρόλο των ανδρών στη σύγχρονη οικογένεια (Smith, Gager & Morgan,1998. Kaufmann,1998. Peters,1999. Sullivan, 2000. Baxter, 2002. Nordenmark, & Nyman,2003. Fuwa & Cohen,2004. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2005. Nomaguchi et. al., 2005. Sayer,2005. Craig, 2006. Mattingly & Sayer, 2006. Buhlmann et al., 2009. Ruppanner, 2009. Κορωναίου και συν., 2007. Μαράτου-Αλιπράντη, 1999. ΚΕΚ/ΓΣΕΒΕΕ, 2003. Symeonidou, 2005. Μουρίκη, 2008-β.) . Εργασία Οικογένεια

17. Σκοπός και ερευνητικοί στόχοι Σκοπός της παρούσας έρευνας αποτελεί η διερεύνηση των αντιλήψεων ζευγαριών όσον αφορά στην πραγμάτωση της συμφιλίωσης επαγγελματικής και οικογενειακής/ ιδιωτικής ζωής. Το ενδιαφέρον της μελέτης επικεντρώνεται στις αντιλήψεις των ζευγαριών, όσον αφορά στην κατανομή των οικιακών εργασιών, τη διαθεσιμότητα και τη χρήση του χρόνου σχετικά με την αμειβόμενη, μη αμειβόμενη εργασία και τον ελεύθερο χρόνο, την έμφυλη ιδεολογία, την αντίληψη του δικαίου και της ισότητας καθώς και τα αισθήματα πίεσης που βιώνουν. Συγκεκριμένα, στοχεύει να διερευνήσει τα παρακάτω ζητήματα: • Πώς αντιλαμβάνεται το κάθε μέλος του ζευγαριού τη συμμετοχή του/της στην κατανομή των οικιακών εργασιών; • Πώς αυτό-προσδιορίζονται σε σχέση με τους προσωπικούς, οικογενειακούς και επαγγελματικούς τους ρόλους που παραδοσιακά συνδέονται με το φύλο; • Πώς αντιλαμβάνονται ζητήματα δικαίου και ισότητας όσον αφορά στην κατανομή των οικιακών εργασιών; • Πώς αντιλαμβάνονται τη χρήση του χρόνου (αμειβόμενη, μη αμειβόμενη εργασία και ελεύθερος χρόνος); • Πώς βιώνουν την πίεση που απορρέει από την προσπάθεια συμφιλίωσης οικογενειακής ζωής με την εργασία;

18. Εργασία Οικογένεια Μεθοδολογία της έρευνας Από μεθοδολογική σκοπιά η παρούσα εργασία αφορά σε ποιοτική έρευνα. Η επιλογή της ποιοτικής μεθόδου οφείλεται στην ευέλικτη δομή της η οποία επιτρέπει την ερμηνεία των κοινωνικών καταστάσεων, με την έννοια ότι ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύεται η κοινωνική πραγματικότητα, γίνεται κατανοητός και βιώνεται ο κοινωνικός κόσμος, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον στο άτομο, με απώτερο στόχο την εξακρίβωση των προθέσεών του και των εμπειριών του (Cohen & Manion, 1994). Με την παρούσα έρευνα έγινε μια προσπάθεια να διερευνηθούν οι τρόποι με τους οποίους τα ζευγάρια ερμηνεύουν συγκεκριμένες διαδικασίες, καθώς και τη θέση τους μέσα σε αυτές (Βρυωνίδης, 2009-α). Κατά συνέπεια, η ποιοτική διερεύνηση μέσω των συνεντεύξεων βάθους επιλέχτηκε διότι εξυπηρετεί τους σκοπούς της έρευνας, καθώς επιτρέπει τη διεξοδική διερεύνηση σε μικρο-κοινωνιολογικό επίπεδο των εμπειριών των ατόμων μέσω λεπτομερών και πλούσιων απαντήσεων. Τέλος οι συνεντεύξεις είναι ημι-δομημένες, δεδομένου ότι ο σκοπός τους δεν είναι ο έλεγχος των υποθέσεων, αλλά το να διαφανούν οι απόψεις των ερωτώμενων (Βρυωνίδης, 2009-β).

19. Εργασία Οικογένεια Το δείγμα της ερευνητικής πρότασης Η έρευνα εστιάζει σε ζευγάρια από την περιοχή της Αττικής, τα οποία επιλέχθηκαν με την τεχνική της θεωρητικής δειγματοληψίας. Η δειγματοληψία βασίστηκε σε τρία κριτήρια: Τα ζευγάρια α) να είναι διπλής σταδιοδρομίας όπου και οι γυναίκες και οι άνδρες είναι εργαζόμενες/οι ή έχουν εργαστεί, β) να έχουν παιδιά, και γ) η ηλικία τους να κυμαίνεται μεταξύ 25 έως 45 ετών. Τα κριτήρια τέθηκαν σύμφωνα με τα στοιχεία τα οποία προέκυψαν από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση όπου έγινε σαφές ότι η παρουσία των παιδιών στην οικογένεια έχει άμεση επίδραση στην κατανομή των οικιακών εργασιών μεταξύ του ζευγαριού. Επιπλέον, η ηλικία των ζευγαριών επιλέχθηκε να είναι μεταξύ 25-45 ετών, καθώς έχει αυξηθεί η ηλικία απόκτησης του πρώτου παιδιού. Τέλος, τα ζευγάρια διπλής σταδιοδρομίας αποτελούν το σύγχρονο μοντέλο οικογένειας στην Ελλάδα και το ενδιαφέρον της συγκεκριμένης έρευνας εστιάζει στο πως οι άνδρες και οι γυναίκες συμφιλιώνουν τις υποχρεώσεις που συνδέονται με την αμειβόμενη και μη αμειβόμενη εργασία καθώς και με τον ελεύθερο χρόνο.

20. Εργασία Οικογένεια Ερευνητικό εργαλείο Για τη συλλογή των εμπειρικών δεδομένων κατασκευάστηκε ένα ειδικά διαμορφωμένο δελτίο συνέντευξης. Κατά το σχεδιασμό του ημι-δομημένου δελτίου συνέντευξης λήφθηκαν υπόψη τα ζητήματα, τι ακριβώς ψάχνουμε να βρούμε, ποια είναι τα ερευνητικά μας ερωτήματα και τι χρειαζόμαστε για να απαντήσουμε στα ερωτήματά μας (Βρυωνίδης, 2009-β) Στην αρχή του δελτίου υπήρχε ένα μέρος με κλειστές ερωτήσεις, οι οποίες αφορούσαν σε ατομικά χαρακτηριστικά και σε δημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων/-ουσών

21. Εργασία Οικογένεια Ερευνητικό εργαλείο Αναλυτικότερα, αρχικά βάσει των ερευνητικών ερωτημάτων διαμορφώθηκαν οι βασικοί άξονες του δελτίου, οι οποίοι ήταν σε λογική συνέχεια μεταξύ τους και αφορούσαν στα εξής θέματα: • Κατανομή των οικιακών εργασιών μεταξύ των ζευγαριών • Έμφυλη ιδεολογία • Αντιλήψεις δικαίου και ισότητας των φύλων • Διαθεσιμότητα και χρήση του χρόνου • Αισθήματα πίεσης, άγχους σχετικά με τη συμφιλίωση οικογενειακών και επαγγελματικών υποχρεώσεων βάσει του φύλου

22. Εργασία Οικογένεια Ερευνητικό εργαλείο • Κατόπιν, πιλοτικής εφαρμογής του δελτίου συνέντευξης εντοπίστηκαν αδυναμίες που αφορούσαν κυρίως στη μεγάλη χρονική διάρκεια του, γεγονός που το καθιστούσε κουραστικό για τους/τις συμμετέχοντες/ουσες, και σε θέματα ελλιπούς εμβάθυνσης, καθώς και αλληλοκάλυψης κάποιων ερωτήσεων. Λαμβάνοντας υπόψη τις αδυναμίες αυτές το δελτίο αναπροσαρμόστηκε, ώστε να μπορέσει να τις καλύψει και εφαρμόστηκε πιλοτικά στο επόμενο ζευγάρι όπου αποδείχτηκε ότι η νέα του μορφή ήταν πιο λειτουργική και αποτελεσματική. Βάσει του αναδιαμορφωμένου δελτίου συνέντευξης πραγματοποιήθηκαν οι επόμενες 6 συνεντεύξεις (3 ζευγάρια). • Τέλος, για τις ανάγκες των επόμενων 10 συνεντεύξεων (5 ζευγάρια), το δελτίο συνέντευξης αναδιαμορφώθηκε σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης των αποτελεσμάτων των πρώτων συνεντεύξεων και τις ανάγκες επιβεβαίωσης και εμβάθυνσης των ευρημάτων αυτών.

23. Εργασία Οικογένεια Συμμετέχοντες/ ουσες • Το κριτήριο της επιλογής του δείγματος ήταν οι συμμετέχοντες/ουσες να είναι ζευγάρια παντρεμένα ηλικίας 25 έως 45 ετών, με παιδιά, όπου και τα δύο μέλη του ζευγαριού εργάζονται. Σύμφωνα με τα παραπάνω, το δείγμα αποτέλεσαν πέντε ζευγάρια σύνολο 10 άτομα από την περιοχή της Αττικής από τα οποία, 11 άτομα ήταν πανεπιστημιακού επιπέδου και συγκεκριμένα 7 γυναίκες (5 με μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών και μία με διδακτορικό) και 4 άνδρας (3 με μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών και ένας με διδακτορικό). Στο σύνολό τους οι γυναίκες παρουσιάζουν ανώτερο εκπαιδευτικό επίπεδο από τους άνδρες. Επιπλέον, 4 ζευγάρια είχαν 1 παιδί, 5 ζευγάρια είχαν 2 παιδιά και 1 ζευγάρι είχε 3 παιδιά. Οι ηλικίες των παιδιών ήταν από 8 μηνών έως 13 ετών. Τα άτομα στην πλειονότητα τους εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα με εξαίρεση δύο άνδρες και μια γυναίκα (ο ένας άνδρας με τη γυναίκα αποτελούν ζευγάρι), όπου είναι δημόσιοι υπάλληλοι και κατοικούν στην Αθήνα ή στον Πειραιά. Οι ηλικίες κυμαίνονται από 32 έως 42 ετών, η χρονική διάρκεια γάμου από 4 έως 14 έτη ενώ η χρονική διάρκεια απασχόλησης στη συγκεκριμένη εργασία από 3 έως 23 έτη.

24. Εργασία Οικογένεια Συλλογή Δεδομένων • Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με τη μορφή ημιδομημένων συνεντεύξεων 20 στο σύνολο τους. Oι πρώτες 10 συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν κατά τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 2009, σε τόπο και χρόνο που καθόρισαν τα συμμετέχοντα ζευγάρια, κατόπιν συνεννόησης με την ερευνήτρια και συγκεκριμένα όλες οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν στον τόπο κατοικίας των ζευγαριών. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν με το κάθε άτομο χωριστά χωρίς την παρουσία του/της συζύγου. Κάθε μία συνέντευξη διήρκησε 25-50 λεπτά. Οι συνεντεύξεις μαγνητοφωνήθηκαν και τηρήθηκαν οι κανόνες δεοντολογίας, καθώς τα συμμετέχοντα άτομα ενημερώθηκαν για το σκοπό της έρευνας και το πλαίσιο στο οποίο αυτή πραγματοποιείται, και έδωσαν τη συναίνεση τους για τη μαγνητοφώνηση των συνεντεύξεων και τη χρήση του περιεχομένου τους (πληροφορημένη συναίνεση), με το δεδομένο της εμπιστευτικότητας και διατήρησης της ανωνυμίας τους. Οι συνεντεύξεις απομαγνητοφωνήθηκαν από την ερευνήτρια.

25. Εργασία Οικογένεια Ανάλυση Δεδομένων • Τα απομαγνητοφωνημένα κείμενα των συνεντεύξεων αναλύθηκαν με τη μέθοδο της θεμελιωμένης θεωρίας (Glaser και Strauss, 1967). Η διαδικασία που ακολουθήθηκε για τα δεδομένα που συλλέχθηκαν ήταν αυτή της κωδικοποίησης. Αρχικά, μέσω της ανοιχτής κωδικοποίησης, πραγματοποιήθηκε μια πρώτη εννοιολογική κατηγοριοποίηση των δεδομένων, και στη συνέχεια με κωδικοποίηση κατά άξονα βάσει των ερευνητικών ερωτημάτων, καταχωρήθηκαν τα δεδομένα σε πίνακα. Ακολούθησε επιλεκτική κωδικοποίηση για την κωδικοποίηση περαιτέρω δεδομένων και τη δημιουργία κατηγοριών ανώτερης τάξης (Lacey & Luff, 2001). • Κατόπιν, μίας πρώτης ανάλυσης των αποτελεσμάτων προέκυψαν σημαντικά στοιχεία όσον αφορά στις αντιλήψεις των υπό έρευνα ζευγαριών.

26. Εργασία Οικογένεια Ανάλυση Δεδομένων • Προκειμένου να επιβεβαιωθούν τα ευρήματα αυτά καθώς και για λόγους περαιτέρω εμβάθυνσης των αποτελεσμάτων, πραγματοποιήθηκε ένας νέος κύκλος συνεντεύξεων 10 στο σύνολο τους. Δεδομένου ότι οι συγκεκριμένες συνεντεύξεις είχαν ως στόχο την επιβεβαίωση και την εμβάθυνση των αποτελεσμάτων που προέκυψαν από την ανάλυση των πρώτων συνεντεύξεων, το δελτίο συνέντευξης αναδιαμορφώθηκε και προσαρμόστηκε στα νέα δεδομένα. • Τα δεδομένα αναλύθηκαν και κωδικοποιήθηκαν αναλόγως. Η διαδικασία της κωδικοποίησης ολοκληρώθηκε, όταν επιτεύχθηκε ο θεωρητικός κορεσμός, δηλαδή όταν η ανάλυση δεν είχε να προσφέρει περαιτέρω στοιχεία και παρατηρήθηκε επανάληψη (Silvernan, 2000. Lacey & Luff, 2001).

27. Εργασία Οικογένεια Αποτελέσματα • Η ανάλυση των συνεντεύξεων κατέδειξε, ότι ενώ τα ζευγάρια του δείγματος δεν παρουσιάζουν απόλυτη ομοιομορφία ως προς τις αντιλήψεις τους, ωστόσο έχουν σημαντικά κοινά σημεία και δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερες αποκλίσεις. Άξιο αναφοράς είναι ότι στην πλειονότητά τους τα ζευγάρια διακατέχονται από έμφυλα στερεότυπα, ορισμένα από αυτά σε μεγαλύτερο και άλλα σε μικρότερο βαθμό. Στο σύνολο των απαντήσεων είναι εμφανής η διάσταση του φύλου, δεδομένου ότι οι άνδρες και οι γυναίκες έχουν διαφορετικές αντιλήψεις και βιώνουν με διαφορετικό τρόπο τόσο την καθημερινότητα τους όσο και το συνδυασμό της αμειβόμενης με τη μη αμειβόμενη εργασία. Επιπλέον, ενώ σε ιδεολογικό επίπεδο όλα τα άτομα παρουσιάζουν απόψεις που σχετικά τείνουν προς ένα πλαίσιο αρχών της ισότητας των φύλων, αποδεικνύεται ότι στην πράξη απέχουν πολύ από την επίτευξη του εν λόγω στόχου. Συγκεκριμένα, από την ανάλυση των δεδομένων της έρευνας αναδύθηκαν τα εξής θέματα:

28. Είναι το «νοικοκυριό» μια γυναικεία υπόθεση; • Συγκριτικά με το παρελθόν οι άνδρες είναι πιο συμμετοχικοί όσον αφορά στις οικιακές εργασίες και στην ανατροφή των παιδιών, αν και εξακολουθούν να παρατηρούνται έμφυλα στερεότυπα. Το φύλο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, καθώς καθορίζει την κατανομή των οικιακών εργασιών, όπου οι γυναίκες σε όλες τις περιπτώσεις είναι υπεύθυνες για τη φροντίδα του σπιτιού και των παιδιών και διαθέτουν περισσότερες ώρες σε αυτά, ενώ οι άνδρες αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στην αμειβόμενη εργασία εκτός του σπιτιού και αναλαμβάνουν λιγότερες οικιακές εργασίες και περισσότερες δραστηριότητες ψυχαγωγικής φύσης με τα παιδιά. Ο διαχωρισμός, λοιπόν, του δημοσίου/ανδρικού και ιδιωτικού/γυναικείου χώρου που υπήρχε κατεξοχήν μεταξύ των φύλων εξακολουθεί να υφίσταται και στα σύγχρονα ζευγάρια. Τα συγκεκριμένα ευρήματα επιβεβαιώθηκαν από την πλειοψηφία των ζευγαριών.

29. Είναι το «νοικοκυριό» μια γυναικεία υπόθεση; Ενώ, λοιπόν, το δείγμα της έρευνας συνθέτουν σύγχρονα ζευγάρια όπου και τα δύο μέλη συμμετέχουν στην αμειβόμενη και στη μη αμειβόμενη εργασία, ωστόσο η αναπαραγωγή παραδοσιακών έμφυλων μοντέλων σχετικά με την ανατροφή των παιδιών είναι εμφανής στις απαντήσεις τους. Οι γυναίκες είναι υπεύθυνες σε μεγαλύτερο βαθμό για τον ιδιωτικό χώρο και για δραστηριότητες σχετικά με τα παιδιά, που κατεξοχήν συνδέονται με τη μητρότητα και τη φροντίδα, ενώ η παρουσία των ανδρών γίνεται αισθητή στο δημόσιο χώρο και στη λήψη αποφάσεων, δραστηριότητες που υποδηλώνουν άσκηση δύναμης και εξουσίας.

30. Ισότητα και δικαιοσύνη των φύλων:Μύθος ή πραγματικότητα; Ιδιαίτερου ενδιαφέροντος είναι τα ερευνητικά ευρήματα που προέκυψαν από τις απαντήσεις των ατόμων σχετικά με τη δικαιοσύνη και την ισότητα των φύλων. Όσον αφορά στο τι σημαίνει η έννοια του δικαίου, οι απαντήσεις όλων περιελάμβαναν όρους, όπως μοίρασμα εργασιών, ευθυνών και χρόνου. Ωστόσο, σε όλες τις περιπτώσεις των γυναικών η αντίληψη του δικαίου περιελάμβανε το μοίρασμα των υποχρεώσεων, ενώ για τους άνδρες εμπεριείχε και άλλες διαστάσεις όπως το χρόνο για προσωπικές ασχολίες, διάσταση την οποία δεν έθεσε καμία γυναίκα.Επιπλέον, παρατηρήθηκαν περιπτώσεις ζευγαριών όπου αντιλαμβάνονται ότι η κατάσταση που βιώνουν δεν είναι δίκαιη, αλλά την αποδέχονται ως τέτοια - τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα, χρησιμοποιώντας ως δικαιολογία χαρακτηρολογικά γνωρίσματα κυρίως της γυναίκας (π.χ. άγχος, πίεση), τα οποία εντούτοις γίνονται αποδεκτά και από τους δύο. Επιπλέον, στην εννοιολόγηση του δικαίου, αναφέρεται και από τα δύο φύλα ως κριτήριο η πολύωρη εργασία των ανδρών.

31. Ισότητα και δικαιοσύνη των φύλων:Μύθος ή πραγματικότητα; Οι απαντήσεις σχετικά με το τι σημαίνει ισότητα των φύλων κατέστησαν φανερό ότι στις αντιλήψεις των ανδρών δεν είναι σαφές και δυσκολεύονται να την περιγράψουν. Ακόμα και στις περιπτώσεις στις οποίες αναφέρουν ότι η ισότητα των φύλων πρέπει να είναι ίσα δικαιώματα και ίσες ευκαιρίες διαφαίνεται ότι δεν πιστεύουν ότι υπάρχει ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών ή ότι δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη. Επιπλέον, γίνεται αναφορά από τους άνδρες σε αισθήματα κατωτερότητας και μειονεκτικότητας της γυναίκας, υποδηλώνοντας έμφυλη παραδοσιακή ιδεολογία, καθώς και στην προσπάθεια εκ μέρους τους απόκτησης ίσων δικαιωμάτων το όποιο ο Χάρης θεωρεί ότι είναι πρακτικά αδύνατο. Αντίθετα όλες οι γυναίκες μιλάνε ξεκάθαρα για ίσα δικαιώματα, ίσες ευκαιρίες, ίσες δυνατότητες, μοίρασμα, ορθό καταμερισμό και ισοτιμία.

32. Εργασία Οικογένεια Έμφυλοι παραδοσιακοί ρόλοι: παρελθόν ή παρόν; • Οι ρόλοι των φύλων και κατά πόσο θεωρούν ότι έχουν αλλάξει στη σημερινή εποχή βρήκε όλα τα ζευγάρια να καταλήγουν σε συμφωνία ότι έχουν αλλάξει σε ένα βαθμό, μικρό ή μεγάλο κατά περίπτωση, σε σχέση με το παρελθόν. Από τις απαντήσεις των ανδρών διαφαίνεται ότι η αλλαγή αυτή έχει επέλθει κυρίως ως αναγκαστική και ως λογικό επακόλουθο της εισόδου των γυναικών στην αγορά εργασίας και όχι ως επιθυμητή επιλογή. Αξίζει να σημειωθεί ότι όταν αναφέρονται στην αλλαγή ρόλων, τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες, επικεντρώνονται στο ρόλο του άνδρα και του πατέρα που γίνεται πιο συμμετοχικός και όχι στη μητέρα που επιφορτίζεται με πολλαπλούς ρόλους.

33. Εργασία Οικογένεια Έμφυλοι παραδοσιακοί ρόλοι: παρελθόν ή παρόν; • Ο Χάρης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς πιστεύει ότι οι άνδρες ουσιαστικά καταπιέζονται από την αλλαγή αυτή και ότι είναι εκ φύσεως και λόγω ιδιοσυγκρασίας υπεράνω από τις γυναίκες. • Χάρης (ζευγάρι 3ο):«Εντάξει, ίσως ο άνδρας δεν είναι ο παλιός ο άνδρας εκείνος που η γυναίκα του έφερνε τις παντόφλες κ.τ.λ., αλλά στην ουσία στην ιδιοσυγκρασία του ο άνδρας πάντα θα υπάρχει αυτό που λέμε το υπεράνω, μπορεί να το καταπιέζει έτσι αυτό είναι και εκ φύσεως έτσι; Δέξου το όπως το λεω. Έτσι πιστεύω εγώ, γιατί με όσους άνδρες συναναστρέφομαι και εκείνοι μου λένε το ίδιο πράγμα δηλαδή καταπιέζω το εγώ μου ας πούμε για να συμβιβαστώ με τις απαιτήσεις της γυναίκας μου ξέρω εγώ ή με τις απαιτήσεις της οικογένειας μου»

34. Εργασία Οικογένεια Έμφυλοι παραδοσιακοί ρόλοι: παρελθόν ή παρόν; Όπως προέκυψε από τις απαντήσεις των ατόμων του δείγματος, το γεγονός ότι η γυναίκα εργάζεται την επιφόρτισε με έναν επιπλέον ρόλο, ενώ έπρεπε ταυτόχρονα να αποδίδει και να διεκπεραιώνει εξίσου αποτελεσματικά όλους τους υπόλοιπους ρόλους για τους οποίους παραδοσιακά ήταν υπεύθυνη, με αποτέλεσμα να επιφορτίζεται με αισθήματα πίεσης και τύψεις όταν δεν μπορεί να αντεπεξέλθει. Το γεγονός αυτό γίνεται αντιληπτό με αυτό τον τρόπο τόσο από τις ίδιες τις γυναίκες, όσο και από τους άνδρες, τους συγγενείς και τον κοινωνικό τους περίγυρο. Αντίθετα, οι άνδρες συνεχίζουν να έχουν ως κύριο ρόλο αυτόν που σχετίζεται με την εργασία και συγχρόνως αρχίζουν να συμμετέχουν αισθητά και στο νοικοκυριό, χωρίς όμως να υφίστανται την ίδια πίεση, όπως επίσης δεν τους εκφράζονται απαιτήσεις για αντίστοιχη απόδοση στους υπόλοιπους ρόλους εκ μέρους τους όπως στις γυναίκες.

35. Το φύλο του χρόνου Όπως προέκυψε από τις απαντήσεις των ζευγαριών του δείγματος ο χρόνος έχει φύλο. Ο χρόνος της αμειβόμενης εργασίας είναι «αρσενικός», ενώ ο χρόνος της μη αμειβόμενης εργασίας είναι «θηλυκός». Ο χρόνος για τους άνδρες συνδέεται με την αμειβόμενη εργασία και αυτός που απομένει αφιερώνεται στην οικογένεια και σε προσωπικές ασχολίες, ενώ για τις γυναίκες συμπεριλαμβάνει σαφώς και την αμειβόμενη εργασία αλλά κυρίως την ενασχόληση με τη φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού. Το γεγονός αυτό είναι αποδεκτό και από τα δύο φύλα και εκλαμβάνεται ως «φυσιολογικό», επιβεβαιώνοντας για ακόμα μια φορά ότι οι συνειδήσεις των ατόμων δεν έχουν αποδεσμευτεί από τα έμφυλα στερεότυπα. Ακόμα και όταν γίνεται λόγος για ελεύθερο χρόνο, όπου και οι άνδρες και οι γυναίκες δηλώνουν ότι έχουν από καθόλου έως ελάχιστο, είναι σαφές ότι για τους άνδρες η έλλειψη του ελεύθερου χρόνου απορρέει από τις επαγγελματικές υποχρεώσεις, ενώ για τις γυναίκες από τις οικογενειακέςευθύνες

36. Το φύλο του χρόνου Ενώ βλέπουμε τις γυναίκες να βιώνουν την πίεση του χρόνου ως αποτέλεσμα της προσπάθειας τους να συνδυάσουν τους πολλαπλούς τους ρόλους και αυτό που επιζητούν είναι η μεγαλύτερη συμμετοχή του συζύγου τους στις οικιακές εργασίες, ώστε να μπορέσουν να αποδεσμευτούν ως ένα σημείο από την πίεσης αυτή, οι άνδρες επιζητούν την ηρεμία τους και να μην υφίστανται ψυχολογική πίεση από τις γυναίκες τους χωρίς να είναι πρόθυμοι να συμμετάσχουν περισσότερο στις οικιακές εργασίες για να το επιτύχουν. Και τα δύο φύλα θα μπορούσαμε να πούμε ότι επιζητούν λιγότερη πίεση χρόνου στην καθημερινότητά τους και περισσότερο ελεύθερο χρόνο, αλλά για τις μεν γυναίκες αυτό μεταφράζεται σε μεγαλύτερη συμμετοχή των ανδρών στο νοικοκυριό, ενώ για τους δε άνδρες ερμηνεύεται στο ακριβώς αντίθετο, δηλαδή στο να μην τους πιέζουν οι γυναίκες τους για μεγαλύτερη συμμετοχή.

37. Εργασία Οικογένεια Πίεση και Άγχος γένους θηλυκού Όλες οι γυναίκες δηλώνουν ότι αισθάνονται πιεσμένες και αγχωμένες στην καθημερινότητά τους λόγω των πολλαπλών ρόλων τους και της προσπάθειας που απορρέει από αυτούς για να αντεπεξέλθουν και να τα προλάβουν όλα. Οι άνδρες δηλώνουν και αυτοί στην πλειοψηφία τους ότι βιώνουν άγχος και πίεση, αλλά για λόγους εργασιακούς, οικονομικούς και ελάχιστα για το συνδυασμό πολλών δραστηριοτήτων μέσα στην ημέρα. Τα ίδια στοιχεία προέκυψαν και από τα ζευγάρια που συμμετείχαν στο δεύτερο κύκλο των συνεντεύξεων.

38. Εργασία Οικογένεια Πίεση και Άγχος γένους θηλυκού Η πίεση και το άγχος που απορρέει από τις οικογενειακές υποχρεώσεις είναι γένους θηλυκού. Όλες γυναίκες ανεξάρτητα από το πόσο ισότιμη θεωρούν ότι είναι η σχέση με το σύζυγό τους νιώθουν πίεση και άγχος στην καθημερινότητά τους από την προσπάθεια συνδυασμού των πολλαπλών τους ρόλων. Για άλλη μια φορά γίνεται σαφές ότι τα έμφυλα στερεότυπα υφίστανται και στα σύγχρονα ζευγάρια. Τα άτομα έστω και έμμεσα αναγνωρίζουν ότι το πεδίο όπου ο άνδρας είναι κυρίαρχος και υπεύθυνος είναι η δημόσια σφαίρα της εργασίας, ενώ η γυναίκα εξακολουθεί να είναι υπεύθυνη για την οικογένεια και το νοικοκυριό. Για το λόγο αυτό, η πίεση και το άγχος των ανδρών όπως προέκυψε από τις συνεντεύξεις απορρέει από ζητήματα οικονομικής και επαγγελματικής φύσεως, τα οποία θεωρούν ότι είναι η κύρια ευθύνη τους, ενώ για τις γυναίκες προέρχονται από θέματα που σχετίζονται με τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις ως υπεύθυνες για τον τομέα αυτό.

39. Εργασία Οικογένεια Η συμφιλίωση επαγγελματικής και οικογενειακής/ιδιωτικής ζωής αφορά τελικά μόνο στις γυναίκες; Η συμφιλίωση της επαγγελματικής με την οικογενειακή/ιδιωτική ζωή μέσα από τις απαντήσεις των ζευγαριών του δείγματος δείχνει να αφορά ακόμα κυρίως στις γυναίκες. Και στην περίπτωση της συμφιλίωσης εργασίας με την οικογένεια όπως είχε παρατηρηθεί και για την ισότητα των φύλων, προκύπτει ότι αποτελεί επιδίωξη κυρίως των γυναικών, ώστε να μπορέσουν να αποδεσμευτούν από το μεγάλο φόρτο που προέρχεται από τους πολλαπλούς τους ρόλους και όχι ένα ζήτημα που αφορά εξίσου τους άνδρες και τις γυναίκες. Αυτό διαφαίνεται από όλο το φάσμα των απαντήσεων που έδωσαν τα ζευγάρια του δείγματος, αλλά και στη συγκεκριμένη ενότητα όπου για όλα σχεδόν τα άτομα οι γονικές άδειες πρέπει να έχουν ως αποδέκτριες τις μητέρες και έως ένα σημείο προκύπτει ότι είναι ένα μέτρο που αφορά στις ίδιες.

40. Εργασία Οικογένεια Συζήτηση – Συμπεράσματα Οδεύουμε τελικά προς μια κοινωνία ισότητας και δικαιοσύνης στα σύγχρονα ελληνικά ζευγάρια; Τα αποτελέσματα της ανάλυσης των συνεντεύξεων που πραγματοποιήθηκαν σε 10 ζευγάρια διπλής σταδιοδρομίας με παιδιά που κατοικούν στην Αττική, οδήγησαν στη σύνοψη σημαντικών συμπερασμάτων όσον αφορά στις αντιλήψεις τους για τη συμφιλίωση εργασίας και οικογενειακής/ιδιωτικής ζωής και στον τρόπο με το οποίο το φύλο επηρεάζει και συμβάλει στη διαμόρφωση των αντιλήψεων αυτών.

41. Εργασία Οικογένεια Κατανομή των οικιακών εργασιών Τα ευρήματα της εν λόγω έρευνας έρχονται να επιβεβαιώσουν τη θεωρία και τα αποτελέσματα ερευνών τόσο ποιοτικών όσο και ποσοτικών σχετικά με το ζήτημα, σύμφωνα με τα οποία το «νοικοκυριό» εξακολουθεί να αποτελεί γυναικεία υπόθεση. Συγκεκριμένα, όπως υποστήριξαν και οι Berardo, Shehan & Leslie (1987), στα ζευγάρια διπλής σταδιοδρομίας του δείγματος μας προέκυψε ότι παρά την αύξηση της συμμετοχής των ανδρών στις οικιακές εργασίες, οι γυναίκες εξακολουθούν να επωμίζονται το μεγαλύτερο μέρος του «νοικοκυριού» και της φροντίδας των παιδιών. Ο γάμος, τα παιδιά και η απασχόληση αυξάνουν τις οικιακές εργασίες που διεκπεραιώνουν οι γυναίκες, ενώ έχουν ελάχιστη ή καθόλου επιρροή στη μη αμειβόμενη εργασία των ανδρών όπως έχουν υποστηρίξει και οι Coverman & Sheley (1986).

42. Εργασία Οικογένεια Αντιλήψεις δικαίου και ισότητας των φύλων Η συγκεκριμένη έρευνα κατέδειξε ότι η δικαιοσύνη και η ισότητα των φύλων τουλάχιστον όσον αφορά στα ζευγάρια του δείγματός μας αποτελούν ένα μύθο που απέχει αρκετά από το να γίνει πραγματικότητα. Όπως παρουσιάστηκε στη βιβλιογραφία και έχει αναδειχτεί εμπειρικά, το χάσμα ανάμεσα στη θεωρία όσον αφορά στο ζήτημα και στην εφαρμογή της στην πράξη είναι ακόμα μεγάλο. Ένα από τα σημαντικότερα συμπεράσματα, τα οποία προέκυψαν είναι ότι τα σύγχρονα ζευγάρια ενδεχομένως αναγνωρίζουν και ενστερνίζονται τις έννοιες και τις ιδέες της ισότητας και της δικαιοσύνης μεταξύ των φύλων και δηλώνουν ότι πρέπει να εφαρμόζονται στην πράξη για την ευημερία μιας οικογένειας, ωστόσο κανένα ζευγάρι ακόμα και στην περίπτωση που τείνουν προς μια ισότιμη κατανομή των οικιακών εργασιών δε βιώνει και δεν εφαρμόζει στην πράξη τη θεωρία την οποία υποστηρίζει.

43. Εργασία Οικογένεια Αντιλήψεις δικαίου και ισότητας των φύλων Συμπερασματικά, όσον αφορά στο πώς αντιλαμβάνονται τα ζευγάρια τα ζητήματα δικαίου και ισότητας των φύλων σχετικά με την κατανομή των οικιακών εργασιών, προκύπτει ότι το φύλο και η έμφυλη ιδεολογία των ατόμων διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση των αντιλήψεων. Όσο πιο παραδοσιακή είναι η έμφυλη ιδεολογία του ζευγαριού τόσο μια άνιση κατανομή εκλαμβάνεται ως δίκαιη. Οι απαντήσεις σε όλες τις περιπτώσεις δίνονται βάσει έμφυλων προτύπων που ενστερνίζονται εξίσου και τα δύο φύλα. Ωστόσο, τα ζητήματα του δικαίου και ισότητας διαφαίνεται να αφορούν κυρίως στις γυναίκες και όχι και στα δύο φύλα, όπου υπάρχει εμφανής σύνδεση των γυναικών με την οικογένεια και το σπίτι και αντίστοιχη σύνδεση των ανδρών με την εργασία. Ως αποτέλεσμα οι απαντήσεις των ατόμων και οι αντιλήψεις τους περί δικαίου και ισότητας στη σχέση τους δε διαμορφώνονται βάσει των πραγματικών στοιχείων και του καταμερισμού αλλά βάσει των έμφυλων ρόλων που παραδοσιακά αποδίδονται στα ζευγάρια.

44. Εργασία Οικογένεια Έμφυλη Ιδεολογία Οι έμφυλοι ρόλοι των παρελθόντος αναβιώνουν και στη σύγχρονη εποχή πάρα τη μεγάλη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας και την αύξηση του εκπαιδευτικού τους επιπέδου. Σαφώς και δεν αναφερόμαστε πλέον στο μοντέλο του προμηθευτή και της νοικοκυράς που παραδοσιακά συνδέεται αποκλειστικά με τον άνδρα και τη γυναίκα αντίστοιχα. Ωστόσο, είναι εμφανές ότι ο χώρος της εργασίας είναι ο χώρος προτεραιότητας και κυριαρχίας των ανδρών, ενώ η οικογένεια και το νοικοκυριό εξακολουθούν να συνδέονται άρρηκτα με τη γυναίκα/μητέρα. Το εύρημα αυτό είναι αξιοσημείωτο, καθώς οι γυναίκες του δείγματος μας έχουν κατά κύριο λόγο ανώτερο εκπαιδευτικό επίπεδο από το αντίστοιχο των ανδρών, διαμένουν σε μεγάλο αστικό κέντρο και ηλικιακά ανήκουν στην κατηγορία των 30 έως 40 ετών.

45. Εργασία Οικογένεια Χρήση και διαθεσιμότητα του χρόνου Στην παρούσα έρευνα διαφάνηκε ότι το φύλο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διάθεση και τη χρήση του χρόνου από τα ζευγάρια του δείγματος. Οι άνδρες αφιερώνουν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους στην αμειβόμενη εργασία σε σχέση με τη μη αμειβόμενη, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις γυναίκες. Ο διαθέσιμος χρόνος προκύπτει να είναι ο καθοριστικός παράγοντας επιρροής της κατανομής των οικιακών εργασιών και της διαμόρφωσης των αντιλήψεων των ατόμων ως προς αυτήν. Λαμβάνοντας υπόψη το παραπάνω, οι απαντήσεις των ατόμων βασίζονται στο γεγονός ότι οι γυναίκες διαθέτουν περισσότερο χρόνο στο σπίτι και ως φυσικό επακόλουθο διεκπεραιώνουν το μεγαλύτερο μέρος των οικιακών εργασιών, ενώ αντίστοιχα οι άνδρες λόγω της πολύωρης απουσίας τους από το σπίτι αναλαμβάνουν μικρότερο μέρος των οικιακών εργασιών αναπαράγοντας τα παραδοσιακά έμφυλα πρότυπα.

46. Εργασία Οικογένεια Χρήση και διαθεσιμότητα του χρόνου Συμπερασματικά, τα ευρήματα όσον αφορά στη χρήση και στη διάθεση του χρόνου βάσει φύλου για άλλη μια φορά αποδεικνύουν το γενικότερο συμπέρασμα που προκύπτει, ότι παρά το γεγονός ότι η ιδέα της κοινής φροντίδας των παιδιών για τους γονείς είναι αποδεκτή θεωρητικά δεν έχει εφαρμοστεί στην πράξη. Το πώς αντιλαμβάνονται τα άτομα τη χρήση του χρόνου είναι σαφές ότι προκύπτει από τα έμφυλα παραδοσιακά πρότυπα που όπως φαίνεται υπάρχουν σε όλα τα άτομα του δείγματος και βάσει αυτών γίνεται αντιληπτή η χρήση και η διάθεση του χρόνου και κατά πόσο αυτή είναι δίκαιη και ισότιμη. Το σημαντικότερο ίσως συμπέρασμα που αναδύεται σχετικά με το ζήτημα αυτό είναι ότι και οι γυναίκες και οι άνδρες αναπαράγουν τα πρότυπα αυτά και ηθελημένα προσπαθούν να αιτιολογήσουν τη μη άνιση κατανομή του χρόνου βάσει των κοινωνικά κατασκευασμένων έμφυλων προτύπων.

47. Εργασία Οικογένεια Συμφιλίωση εργασίας και οικογένειας: Αισθήματα πίεσης και άγχους Οι γυναίκες προκύπτει ότι βιώνουν πολύ πιο έντονα την πίεση της συμφιλίωσης της εργασίας με την οικογένεια, γεγονός που αποδεικνύει ότι δεν έχουν αποδεσμευτεί από τους παραδοσιακούς έμφυλους ρόλους τους. Οι γυναίκες βιώνουν ως κύρια ευθύνη τους την οικογένεια δίνοντας προτεραιότητα σε αυτή και καλούνται να αντεπεξέλθουν παράλληλα στις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις και στην πίεση του χρόνου που απορρέει από αυτές για την εκπλήρωση των οικογενειακών τους ευθυνών. Αντίθετα, οι άνδρες δε βιώνουν την ίδια πίεση, καθώς η κύρια ευθύνη τους εξακολουθεί να είναι η εργασία και η συμμετοχή τους στις οικογενειακές υποχρεώσεις προκύπτει στο βαθμό που η εργασία τους το επιτρέπει. Έτσι ενώ για τις γυναίκες και οι δύο τομείς πρέπει να συνδυαστούν οπωσδήποτε στην καθημερινότητά τους χωρίς να παραμεληθεί κανένας από τους δύο, για τους άνδρες ο συνδυασμός αυτός δεν προκύπτει ως αναγκαστικός και κατά κάποιο τρόπο έχουν την ευχέρεια επιλογής του βαθμού συμμετοχής τους στην οικογένεια.

48. Εργασία Οικογένεια Περιορισμοί της εργασίας και κατευθύνσεις για μελλοντική έρευνα Η παρούσα εργασία ανέδειξε θέματα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος όσον αφορά στις αντιλήψεις των σύγχρονων ζευγαριών σχετικά με τη συμφιλίωση επαγγελματικής και οικογενειακής/ιδιωτικής ζωής. Ωστόσο, παρατηρούνται ορισμένοι περιορισμοί που είναι απαραίτητο να αναφερθούν προκειμένου να ληφθούν υπόψη σε μελλοντικές έρευνες. Κατ’ αρχήν το δείγμα της έρευνας περιορίστηκε σε 10 ζευγάρια (20 άτομα) από την περιοχή της Αθήνας και του Πειραιά με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όσον αφορά στην ηλικία, στην απασχόληση και στην ηλικία των παιδιών. Συνεπώς, τα ευρήματα αναφέρονται στον αντίστοιχο πληθυσμό και όχι στο σύνολο των ελληνικών ζευγαριών διπλής σταδιοδρομίας. Επίσης, η επιλογή της Αττικής μπορεί να μην καθιστά το δείγμα αντιπροσωπευτικό του γενικότερου πληθυσμού, καθώς τα άτομα που κατοικούν στην ελληνική περιφέρεια ενδέχεται, όπως συχνά υποστηρίζεται, να έχουν διαφορετική νοοτροπία και αντίληψη για το εν λόγω θέμα.

49. Περιορισμοί της εργασίας και κατευθύνσεις για μελλοντική έρευνα Επιπλέον, δεν υπήρχε μεγάλη ηλικιακή απόκλιση των ατόμων του δείγματος, καθώς τα περισσότερα άτομα ανήκαν στην κατηγορία 34-40 ετών, ενώ όσον αφορά στην απασχόληση η πλειοψηφία του δείγματος εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα. Περαιτέρω έρευνα σε μεγαλύτερο δείγμα πληθυσμού συμπεριλαμβανομένων των προαναφερόμενων παραγόντων, θα ήταν σκόπιμη, προκειμένου να εμπλουτιστούν τα ευρήματα και να συγκριθούν τα αποτελέσματα ώστε να διαφανεί εάν υπάρχει δυνατότητα γενίκευσης. Επιπρόσθετα, η εν λόγω εργασία κάλυψε συγκεκριμένες θεματικές ενότητες όσον αφορά στο ζήτημα χωρίς να εξαντλεί όλο το εύρος και το φάσμα του. Περαιτέρω έρευνα λαμβάνοντας υπόψη και άλλους παράγοντες που ενδεχομένως επηρεάζουν τις αντιλήψεις των ζευγαριών σχετικά με το θέμα της συμφιλίωσης της εργασίας με την οικογένεια, κρίνεται απαραίτητη για καλύτερη και σφαιρικότερη κάλυψη του θέματος. Ενδεικτικά, δύναται να διερευνηθούν θεματικοί τομείς, όπως είναι οι σχετικοί πόροι των συζύγων, η θέση εργασίας, τα γονικά έμφυλα πρότυπα και συγκεκριμένα ο τρόπος ανατροφής των συζύγων, άλλες μορφές ζευγαριών πλέον των έγγαμων, ο ρόλος των εθνικών πολιτικών/δράσεων και των δομών στήριξης, καθώς και η οικονομική κατάσταση του ζευγαριού.

50. Εργασία Οικογένεια Περιορισμοί της εργασίας και κατευθύνσεις για μελλοντική έρευνα Οι τομείς αυτοί συνιστούν κρίσιμους παράγοντες που φαίνεται από τη βιβλιογραφία ότι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των αντιλήψεων και στάσεων και επομένως, για την πληρέστερη εικόνα των θεμάτων που άπτονται της συμφιλίωσης ιδιωτικής και επαγγελματικής ζωής χρήζουν συγκεκριμένης διερεύνησης και ανάλυσης. Tέλος, από μεθοδολογική άποψη, η ίδια η φύση της ποιοτικής ερευνητικής προσέγγισης στην οποία μελετάται σε βάθος ένα μικρό δείγμα ατόμων θέτει επιπλέον περιορισμούς. Μια μελλοντική έρευνα με συνδυασμό ποιοτικής και ποσοτικής ερευνητικής μεθόδου θα μπορούσε, ενδεχομένως, να καλύψει μεγαλύτερο φάσμα όσον αφορά στο δείγμα και στους θεματικούς άξονες και να διαφωτίσει περισσότερες πτυχές του θέματος, απεικονίζοντας διαφορετικά επίπεδα της κοινωνικής πραγματικότητας, παρέχοντας έτσι μια πιο ολοκληρωμένη εξήγηση του φαινομένου.