İlk ders

1. İlk ders R. Hakan ÖZYILDIZ hakanozyildiz@gmail.com

2. İnsan?! • En temel ortak özellik: tüketmek • Tüketebilmek için üretmek, • Üretebilmek için yatırım, • Yatırım için kaynak (para), • Para için gelir ve tasarruf, lazım. Hepsi için bir ekonomik sınırları çizilmiş bir pazar, bir ülke lazım. hozyildiz.com

3. MAKRO EKONOMİK SEKTÖRLER hozyildiz.com

4. Ekonomide 4 temel hedef • Kaynakların tam olarak istihdamı • Fiyat istikrarının sağlanması • İstikrarlı ve hızlı ekonomik büyüme • Ödemeler dengesi istikrarının sağlanması hozyildiz.com

5. Diğer hedefler • Faiz oranlarında istikrar • Finansal piyasalarda istikrar • Döviz piyasalarında istikrar • (MAKRO EKONOMİK İSTİKRAR) Uzun vadeli yatırım kararları, nakit akışı tahminlerinin önemi • Gelir ve servet dağılımını düzeltmek • Faktör dağılımını düzeltmek • Kamusal ihtiyaçları karşılamak • Bazı sektörlere öncelik tanımak ve onları gözetmek (gıda güvenliği, tarımsal destekleme) • Özel tüketim alışkanlıklarını düzeltmek, • Temel mallar arzını güvence altına almak (yine gıda ) hozyildiz.com

6. Bu temel hedeflere ulaşılması, • bir ülkenin jeopolitik konumu, • siyasi ve kültürel yapısı, • sağlık ve eğitim sistemlerinin kalitesi, • Yapısal düzenlemelerle şekillenen ekonominin alt yapısı, • Yönetişimin kalitesi gibi faktörlerle birlikte • Para ve maliye politikalarına bağlıdır. hozyildiz.com

7. hozyildiz.com

8. Para politikası • Para politikası denildiğinde üç temel alt politika anlaşılır: • Merkez Bankası’nın bankalarla para alış verişinde uyguladığı faizleri değiştirerek piyasa faizlerini etkilemesi. • Açık piyasa işlemleri (APİ) yoluyla bankalardan tahvil almak veya onlara tahvil satmak suretiyle piyasadaki para miktarını (likiditeyi) ayarlaması. • Bankaları topladığı mevduattan alacağı payı (mevduat zorunlu karşılıkları) artırıp azaltarak açılabilecek kredi miktarını ve maliyetini etkilemesi. • Merkez Bankası’nın TL’nin dış değerini ayarlamaya yönelik olarak bir müdahalesi söz konusuysa bunlara ek olarak bir de kur politikasından söz edilebilir. hozyildiz.com

9. Maliye politikası • Maliye politikası denildiğinde dört temel alt politika anlaşılır: • Duruma göre ekonomiyi canlandırmak veya soğutmak için daha az ya da çok vergi almaya yönelik vergi politikası. (Maliye Bakanlığı) • Aynı amaca yönelik olarak artırılan ya da azaltılan harcamaları kapsayan kamu harcama politikası. (Maliye ve Kalkınma Bakanlıkları) • Ekonomideki likiditeyi çekmeye ya da yeni likidite vermeye yönelik olarak uygulanabilecek borçlanma politikası. (Hazine Müsteşarlığı) • Ekonomiyi canlandırmaya ya da soğutmaya yönelik olarak uygulanabilecek teşvik ve dış ticaret politikası (Ekonomi Bakanlığı) hozyildiz.com

10. hozyildiz.com

11. hozyildiz.com

12. hozyildiz.com

13. hozyildiz.com

14. hozyildiz.com

15. hozyildiz.com

16. Merkez bankaları • Para politikası uygulamasından sorumludurlar. • Ülkenin ekonomik koşullarını • Hükümetin uyguladığı maliye politikalarını veri alırlar. • Temel para politikası hedeflerini belirlerler. • Sonra, bu hedeflere ulaşmak için hangi stratejiyi uygulayacaklarını, seçilen strateji çerçevesinde hangi para politikası araçlarını kullanacaklarını ve seçilen para politikası araçlarını hangi operasyonel alt yapıda gerçekleştireceklerine karar verirler. (BAĞIMSIZLIK) hozyildiz.com

17. Para Politikası Nedir? • Para politikası; • paranın miktarını (para arzını), • paranın maliyetini (faizleri), • bekleyişleri etkileyerek temel amaçlara ulaşmaya yönelik stratejiler bütünüdür. hozyildiz.com

18. Para Politikasının Oluşumu Ara Hedef: 1- Kurlar 2- Para arzı 3- Faiz oranları Politika Araçları: 1- Açık piyasa işlemleri 2- Reeskont penceresi 3- Zorunlu karşılıklar 4- Döviz müdahaleleri Ana Hedef: Enflasyon Gösterge Değişkenler: kurlar, faiz oranları, bekleyişler, arz-talep, para arzı hozyildiz.com

19. hozyildiz.com

20. Özet olarak, para politikası; • Para arzı • Kısa dönemli faizler • Kurlar gibi değişkenlerin (araçların) kontrolüne dayanır. Ama Hangisi ? • Asıl hedefle istikrarlı ilişki, • Asıl hedefi etkin bir şekilde etkileyebilme (Aktarım mekanizmasında belirleyicilik), • Merkez bankasının kontolünde olma. hozyildiz.com

21. Para Politikası Stratejileri • Ara hedef belirleme • Parasal büyüklük hedeflemesi • MB bilanço büyüklüklerinin hedeflenmesi • Net uluslararası rezervler, net iç varlıklar • Kur çapası • Enflasyon hedeflemesi • Çoklu çapa (heterodoks: fiyat ve ücretlere kontrol) hozyildiz.com

22. hozyildiz.com

23. Parasal Büyüklük Hedeflemesi • Para arzı ile enflasyon arasında güçlü ve istikrarlı bir ilişki olması gerek koşuldur. • İstikrarlı bir para talebi fonksiyonu bulunmalıdır. • Finansal araçların gelişmesi ile birlikte para arzı ile enflasyon arasındaki ilişki zayıflamıştır. • Son yıllarda popülerliği azalmıştır. hozyildiz.com

24. 2. Merkez Bankacılığında Temel Hedef (1) Para politikası hedefleri (?) • Fiyat istikrarı : Düşük enflasyon • Reel değişkenler : Büyüme, üretim, işsizlik • Hazineye destek : Bütçe açığının finansmanı • Döviz kurlarında istikrar • Finansal piyasalarda istikrar • Cari işlemler dengesinin gözetilmesi • Öncelikli sektörlerin, örneğin ihracatın desteklenmesi • Sadece para politikası ile bu amaçların hepsinin hedeflenmesi mümkün değildir. Zira bu amaçlar kısa vadede birbirleri ile çelişir. (Bir taşla, bir kuş vurulabilir …) hozyildiz.com

25. Merkez Bankacılığında Temel Hedef (2) Orta ve uzun vadede büyümeyi neler belirler? Sürdürülebilir ve hızlı büyüme, üretim faktörlerinin miktarının artması ve niteliğinin iyileşmesi ile gerçekleşir, ki bu ekonominin arz tarafıdır. Üretim faktörlerindeki artış ve iyileşme; reel faizlerin düşmesi, güven ortamının oluşması, piyasa mekanizmasının ve yatırım ortamının iyileştirilmesi ve verimliliğin artırılmasına yönelik eğitim, araştırma ve iyi organizasyon faaliyetleri ile mümkündür. Son 20 Yılda Dünya Ekonomilerinde Ortalama Büyüme – Ortalama Enflasyon Gevşek Para Politikası ile hızlı büyüme sağlanabilir mi? • Para politikası ise ekonominin talep tarafındadır ve fiyat istikrarı için toplam talebin ekonominin üretim kapasitesi ile uyumlu gitmesini ve böylece büyümede istikrarı hedefler. • Ancak, ekonometrik çalışmalar, enflasyonist ortamın uzun dönemde potansiyel büyümeyi zayıflattığını göstermektedir.Zira, enflasyonist ortamda, vadeler kısalmakta, risk priminden dolayı reel faizler yükselmekte, üretken yatırımlar yerine spekülatif yatırımlar ön plana çıkmaktadır. • Bu nedenle, istikrarlı büyüme için fiyat istikrarı ön şarttır: Günümüz merkez bankacılığında temel amaç fiyat istikrarı, destekleyici amaç finansal piyasaların istikrarıdır... hozyildiz.com

26. 1970-1979 1980-1989 1990-2001 Büyüme GSMH (%) - Ortalama 4.8 4.0 3.2 - Std.Sapma 3.2 3.5 5.9 TÜFE Enflasyonu (%) - Ortalama 24.1 49.6 74.8 - Std. Sapma 15.7 26.7 21.9 Uzun Dönemli Karşılaştırma: 1970’lerden GünümüzeBüyüme ve enflasyon arasında güçlü ters yönlü ilişki … 2002-2008 6.0 2.7 13.3 8.1 hozyildiz.com

27. 3. Bazı gereksiz formüller: • Bütçe açıklarının kontrol edilemediği, mali disiplinin sağlanamadığı, bu çerçevede yapısal reformların gerçekleştirilemediği ortamlarda sıkı para politikası etkisizdir, ve hatta enflasyonisttir …. • Etkin ve başarılı para politikası, dolayısıyla fiyat istikrarı için bütçe disiplini ön şarttır … • Yüksek borç stoku ve borçların çevrilebilirliği tartışması olan ülkelerde, bütçe disiplini; • Ekonomideki güven artışına, • Nominal ve reel faizlerin düşmesine, • Kurlarda istikrara, • Yatırım ve tüketim eğiliminin artmasına, • Daha hızlı ekonomik büyümeye, • Hızla azalan borç stokuna, (Tersi durumda, tersi doğrudur !!!) • Hızlı ve istikrarlı büyüme için bütçe disiplini ön şarttır … hozyildiz.com

28. 4. İmkansız Üçlü (Impossible Trinity) : • Sermaye hareketlerinin serbest olduğu ortamlarda, Merkez Bankaları; • Faiz Oranı • Kur seçeneklerinden sadece birini doğrudan kontrol edebilir. • Kurlar ve faizler aynı anda doğrudan kontrol edilemez … S e r m a y e H a r e k e t l e r i Kısıtlı Serbest 1- 1990 Öncesi: Hem faiz oranları hem de döviz kurları kontrol ediliyor. 2- 1990’lar: Hem kurlar, hem faizler kontrol edilmeye çalışılıyor, ama ikisi de tam kontrol edilemiyor: Etkisiz para politikası. 3- 2000: Döviz kurları kontrol ediliyor, faiz oranları serbest: Pasif para politikası 4- 2001 ve sonrası: Faiz oranları kontrol ediliyor, kurlar serbest: Aktif para politikası hozyildiz.com

29. 5. Mevcut TCMB faizleri ile uzun vadeli faizler arasındaki ilişki sınırlıdır: itu = ittcmb + E ( it+ntcmb ) + risk prim • Uzun vadeli faizler TCMB’nin mevcut ve gelecek dönemdeki olası faizleri ile risk priminin bir fonksiyonudur. • TCMB’nin gelecekteki faizleri enflasyon beklentileri tarafından belirlenmektedir. • Risk primi; asıl olarak ülke ekonomisinin dışsal dayanıklılığı ile ilgilidir. ==>Uzun vadeli faizler, enflasyon bekleyişleri, bütçe disiplini ve yapısal reform süreci ve dışsal faktörler tarafından belirlenmektedir. hozyildiz.com