WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

1. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Temat: Modele ustrojowe wybranych państw

2. Ustrój polityczny Ustrojem politycznym nazywamy ogół regulacji prawnych, które dotyczą organizacji, kompetencji a także wzajemnych powiązań organów władzy państwowej. Ustrój polityczny jest nazywany również systemem politycznym. System rządów - relacje pomiędzy poszczególnymi rodzajami władz (z zasady podziału władz wynika konieczność określenia wzajemnych stosunków pomiędzy organami państwa należącymi do poszczególnych władz). W państwach demokratycznych występuje kilka modeli ustrojowych, które różnią się zakresem kompetencji poszczególnych organów państwa, a także relacjami między nimi.

3. System prezydencki System prezydencki narodził się w Stanach Zjednoczonych. Obecnie obowiązuje w wielu krajach afrykańskich i w Ameryce Łacińskiej. Forma państwa: Republika prezydencka. Na czele państwa stoi prezydent. Stany Zjednoczone są federacją – w jej skład wchodzi 50 stanów, które posiadają odrębne władze ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze. Flaga USA Ustrój polityczny: System prezydencki. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego Kongresu, a władza wykonawcza do prezydenta. Kompetencje organów państwa określa Konstytucja uchwalona w 1787 r. wraz z poprawkami.

4. System prezydencki Kongres Senat • 100 senatorów Wybieranych na 6 – letnią kadencję Izba reprezentantów • 435 kongresmenów wybieranych na 2 – letnią kadencję Pieczęć Kongresu USA Obie Izby Kongresu są jednakowo ważne, mają podobne uprawnienia ustawodawcze i kontrolne. Kongres uchwala ustawy, budżet państwa i podatki. Decyduje o wojnie i pokoju wyraża zgodę na ratyfikacje traktatów międzynarodowych. Wprowadza poprawki do Konstytucji. Sądzi wysokich urzędników za naruszenie ustaw lub konstytucji.

5. System prezydencki Prezydent • jest wybierany na 4 - letnią kadencję, • pełni funkcję głowy państwa, szefa rządu i naczelnego dowódcy sił zbrojnych, • kieruje polityką zagraniczną państwa, • mianuje ministrów, czyli sekretarzy stanu, którzy odpowiadają tylko przed nim, • powołuje wysokich urzędników państwowych, • może występować z orędziem do Kongresu o stanie państwa, zawierającym propozycję ustaw, • ma prawo weta zawieszającego wobec ustaw Kongresu. Jego weto może być odrzucone większością 2/3 głosów. Pieczę prezydentów USA Barack Obama – obecny prezydent USA

6. System prezydencki Sąd Najwyższy • w jego skład wchodzi 9 sędziów, którzy pełnią swoją funkcję bezterminowo (nie można ich odwołać), • to najwyższy organ sądowniczy, • dokonuje wykładni konstytucji. Pieczęć Sądu Najwyższego Godło USA

7. System parlamentarno - gabinetowy Forma państwa – dziedziczna monarchia parlamentarna. Obecnie królową jest Elżbieta II z dynastii Windsorów. Wielka Brytania jest państwem unitarnym, zdecentralizowanym z jednostkami autonomicznymi. Ustrój polityczny – system parlamentarno – gabinetowy. Władza ustawodawcza należy do Parlamentu, w którego skład wchodzą Izba Gmin i Izba Lordów, a władza wykonawcza do gabinetu. Monarcha jest organem władzy zarówno wykonawczej, jak i ustawodawczej. W Wielkiej Brytanii odróżnia się pojęcia rządu i gabinetu. Flaga Wielkiej Brytanii W przeciwieństwie do większości państw europejskich Wielka Brytania nie posiada pisanej konstytucji. Źródłami prawa konstytucyjnego są: • prawo stanowione (np. Wielka Karta Swobód) • prawo precedensowe (orzeczenia sądów w konkretnych sprawach) • konwenanse konstytucyjne, czyli utarte sposoby postępowania w pewnych sytuacjach.

8. System parlamentarno - gabinetowy W przeciwieństwie do większości państw europejskich Wielka Brytania nie posiada pisanej konstytucji. Źródłami prawa konstytucyjnego są: • prawo stanowione (np. Wielka Karta Swobód) • prawo precedensowe (orzeczenia sądów w konkretnych sprawach) • konwenanse konstytucyjne, czyli utarte sposoby postępowania w pewnych sytuacjach. Najważniejsze konwenanse • skład gabinetu określa premier, nie monarcha, • urząd premiera obejmuje lider partii, która zwyciężyła w wyborach, • odpowiedzialność przed parlamentem ponosi cały rząd • rząd, który utracił zaufanie Izby Gmin, podaje się do dymisji lub zwraca się do głowy państwa o rozwiązanie izby niższej parlamentu, • głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej. Herb Wielkiej Brytanii

9. System parlamentarno - gabinetowy Zjednoczone Królestwo składa się z czterech części składowych.W skład Zjednoczonego Królestwa wchodzą:                  

10. System parlamentarno - gabinetowy Monarcha • teoretycznie uprawnienia monarchy są bardzo szerokie. W praktyce jednak decyzje podejmuje minister w imieniu monarchy lub monarcha na wniosek ministra, • króla ograniczają również konwenanse, np. w sprawie mianowania premiera. Król panuje, ale nie rządzi, • w praktyce król ma prawo do udzielania rad, zachęcania i ostrzegania. Królowa Wielkiej Brytanii Elżbieta II

11. System parlamentarno - gabinetowy PARLAMENT Izba Lordów • składa się z lordów duchownych (26 biskupów anglikańskich) oraz świeckich, mianowanych dożywotnio przez monarchę na wniosek premiera, albo dziedzicznych • ma prawo weta zawieszającego w stosunku do uchwał Izby Gmin • pełni funkcję sądu apelacyjnego. Izba Gmin • składa się z 659 członków wybieranych na 5 lat • uchwala ustawy i budżet • kontroluje rząd, ma prawo uchwalić wotum nieufności wobec premiera, ministra lub całego rządu • Izba Lordów, podobnie jak Izba Gmin spotyka się w Pałacu Westminsterskim. Jej obrady plenarne odbywają się w tzw. czerwonej sali (obrady Izby Gmin odbywają się w sali zielonej). Pałac Westminsterski

12. System parlamentarno - gabinetowy GABINET • gabinet składa się z premiera i ministrów, • określa główne kierunki polityki państwa, • posiada inicjatywę ustawodawczą. PREMIER • ma silną pozycję, sprawuje faktyczną władzę w państwie, • odsadza najwyższe stanowiska w państwie, • swobodnie dokonuje zmian w gabinecie, • decyduje o rozwiązaniu parlamentu. Premier Wielkiej Brytanii James Gordon Brown

13. System parlamentarno - komitetowy Forma państwa – Szwajcaria jest republiką związkową. W skład federacji wchodzi 26 kantonów, które mają znaczny stopień niezależności, własne konstytucje, władze ustawodawcze i wykonawcze. Ustrój polityczny – system parlamentarno – komitetowy. Kompetencje poszczególnych organów państwa określa Konstytucja 1999 r. Władza ustawodawcza należy do Zgromadzenia Związkowego, a władza wykonawcza do Rady Związkowej. REFERENDUM Referendum zarządza się w określonych sytuacjach: • referendum obligatoryjne w wypadku zmiany konstytucji, • referendum fakultatywne w sprawie ustaw Zgromadzenia Związkowego, • referendum obligatoryjne w sprawie przystąpienia do organizacji międzynarodowych i organizacji bezpieczeństwa zbiorowego, • referendum fakultatywne w sprawie umów międzynarodowych. Flaga Szwajcarii

14. System parlamentarno - komitetowy Zgromadzenie Związkowe Rada Narodowa Rada Kantonów Składa się z 200 posłów wybieranych na 4 – letnią kadencję Składa się z 46 radców wybieranych na 4 – letnią kadencję • obie izby Zgromadzenia Związkowego mają podobne uprawnienia, • zgromadzenie uchwala ustawy i budżet, • dokonuje zmian w konstytucji, • ratyfikuje umowy międzynarodowe, • wybiera i kontroluje inne organy związkowe, m.in. Radę Związkową i sąd Związkowy, • rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy organami. Położenie Szwajcarii

15. System parlamentarno - komitetowy RADA ZWIĄZKOWA • w skład Rady Związkowej wchodzi 7 równorzędnych członków – ministrów, wybieranych na 4 – letnią kadencję, • rada jest komitetem wykonawczym Zgromadzenia Związkowego, • kieruje i zarządza państwem, • posiada inicjatywę ustawodawczą. PREZYDENT ZWIĄZKOWY • jest wybierany na rok przez Zgromadzenie spośród członków Rady, • przewodniczy Radzie Związkowej, • pełni funkcje reprezentacyjne. SĄD ZWIĄZKOWY • składa się z 30 członków, wybieranych na 4 – letnią kadencję, • rozstrzyga spory między kantonami, a także między kantonami a federacją, • rozpatruje skargi obywateli na łamanie praw przez władze. Herb Szwajcarii

16. System półprezydencki Forma państwa – Republika prezydencko – parlamentarna. Na czele państwa stoi prezydent. Obecnie tę funkcję pełni Nicolas Sarkozy. Ustrój polityczny – system półprezydencki. Kompetencje organów państwa określa konstytucja z 1958 r. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu, a władza wykonawcza do rządu i prezydenta. Flaga Francji Prezydent Francji Nicolas Sarkozy

17. System półprezydencki Władza ustawodawcza we Francji: • Dwuizbowy parlament, składający się z:- Zgromadzenia Narodowego złożonego z 577 deputowanych wybieranych w wyborach bezpośrednich na 5 lat wg systemu większościowego,- Senatu składającego się z 321 senatorów, wybieranych w głosowaniu pośrednim na 9 letnią kadencję, (1/3 składu jest odnawiana co 3 lata). Władza wykonawcza we Francji: • Rząd powoływany jest przez prezydenta. Na czele rządu stoi premier.Głową państwa jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych na kadencję siedmioletnią (od 2002 roku kadencja trwa 5 lat). Prezydent ma szerokie uprawnienia zarówno w zakresie władzy wykonawczej jak i ustawodawczej.

18. System półprezydencki Struktura naczelnych władz Republiki Francuskiej

19. System kanclerski Forma państwa – Republika federalna. Głową państwa jest prezydent. Obecnie tę funkcję pełni Horst Kóhler. Państwo jest federacją składającą się z 16 landów, które mają własne parlamenty, rządy i sądy. Ustrój polityczny – system kanclerski. Uprawnieni a organów państwowych określa konstytucja z 1949 r. Władza ustawodawcza należy do Parlamentu Związkowego i Rady Związkowej, a władza wykonawcza do rządu z kanclerzem na czele oraz do prezydenta. Obecnie kanclerzem jest Angela Merkel. Flaga Niemiec Prezydent Niemiec Horst Kóhler Kanclerz Niemiec Angela Merkel

20. System kanclerski Struktura naczelnych władz Republiki Federalnej Niemiec