Oksijen Taşınımı ve Kan Gazları

2. Oksijen Taşınımı ve Kan Gazları Dr. Gülçin Eskandari

3. Amaç • Kan gazları ve ilişkili hastalıklarda laboratuvarın yeri hakkında bilgi sahibi olacaklar.

4. Öğrenim hedefleri • Oksijen taşınımını tanımlayabilmeli, • Oksijen disasiasyon eğrisindeki değişikliklerin nedenlerini sayabilmeli, • Kan pH’sını belirleyen faktörleri sayabilmeli, • Kan pH değişiminde respiratuvar ve metabolik komponentleri ayırdedebilmeli, • Kompenzasyon yanıtlarını tanımlayabilmeli, • Kan gazları ölçümünde dikkat edilmesi gerekenleri sayabilmeli, • Kan gazı sonuçlarını yorumlayabilmelidir.

8. Oksijen dissosiasyon eğrisi

9. Oksijen dissosiasyon eğrisini sağa kaydırıp, dokulara oksijen salınımını attıran durumlar; • Artmış vücut ısısı • Azalmış pH • Artmış pCO2 • Artmış BPG

10. pH’nın dissosiasyon eğrisi üzerine olan etkisine Bohr etkisi denir ve Hb’in tamponlama kapasitesiyle ilişkilidir;

11. Oksijen dissosiasyonunda BPG allosterik modifiye edici;

12. Oksijenasyon göstergeleri • O2 saturasyonu • Oksijenlenmiş Hb/Total Hb • %93-98 • pO2 • Kanda çözünmüş olan O2 basıncı • 70-100 mmHg • Alveoloarteryel O2 gradyenti • Alveollerdeki O2 basıncı – arteryel O2 basıncı • AC’in gaz değişimi hakkında fikir verir • 7-14 mmHg • Dışardan O2 desteğinde , AC problemlerinde 

13. Respiratuvar yetmezlik • Oksijenasyon ve CO2 eliminasyonundan biri ya da her ikisinin bozulması • pO2  60 mmHg • pCO2  45 mmHg • İkiye ayrılır; • Tip I hipoksemik • Tip II hiperkapnik

16. Kan pH’sı HCO3 pH = pK + log  pCO2 : çözünürlük katsayısı  = 0.0301

17. Kan gazları referans aralığı Arteryel pH 7.35 - 7.45 pCO2 35 - 45 mmHg pO2 70 – 100 mmHg Bikarbonat 22 - 26 mmol/L BE -2/+2 SaO2 %93-98

18. Kan gazları ölçümünde; • Örnek, heparinize tam kan (heparin miktarı önemli) • Arteryel, venöz ya da kapiller kan olb. • En önemli hata kaynakları preanalitik; • Arter kanı alırken turnike uygulanması • Enjektörde fazla heparin bulunması • Venöz kan alınırken damara girildikten sonra turnike açılmadan kanın alınması • Yeterince derin olmayan kesi ile kapiller kanın alınması ve sıvazlanarak intestisiyel sıvı karıştırılması • Alınan kanın havayla temas etmesi • Lab.a geç ulaştırılması gibi

19. Bekleyen kanda; • pH  (oda ısısında 0.02-0.03 pH/saat) • pCO2  (oda ısısında 1 mm Hg/saat) • pO2 (oda ısısında 2 mm Hg/saat) İdeali “Kan alındıktan sonra 15-30 dakika içinde analiz” • Kullanılan yöntem ISE

20. Asid-baz düzensizliğinde basit sınıflama primer değ. kompen. yanıt Met. Asidoz cHCO3- pCO2 Met. Alkaloz cHCO3- pCO2 Res. Asidoz pCO2 cHCO3- Res. Alkaloz pCO2 cHCO3-

21. pH <7.35 (asidoz) >7.45 (alkaloz)  pCO2  SBC / -BE  pCO2  SBC / +BE Metabolik Respiratuvar Respiratuvar Metabolik SBC yüksek mi? pCO2 düşük mü? SBC düşük mü? pCO2 yüksek mi? Evet Hayır Hayır Evet Evet Hayır Akut komp.  Met. komp. Hayır Akut komp.  Met. komp. Evet Res. komp. Akut komp.  Akut komp.  Res. komp.

22. Asid-baz dengesinde respiratuvar sistem • Normal met. için hücrelere O2 taşınımı yanında, normal vücut pH’sının devamlılığında da respiratuvar mekanizmaların rolü • Solunum hızıyla • Metabolik asidozda CO2 atılımı • Metabolik alkalozda CO2 retansiyonu

23. Solunum hızı • Santral kemoreseptörler • Medulla oblangata • BOS pH düşüklüğünde stimülasyon • Periferik kemoreseptörler • Karotid arterlerde ve aortada • pCO2 ya da pO2 bağlı kan pH düşüklüğünde stimülasyon

24. Asid-baz düzensizliğinde respiratuvar yanıt; • Ani • Max. a ulaşması saatler alır • Max. yanıt hem periferik, hem de santral kemoreseptör uyarımı ile • Metabolik asidozda; • Kan pH düşüklüğü öncelikle periferik kemores.leri • Olay ilerledikçe santral kemores.leri uyarır  Solunum hızı 

25. 55 yaşında erkek hasta, nefes darlığı, öksürük yakınmaları ile başvuruyor, 50 paket/yıl sigara kullanımı mevcut, FM de ekspiryum uzun, PAAC‘de KOAH bulguları var. pH = 7.18 pCO2 = 74 mmHg pO2 = 45 mmHg HCO3- = 28 mmol/L P(A-a)O2 = 16mmHg KRONİK RESPİRATUAR ASİDOZ

26. Respiratuvar asidoz nedenleri; • Direkt olarak res. merkezi baskılayan faktörler; • İlaçlar (narkotik, barbitürat) • SSS travma, tm., dej. hstk.ları, enf.ları • Solunum yollarını etkileyen faktörler; • KOAH (en sık) • Ciddi astma • Ciddi pulmoner enf. • Pulmoner fibrozis, tm.ler, ARDS • Diğerleri; • Abdominal distansiyon • Obesite

27. 29 yaşında kadın hasta fenalık hissi ve baş dönmesi şikayetleriyle başvuruyor. Her hangi bir ilaç almıyor, fizik muayenede akciğerler normal, solunum hızı 34/dk. Alınan arter kan gazı örneğinde: pH = 7.5 pCO2 = 27 mmHg HCO3 = 23 mmol/L BE = -1 mmol/L AKUT RESPİRATUAR ALKALOZ

28. Respiratuvar alkaloz nedenleri; • Res. merkezin pulmoner nedenler dışı stimülasyonu; • Ansiyete, histeri • Ateş • SSS enf.ları • İlaçlar (salisilat, KA.ler, PGN) • Pulmoner nedenlerle stimülasyonu; • Pnömoni • Astma • Pulmoner emboli • Konj. kalp yetm.liği

29. Res. asidoz; pCO2 cHCO3/pCO2  ve pH  K  (her 0.1 u pH , 0.6 mmol/L K ) Res. alkaloz; pCO2 cHCO3/pCO2  ve pH  K  Lab. bulguları

31. 34 yaşında, 16 yıldır tip1 diabetes mellitus hastası, insülin kullanıyor, halsizlik ve konfüzyon yakınmaları ile yakınları tarafından hastaneye getiriliyor. pH = 7.20 pCO2 = 25 mmHg HCO3 = 17 mEq/L pO2 = 92 mmHg Na+ = 131 mEq/L K+ = 4.7 mEq/L Cl- = 95 mEq/L, AKŞ = 450 mg/dl 1. pH, 7.20 … asidoz 2. pCO2 (25 mmHg) …düşük, asidozun nedeni respiratuar olamaz… 3. HCO3- (17 mEq/L ) …düşük, yani METABOLİK ASİDOZ… 4. AG= 19 mEq/L … artmış anyon açıklı metabolik asidoz 5. Beklenenden pCO2‘si daha düşük (25 mmHg) RESPİRATUVAR kompenzasyon eklenmiş

32. Metabolik asidoz • Problemin H+ birikiminden mi (laktik asidoz) yoksa bikarbonat kaybından mı (diyare) olduğunun değerlendirilmesinde anyon gap hesaplaması • Anyon Gap= Na+ - (Cl- + HCO3- ) • AG Yüksek: H+ birikimi ile gelişen Met. Asidoz (Laktik asidoz, DKA, intoksikasyonlar) • AG Normal : Diyare ya da erken dönem böbrek yetmezliğine bağlı HCO3- kaybı Nötralite için Cl- artar ve AG değişmez

33. (ölçülebilen katyon+ölçülemeyen katyon) = (ölçülebilen anyon+ölçülemeyen anyon) ANYON GAP = [Na+] – ([Cl-] + [HCO3-]) = 140 – (104 + 24) = 12 meq/L (8-12 meq/L) ANYON GAP Majör (ölçülebilen) katyonlar Majör (ölçülebilen) anyonlar – =

34. 81 yaşında kadın hasta, iskemik kalp hastası, bacaklarda ödem mevcut, tiyazid diüretiği kullanıyor. Bir anjinal atağı takiben acil servise getiriliyor. pH = 7.54 PCO2 = 50.2 mmHg HCO3- = 44 mEq/l 1. pH > 7.4 …alkaloz 2. pCO2 (50.2 mmHg)yüksek, alkalozun nedeni respiratuvar olamaz… 3. HCO3- (44 mEq/L ) …yüksek, yani METABOLİK ALKALOZ

35. METABOLİK ALKALOZ • Kanda HCO3- artışı • Neden genelde aşırı H+ kaybı (idrarla atılan her H+ için bir HCO3- geri emilir) • En sık neden asidik gastrik sıvı kaybı (kusma, NGS aspirasyonu) • Diğer nedenler; uzun süreli diüretik tdv. masif kan tranfüzyonu hipoparatiroidi primer hiperaldosteronizm

36. Özet

37. 32 yaşında kadın hasta, over kisti nedeniyle opere olacak, FM ve rutin laboratuvar testleri, SFT normaldir. Preop. değerlendirmede AKG örneği; pH = 7.25 pCO2 = 25 mmHg pO2 = 112 mmHg HCO3- = 24 mEq/l SO2 = %95 1. pH 7.25 ….asidoz mevcut 2. pCO2 düşük…. Asidoz nedeni solunumsal olamaz 3. HCO3- normal … Asidoz nedeni metabolik olamaz 4. pO2 112 mmHg… oda havası soluyan kişide 100 mmHg’dan daha yüksek olamaz. Olası neden; kan gazı örneğinin alındığı enjektörde fazla miktarda heparin ve hava olması

38. 60 yaşında erkek hasta 10 yıldır nefes darlığı yakınması mevcut. Pürülan balgam çıkarma ve nefes darlığında artma başlamış. Arter kan gazı ölçümünde; • pH = 7.2 • pCO2 = 64 mmHg • pO2 = 35 mmHg • HCO3 = 23 mmol/L ise aşağıdakilerden hangisi doğrudur? • Hastanın bikarbonatı düşük metabolik asidozu mevcuttur. • Metabolik asidozu kompanse etmek için pCO2 yükselmiştir. • Hastanın oksijenasyonunda problem yoktur. • Hastanın pCO2 yüksekliğine bağlı akut respiratuvar asidozu mevcuttur. • Bikarbonat düşüklüğünün nedeni respiratuvar asidozu kompanse etmektir.