Гурилын зах зээлийн үнийн шинжилгээ

1. Монгол Улсын Их Сургууль Эдийн Засгийн Сургууль Экономиксийн тэнхим Гурилын зах зээлийн үнийн шинжилгээ Удирдагч багш:Х. Цэвэлмаа /Рh.D доктор/ Шүүмжлэгч багш: Гүйцэтгэсэн: Н.Рэнцэндорж /ЭЗО-4/ Улаанбаатар хот 2011 он

2. АГУУЛГА ХУРААНГУЙ Бүлэг I: ГУРИЛЫН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА Бүлэг II: ГУРИЛЫН ҮНИЙН ШИНЖИЛГЭЭ Бүлэг III: ГУРИЛЫН ҮНИЙГ ТАЙЛБАРЛАГЧ ЗАГВАР ДҮГНЭЛТ Ашигласан материалын жагсаалт

3. ХУРААНГУЙ Энэхүү судалгааны ажлаар өөрийн орны гурилын зах зээлийн үнэнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг эдийн засгийн загварт суурьлан тодорхойлж, тэдгээрийг статистикийн хувьд найдвартайгаар нөлөөлж байгаа эсэхийг нь шалгахыг зорилоо. Labys-ын (1973) нээлттэй эдийн засаг дахь гурилын үнийн ерөнхий загварт суурилан судалгааны үндсэн загварыг тодорхойллоо. Судалгааны үр дүнд улаанбуудай болон будааны үнүүд нь гурилын үнэд хүчтэй нөлөөтэй гарсан.

4. Бүлэг I: ГУРИЛЫН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА • Үйлдвэрлэгчдийн тоо, хэмжээ • 130 гаруй пүүсүүд, дотоодын үйлдвэрлэл зах зээлийн 25-30% • Импортын 90%-ыг оросын холбооны улсаас оруулж ирдэг • Бүтээгдэхүүний төрөл • Ширхэгийн хувьд ялгаатай төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгддэг • Судалгаандаа нэгэн төрлийн бүтээгдэхүүн болгосон • Зах зээлийн төвлөрөл • ХХИ/2009 он/ = 1794.94 ХХИ/2010 он/ = 1908.64 • ХХИ<1000 төвлөрөл бага 1000<ХХИ<1800 дунд ХХИ>1800 өндөр • Зах зээл рүү нэвтрэх боломж • Хууль эрхзүйн орчны талаас ямар нэгэн саад байхгүй • Уг зах зээл рүү нэвтрэхийн тулд том, хүчин чадлын хувьд өндөр байх, нөөц боломж их, тодорхой цаг хугацаанд ажиллахдаа алдагдал хүлээх

5. Бүлэг II: ГУРИЛЫН ҮНИЙН ШИНЖИЛГЭЭ • Зах зээлийн үнэ, түүнд нөлөөлөгч хүчин зүйлс

6. Үнийн Time Series шинжилгээ

7. Бүлэг III: ГУРИЛЫН ҮНИЙГ ТАЙЛБАРЛАГЧ ЗАГВАР Labys-ийн 1973 онд гаргасан өрсөлдөөнт зах зээл дээрх тэнцвэрийн загвараас анх санааг нь авсан. S = f (pt-1, z)– нийлүүлэлтийн функц (1) D = g (p, pt-1, z) – эрэлтийн функц (2) K = h (p, z) – нөөцийн функц (3) S - D - K = 0 – тэнцвэрийн нөхцөл (4) (5c) P=F(Rp, Pp, Hp, S, C, pt-1, z) [гурилын үнийг тайлбарлагч загвар]

8. Сэдвийн судлагдсан байдал • Эдийн засагч Sanna-Helena Rantala, Jukka Kola, Jyrki Niemi [2009] нарын Дэлхийн гурил, будааны үнэнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсүүд: эконометрик судалгаа, Helsinki-ийн их сургууль, Менежмент болон Экономиксийн тэнхим, Финлянд • Эдийн засагч, судлаач Bita Rahimi Badr, Reza Moghaddasi [2009] нарын Ираны улаанбуудайн зах зээл дээрх үнийн таамаглал, Islamic Azad-ын их сургууль, Иран • Эдийн засагч Dean T Chen, Gerard S. Dharmaratne [1996] нарын,Пүүсийн үнийг тодорхойлох урвуу эрэлтийн загвар, Review of Agricultural Economics, Vol. 18, No. 1 (Jan., 1996), pp. 137-146

9. Үнэлэгдсэн загвар DLFP=c + α1*DLHP(-2) + α2*DLPP(-1) + α3*DLRP + α4*DLS + α5*DLFP(-1) (5d) Хувьсагчдийн тайлбар Хувьсагчдийн нэр Тайлбар (D - гэдэг нь дифференс, L-логарифм ) DLFP Гурилын зах зээлийн дундаж үнэ (log, difference) DLHP Улаанбуудайн зах зээлийн үнэ (log, difference) DLPP Бинзений үнэ (log, difference) DLRP Будааны дундаж үнэ (log, difference) DLS Гурилын нийлүүлэлт, бүтэн жилээр, импорт багтсан (log, difference)

10. Үнэлгээний үр дүн DLFP= -8.81- 0.5*DLHP(-2)+ 0.32*DLPP(-1) + 1.6*DLRP - 0.003*DLS + 0.68*DLFP(-1) T stat:[-2.14] [-2.11][1.9] [2.18] [-0.035] [5.01] R2 = 0.88 R2ad = 0.86 n = 32 dw = 2.16 Үр дүнг тайлбарлавал: • Энэхүү үнэлгээний үр дүнгээс харахад тайлбарлагч хувьсагчдын Т шинжүүр нь, коэффициентүүдийг статистикийн хувьд найдвартай байна гэдгийг харуулж байгаа бөгөөд уг загвар нь гурилын үнийг 88 хувьтай тайлбарлаж байна. • Улаанбуудайн үнэ гурилын үнэд сөрөг нөлөөтэй гэсэн үр дүн гарсан бөгөөд статистикийн хувьд найдвартай байна. Энэ нь улаанбуудайг нэг нэгжээр өөрчлөхөд 0.5 хувиар өөрчлөгдөнө гэдгийг харуулж байна. • Бензины үнийн гурилын үнэд үзүүлэх нөлөө Т статистикийн хувьд найдвартай байгаа бөгөөд эерэг нөлөөтэй гэж гарсан нь таамаглаж байсантай таарч байна. Бензиний үнийг нэг нэгжээр нэмэгдүүлэхэд гурилын үнийг 0,32 хувиар нэмэгдэнэ. • Будааны үнэ гурилын үнэд эерэг нөлөөтэй бөгөөд будааны үнийг нэг нэгжээр өөрчлөхөд гурилын үнэ 1,6 хувиар өөрчлөгдөнө гэсэн үр дүн гарсан байна. Энэ нь Т статистикийн хувьд найдвартай байна.

11. ДҮГНЭЛТ Судалгааны үр дүнд тулгуурлан дараах дүгнэлтийг хийж байна. Гурилын зах зээл дээр харьцангуй олон тооны пүүсүүд үйл ажиллагаа явуулдаг боловч зах зээлийн төвлөрөл өндөр болсоныг Херфиндаль-Хершманы индекс харуулж байна. Гурилын үнэд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойлоход улаанбуудай болон будааны үнэ гурилын үнэд чухал нөлөөтэй байна. Харин гурилын нийлүүлэлт ач холбогдол бага байна гэсэн үр дүнд хүрлээ. Үнийн өнгөрсөн үеийн утга нь дараа үедээ нэг лагийн хоцрогдолтойгоор хүчтэй нөлөөлж байгаа нь хугацааны цувааны шинжилгээтэй таарч байна.

12. Ашигласан материалын жагсаалт • Áÿìáàñ¿ðýí.Ä, ̺íõñî¸ë.Á, Óÿíãà.Ì, Öýâýëìàà.Õ, Ýíõöýöýã.Á, Õàø÷óëóóí.×, Îþóíáààòàð.Ò, (2007), Ìîíãîë óëñûí çàõ çýýëèéí ºðñºë人íèé ºíººãèéí áàéäàë, öààøäûí òºëºâ, Ýäèéí çàñãèéí ýðõ ÷ºëººíèé òîéì-2007 • Îþóíöýöýã.Á, Õýðëýí÷èìýã.Á, Öîãòãýðýë.Ñ,(2007)Гурил болон гурилан áүтээгдэхүүний зах зээлийн үнийн өсөлтийн талаар хийсэн ñóäàëãàà, Øóäðàãà áóñ ºðñºë人íèéã õÿíàí çîõèöóóëàõ ãàçàð. • Sanna-Helena Rantala, Jukka Kola, Jyrki Niemi [2009], Factors affecting world cereal prices: an econometric study,University of Helsinki, Department of Economics and Management,Finland • Bita Rahimi Badr & Reza Moghaddasi,[2009], IRAN WHEAT PRICE FORECASTING PERFORMANCE EVALUATION OF ECONOMIC, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran • Dean T Chen & Gerard S. Dharmaratne,[1996],FARM PRICE RESPONSE TO SUPPLY SHOCKS: A COMPARISON OF ALTERNATIVE INVERSE DEMAND STRUCTURAL MODELS, Review of Agricultural Economics, Vol. 18, No. 1 (Jan., 1996), pp. 137-146 • www.ursulduun.mn • www.nso.mn • www.mongolbank.mn • www.mofa.gov.mn/mn/

13. Анхаарал хандуулсанд баярлалаа