SİSTEM OLARAK AİLE

1. SİSTEM OLARAK AİLE Prof Dr Süheyla ÜNAL

2. Aile Çekirdeğinde en az iki bireyi içeren sosyal bir sistemdir

3. Sistem kuramında aile • Alt sistemlerden (aile üyeleri) oluşur ve daha üst sistemlerin bir parçasını oluşturur • Üyelerinin toplamından fazla özelliklere sahiptir • Uyum çabası ve sürekli değişim ile düzen ve bütünlüğü sağlamaya çalışır • Huzur ve öngörülebilirlik oluşturmak üzere kurallar çerçevesinde organize olur • Kaynaklarını uygun şekilde kullanarak amaca yönelik bir etkinliğe dönüştürür

4. Sistem kuramında aile • Her üyenin ve ailenin bir sınırı vardır, sınırların özellikleri etkileşimi belirler • Ailenin işlev görmesinde iletişim ve geri bildirim mekanizmaları önemli rol oynar • Göreli bir denge durumuna sahiptir • Gelişme ve değişme mümkün olabilir • Bir üyede değişiklik olduğunda sistem kendisini yeniden düzenler

5. Sistem kuramında aile • Olaylar doğrusal nedensellikten çok, döngüsel nedensellik çerçevesinde daha iyi anlaşılır • Çok sayıdaki farklı başlangıçlar, aynı sonuca götürür

6. Etkileşim kuralları • Sistem bağlamında etkileşim zorunlu ve kaçınılmaz bir olaydır • Kimse davranışta bulunmadan edemez • Kimse iletişimde bulunmadan edemez • Hiçbir davranış ve iletinin “gerçek”, “esas” anlamı yoktur. Anlam ona bu anlamı atfeden kişiye özgü öznel bir gerçekliktir

7. Etkileşim • aileyi oluşturan bireyler ve alt sistemler arasında, • aile ve diğer sosyal sistemler arasında • etkileşim zorunlu ve kaçınılmazdır • etkileşim kontrol ve değişimi sağlar

8. İletişim • Sözel (deklaratif) • İletişim sırasında bilgi iletimi için kullandığımız sözler • Sözel olmayan (analog,metakomunikasyon) • Ses tonu, jestler, yüz ifadesi gibi niyet bildiren iletiler • Bağlamsal • İletinin gerçekleştiği durum, ortam Bağlam Bağlam Sözel Sözel olmayan Sözel

9. Geri bildirim • Kimse iletişimde bulunmadan edemediği gibi, geri bildirimde bulunmadan da edemez • Geri bildirim bilgi ve enerji akışını düzenleyerek sistemin daha etkili performans göstermesini sağlar

10. Negatif geri bildirim Yanıt kendisini oluşturan nedenleri zıt yönde etkiler A B C D Artık yapma! Kınama, emir “Eve çok geç geldin. Bunu yapmamalıydın!” (-) Yapının stabilitesini ve sürekliliğini sağlar

11. Pozitif geri bildirim Yanıt kendisini oluşturan nedenleri aynı yönde etkiler A B C D Eleştiri, değişim talebi “Beni hiç öpmüyorsun!” (+) Bu yetmez, daha çok yap! Sapmayı amplifiye ederek sistemi değişikliğe zorlar

12. Negatif ileri besleme A B C D Kural “Eve geç gelmeyeceksin!” (-) Yapma!

13. Pozitif ileri besleme A B C D Beklenti, talep, rica “Bundan sonra beni daha çok öper misin?” “Zamanında evde olmanı istiyorum” (+) Daha çok yap!

14. İlişki • İki kişi yan yana geldiklerinden itibaren aralarında davranış alışverişi başlar • Hangi şartlar altında, ne şekilde, hangi tür davranışların değiş-tokuş edileceği öğrenilir

15. Güven • Giderek olasılıklar düşer, davranışlar karşılıklı olarak daha belirli, düzenli ve yordanır olur. Bir süre için entropi düşer. • “Birbirimiz için, birbirimize göre ve beraberken kimiz, biliyoruz”

16. İlişki örüntüleri • Tamamlayıcı • Başat-çekinik, titiz-pasaklı, tembel-çalışkan • Simetrik (yansılamalı) • Biri ne yaparsa diğeri de onu yapar • Paralel (işlevsel) • Kişiler yerine göre tamamlayıcı, yerine göre simetrik davranmayı becerir

17. Tamamlayıcı ilişkiler • Esnek olmayan, katı, sorun çıkarmaya yatkın sistemler doğurur • Persekütor-kurban tuzağı • Aslında zayıf konumda olan da ilişkiyi kontrol eder, kontrol iki taraflıdır.

18. Simetrik ilişkiler • Yoğun kuvvetler çatışması ve rekabet vardır • Sistem sonunda patlayıncaya kadar gerilim tırmanır • Taraflar hep birbirini suçlar

19. Paralel ilişkiler • Demokratik tarzda ilişki yürütülür • Sorunlara ilişkin her ikisi de sorumluluk alır • Dinleme ve konuşma oranları birbirine yakındır • Kararlar fikir alış verişi ile ortaklaşa alınır • Her iki taraf da ilişkinin iki yönlülüğünün farkındadır ve bundan hoşnuttur

20. Ailenin sistemik özellikleri Yapı ve süreç

21. Ailenin sistemik özellikleri • Yapı (being) • Süreç (process) Sistemdeki enerji, madde ve bilginin zaman içindeki değişimi • İşlev (behaving) • yapının canlılığını ve dengesini koruyabilmesi amacıyla uyguladığı, anbean değişebilen eylemlerdir • Tarih (becoming) • daha yavaş olan değişimler

22. Ailenin sistemik özellikleri • sınırlar • üçgenler • alt sistemler • duygusal tepkisellik • iletişim • döngüsellik “İlerleme değişimin içinde düzeni, düzenin içinde değişimi koruyabilmek sanatıdır.” A.N. Whitehead Yapı Süreç

23. Yapı • Sınırlar • sisteme üyeliğin koşullarını belirler • sistemler arasında bilgi akışını kontrol eder • sistemler arasındaki temas noktalarını oluşturarak geçirgenlik ve kohezyonu sağlar • Uygun sınırlar • ailede duygusal bağları oluşturur • hiyerarşinin güçlenmesini sağlar • işlevsel olmayan koalisyonları engeller

24. Yapı • Sınırlar • Çok geçirgen olursa • üyeler birbiriyle fazla iç içe geçer • tanımsızlık ve kontrolsüzlük doğar • Sistem eriyip çökebilir • Çok belirgin ve katı olursa, • üyeler birbirinden izole olur • Bilgi alışverişi, etkileşim sağlanmaz

25. Yapı • Üçgenler • iki kişi arasındaki ilişkiyi stabilize etmeye çalışan üçlü etkileşim birimleri • duygusal sistemde blok oluştururlar • Koalisyonlar • güce ortak olmak için zayıf üyenin güçlü üyeyle ittifak yapması ile oluşur • iki ya da daha fazla aile bireyi arasındaki bağlantılardır, sistemin bütünlüğünü olumsuz etkiler

26. Yapı • Alt sistemler • bütünlük oluşturmak için karşılıklı bağımlılık oluşturulmalıdır (sevgi) • özel bir işlevi gerçekleştirmek için sorumluluk taşımalı, görece bağımsız davranmalıdır (saygı) • değişimlere uyum sağlamak için bazı yapısal değişikliklere gidebilmelidir • ilerleyici ayrışım (karşılıklı bağımlılığın azalması) • ilerleyici sistematizasyon (karşılıklı bağımlılığın artması) • ilerleyici desantralizasyon (bir alt sistemin daha önemli hale gelmesi)

28. Süreç • Duygusal tepkisellik • üyeler duygusal bir bağlam çerçevesinde etkileşime geçerler • İletişim • aile işlevlerinde önemli role sahiptir • Döngüsellik • olaylar birbiri ile bağlantılı ya da tekrarlayan döngüler dizisi şeklinde gerçekleşir • “kim başlattı?” sorusu yararsızdır

29. Amaç-varlık nedeni • Aile sistemi amaç yönelimlidir • Üyeler arasındaki ilişkiler sistemin amacı ile uyumlu olarak gerçekleşir • İstenilen duruma ulaşıp bu durumu sürdürmeyi kontrol sistemleri aracılığı ile gerçekleştirir • Üyelerin bireysel amaç ve gereksinimleri, sistemin amaçları ile çeliştiğinde sorun yaşanmaya başlar

30. Ailenin yaşam döngüsü • Ailenin oluşumu ve gelişimi dönemlere ayrılır • Her dönemin farklı görevleri ve ilişki örüntüleri vardır • Boşanma ve yeniden evlenmede kuşaklararası görüşler önem taşır

31. Aile öyküleri • Aileyi etki altında bırakan öyküler, üyeler arasındaki ilişkileri ve ailenin işlevselliğini önemli ölçüde etkiler • Terapide daha uygun öyküler oluşturma sağlanır

32. Epigenezis • Yaşamımızın erken dönemlerindeki ilişkilerimiz ve yaptığımız herşey, yaşamımızın daha sonraki dönemlerinde önemli etkiye sahiptir • Ailemizde yaşadıklarımız bizi etkiler ve değişime dirençli iletişim ve davranış kalıpları oluşturur

33. Değişim • Stabilitenin devamı-homeostazis • Savunma mekanizmaları • Alışkanlıklar, rutinler • Artış değişimi • Gelişime bağlı değişim • Beklenen normal değişim • Dönüşümsel değişim • Yeniden düzenleniş (travmatik)

34. Yapısal değişim • Yapı işlevselliğin etkisiyle değişebilir • eğer değişim dönüşümsüz olarak gerçekleşmişse, tarihsel bir süreç gerçekleşir ve yeni bir yapı ortaya çıkar

35. Belirti- Sorunlu davranış • Aile içindeki işlev bozukluğunun bir göstergesidir • Aile için bir amaca hizmet eder • Bu sorunlu davranış kalıpları kuşaklar boyunca geçebilir

36. Çare • Sisteme değişik noktalardan farklı yaklaşımlarla girip aynı sonuca ulaşmak mümkündür • “Niçin bu hale düşülmüş” sorusu gerekli değildir • “Şimdi ne, nasıl olmaktadır?” sorusu daha kullanışlıdır • Süreci etkileyen sorunlu etkileşimleri anlamak ve olabildiğince fazla noktadan müdahale etmek uygundur

37. KAYNAKLAR • Barker P (1981) Basic Family Therapy.New York: Granada Publishing • Becvar RJ, Becvar DS (1982) Systems theory and Family Therapy. Lanham: University Press of America