Javno penzijsko osiguranje

1. Javno penzijsko osiguranje

2. Bilansna relevantnost: stanje i tendencije Izvor: OECD, za Srbiju i Hrvatsku nacioanalne statistike. Podaci se odnose na 2005. godinu osim za Hrvatsku 2007. i Srbiju 2008. godina

3. Zašto država obezbeđuje penzije? • Pojedinci sa averzijom prema riziku nastoje da ujednače potrošnju tokom životnog veka • Tržište nudi određene instrumente kojima se to obezbeđuje: • rentno osiguranje: pojedinac osiguravajućoj kompaniji uplaćuje premije tokom radnog veka, da bi imao pravo na rentu do kraja života, • životno osiguranje: pojedinac uplaćuje osiguravajućoj kompaniji određeni iznos tokom života, a naslednici dobijaju jednokratnu sumu nakon smrti osiguranika • Rentno i životno osiguranje imaju dugu istoriju, ali nisu uspeli da reše problem ujednačavanja potrošnje za većinu stanovnika • Postojanje javnog penzionog sistema delimično istiskuje tržišne instrumente, • Postoje fundamentalni ekonomski razlozi zbog kojih tržište verovatno ne bi obezbedilo sveobuhvatno penzijsko osiguranje

4. Zašto država obezbeđuje penzije? • Postoje dokazi da će tržišta rentnog osiguranja biti neuspešna usled negativne selekcije, i da je stoga neophodna državna intervencija. • Negativna selekcija na rentnom tržištu: • osiguranici mogu bolje da procene period korišćenja rente od osiguravajućih kompanija (asimetrične informacije), • stoga će osiguravajuće kompanije uglavnom dobijati dugovečne klijente, • ne postoji saglasnost o tome koliko je negativna selekcija važna za rentno tržište.

5. Zašto država obezbeđuje penzije? • Osim negativne selekcije državna intervencija u penzijskom osiguranju se obrazlaže: • usled nedostatka dalekovidosti i odgovornosti pojedinaca opravdan je paternalizam, • moralnim hazardom- ljudi neće štedeti tokom radnog veka očekujući da će im država pomoći u starosti • javni penzijski sistem obezbeđuje manje administrativne troškove i troškove odlučivanja • javni penzijski sistem je pogodan za preraspodelu dohotka od bogatih ka siromašnim • javni penzijski sistem doprinosi poboljšanju ekonomskog položaja starih

6. Sistemi finansiranja penzija • Postoje dva osnovna sistema finansiranja penzija: • sistem tekućeg finansiranja (pay-as-you-go) u okviru kojeg se penzije isplaćuju iz sredstava koja uplaćuju trenutno zaposlena lica, • sistem potpune kapitalizacije (fully funded) u okviru koga se pojedincu penzija isplaćuje iz sredstava deponovanih tokom njegovog radnog veka, uvećana za naraslu kamatu. • Javni penzijski sistemi po pravilu se zasnivaju na tekućem finansiranju: • neki od javnih sistema (npr. u SAD) sadrže i elemente kapitalizacije • Privatni penzijski sistemi zasnivaju se ne modelu potpune kapitalizacije

7. Preraspodela dohodaka u okviru javnog penzijskog sistema • U okviru privatnih penzijskih sistema osiguranici ostvaruju u proseku isti prinos na uplaćena sredstva - svaki pojedinac dobija aktuarski pravičan prinos • U okviru javnih penzijskih sistema neke kategorije ljudi ostvaruju sistematski veći prinos od drugih. • U javnim sistemima postoje razni oblici preraspodele dohotka: • međugeneracijska preraspodela, • unutargeneracijska preraspodela. • U okviru privatnih penzijskih sistema preraspodele dohotka su slučajne, dok su u javnim sistematske

8. Međugeneracijska preraspodela u okviru javnog penzijskog sistema • U sistemu tekućeg finansiranja suma isplaćenih penzija u toku godine jednaka je sumi uplaćenih doprinosa: NbB = t Nww gde je Nb broj penzionera, B prosečna penzija, t stopa doprinosa, Nw broj osiguranika i w prosečna zarada • Na osnovu prethodne jednačine dobija se da je prosečna penzija jednaka: iz prethodne jednačine sledi da prosečne penzije rastu kada rastu prosečne zarade, odnos broja zaposlenih prema broju penzionera ili stopa doprinosa

9. Međugeneracijska preraspodela u okviru javnog penzijskog sistema • Ako prosečan realni godišnji rast plata iznosi 3%, broj zaposlenih se povećava za 0,5% godišnje, a broj penzionera i stopa doprinosa su konstantni tada implicitni prinos na uplaćene doprinose iznosi 3,52% godišnje • Prosečne penzije se mogu povećati i povećanjem stope doprinosa, što ima za posledicu: • implicitna stopa prinosa tekućih penzionera bi se povećala u odnosu na doprinose koje su uplatili, • implicitna stopa prinosa tekućih zaposlenih se ne bi povećala, pod ostalim nepromenjenim uslovima • Održivo povećanje prinosa u sistemu tekućeg finansiranja može se ostvariti samo kroz kombinaciju rasta zarada i rast odnosa broja osiguranika i penzionera

10. Međugeneracijska preraspodela u okviru javnog penzijskog sistema • Najpovoljniji odnos između naplaćenih penzija i uplaćenih doprinosa ostvaruje se na početku uvođenja javnog penzijskog sistema (veliki broj osiguranika/ mali broj penzionera i dr.) • Neto primanja po osnovu penzijskog osiguranja predstavljaju dobar indikator međugeneracijske i unutargeneracijske preraspodele • Računaju se kao razlika između sadašnje vrednosti penzija koje će lice primiti u budućnosti i sadašnje vrednosti očekivanih uplata doprinosa • Međugeneracijska preraspodela se meri razlikama u neto primanjima po osnovu penzijskog osiguranja lica koja su penzionisana u različitim periodima

11. Unutargeneracijska preraspodela u okviru javnog penzijskog sistema • Preraspodele unutar jedne generacije zavise od specifičnih karakteristika konkretnog penzijskog sistema • U gotovo svim javnim penzijskim sistemima postoji preraspodela od bogatijih ka siromašnijim • U nekim penzijskim sistemima postoje preraspodele od: • muškaraca ka ženama, • neoženjenih/ neudatih ka oženjenim/udatim, • porodica u kojima su oba bračna partnera radila ka porodicama u kojim je radio jedan partner.

12. Uticaj javnog penzijskog sistema na štednju • Prema teoriji životnog ciklusa štednje,pojedinci prilikom odlučivanja o potrošnji i štednji uzimaju u obzir okolnosti tokom čitavog života • Pojedinci sa odbojnošću prema riziku su skloni ujednačavanju potrošnje tokom života • Sistem penzijskog socijalnog osiguranja može značajno da promeni visinu životne ušteđevine preko: • efekta supstitucije bogatstva, • efekta penzionisanja i • efekta poklanjanja

13. Efekat supstitucije bogatstva • Prema ovoj teoriji pojedinci znaju da im uplata doprinosa garantuje penziju: • stoga smanjuju druge oblike privatne štednje, • doprinosi se koriste za finansiranje tekućih penzija, što znači da ne raste ni javna štednja • rezultat: ukupna štednja, a time i akumulacija kapitala, se smanjuje

14. Budžetsko ograničenje sadašnje i buduće potrošnje • Pojedinac pri odlučivanju o dohotku i potrošnji bira između tri opcije • prva opcija: u tekućem periodu troši sve što zaradi (I0=c0) • druga opcija: deo dohotka troši (I0-S), a deo štedi (S) • treća opcija: troši ceo dohodak (I0) i dodatno se zadužuje (B) • Budžetska liniju MN koja prolazi kroz tačku raspoloživosti A i ima nagib u apsolutnoj vrednosti 1 + r • Nagib 1 + r pokazuje da troškovi sadašnje potrošnje od 1$ predstavljaju 1+ r dolara neostvarene potrošnje u budućnosti • Prava MN pokazuje trade-off između potrošnje tokom vremena, ovo se naziva intertemporalnim budžetskim ograničenjem

15. Budžetsko ograničenje sadašnje i buduće potrošnje N Tačka raspoloživosti – potrošač ne štedi niti se zadužuje D Buduća potrošnja(c1) (1+r)S I1 + (1+r) S B I1 (1+r)B F S I1 - (1+r) B M I0 - S I0 Sadašnja potrošnja (c0)

16. Izbor između sadašnje i buduće potrošnje koji maksimizira korisnost • Da bi se uz dato budžetsko ograničenje MN, izabrala kombinacija sadašnje i buduće potrošnje, koja maksimizira korisnost pojedinca neophodno je da poznajemo njegove krive indiferentnosti • Krive indiferentnosti održavaju preferencije pojedinca u pogledu trade-off između sadašnje i buduće potrošnje • Maksimizacija korisnosti postiže se u tački u kojoj najviše moguća kriva indiferentnosti tangentira budžetsko ograničenje

17. Izbor između sadašnje i buduće potrošnje koji maksimizira korisnost N E1 Buduća potrošnja (c1) c1* A I1 Štednja M c0* I0 Sadašnja potrošnja (c0)

18. Istiskivanje privatne štednje od strane javnog penzijskog osiguranja • Relevantno pitanje je kako uvođenje javnog penzijskog osiguranja, uz dato budžetsko ograničenje i date krive indiferentnosti utiče na štednju pojedinca? • Pretpostavlja se da je implicitna stopa prinosa na doprinose jednaka tržišnoj kamatnoj stopi r • Plaćanje penzijskih doprinosa smanjuje tekuću potrošnju za iznos doprinosa T, ali povećava buduću potrošnju za iznos penzija (1+r)T • Tačka raspoloživosti pri postojanju javnog penzijskog sistema je u R

19. Istiskivanje privatne štednje od strane javnog penzijskog osiguranja • Uz dato budžetsko ograničenje i date krive indiferntnosti optimalan odnos između sadašnje i buduće potrošnje je i dalje u tački E1 • Da bi se našao u tački E1 pojedinac koji je uključen u javni penzijski sistem treba da štedi samo • Da bi dostigao isti nivo korisnosti uz data ograničenja, pojedinac koji nije uključen u javni penzijski sistem bi štedeo više: (I0 – c0*) • Pojedinac na doprinose koje uplaćuje za penzijsko osiguranje gleda kao na deo svoje štednje i stoga manje štedi • problem je što se doprinosi troše za tekuću potrošnju sadašnjih penzionera

20. Istiskivanje privatne štednje od strane javnog penzijskog osiguranja N E1 Buduća potrošnja (c1) c1* R A I1 (1+r)T Štednja bez javnog penzijskog osiguranja T Štednja uz javno penzijsko osiguranje M c0* I0 I0T Sadašnja potrošnja (c0)

21. Ostali mehanizmi uticaja javnog penzijskog sistema na štednju • Efekat penzionisanja - nakon uvođenja javnog penzijskog sistema ljudi su skratili radni vek • Da bi održali ujednačen nivo potrošnje u relativno dugom periodu korišćenja penzija ljudi dodatno štede tokom radnog veka • Efekat poklanjanja - roditelji koji primaju penzije stoga mogu više da štede kako bi svojoj deci ostavili više u nasledstvo i time neutralisali distributivni efekat penzijskog osiguranja • Efekat supstitucije bogatstva predviđa da uvođenja javnog penzijskog sistema smanjuje štednju, dok efekat penzionisanja i efekat poklanjanja predviđaju da on povećava štednju • Ekonomska teorija ne može da odgovori na pitanje da li uvođenje javnog penzijskog sistema povećava ili smanjuje štednju

22. Empirijska istraživanja uticaja javnog penzijskog sistema na štednju • Primenom ekonometrijskih metoda zasnovanih na vremenskim serijama dobijeni su različiti rezultati: • Feldstein je zaključio da javni penzijski sistem negativno utiče na štednju • na svakih 100$ uplaćenih za penzijske doprinose ukupna štednja u SAD se smanjuje za 2,8$ • neki drugi istraživači su dobili da javni penzijski sistem pozitivno utiče na štednju • Istraživanja na osnovu unakrsnih podataka, koji se odnose na pojedince, takođe uglavnom potvrđuju negativan uticaj javnog penzijskog sistema na štednju: • međutim veličina uticaja značajno varira u različitim istraživanjima, • moguće je da su ocene pristrasne jer isti faktori (pol, bračni status) utiču i na izdvajanje penzijskih doprinosa i na odluku o štednji

23. Empirijska istraživanja uticaja javnog penzijskog sistema na štednju • Kvazieksperimentalna istraživanja, sprovedna u Italiji, nakon značajne promene penzijskog sistema kojima su neke porodice pogođene više, a druge manje, takođe potvrđuju negativan uticaj izdvajanja za javni penzijski sistem na štednju • na svakih 100$ izdvojenih za penzijske doprinose, privatna štednja se smanjuje za 40$ • Sumarno posmatranje empirijskih istraživanja ukazuje na to da javni penzijski sistem verovatno negativno utiče na nacionalnu štednju, ali ne postoji saglasnost koliko iznosi taj uticaj

24. Odluke o penzionisanju i radu • Pre uvođenja javnog penzijskog sistema većina ljudi je aktivno radila i nakon navršenih 65 godina starosti • u SAD je 1930 godine 54% ljudi starijih od 65 godina radilo, dok je 2005. godine samo 19% ljudi starijih od 65 godina radilo • Relevantno pitanje je kako konkretni penzijski sistem utiče na spremnost ljudi da odu u penziju čim ispune minimalne uslove tj. opštije kako penzijski sistem utiče na spremnost za rad • Pretpostavlja se da pojedinac odluku donosi na osnovu očekivane sadašnje vrednosti neto penzija • Pojedinac poredi neto sadašnju vrednost penzija pod uslovom da odmah ode u penziju sa neto sadašnjom vrednošću dohodaka pod uslovom da nastavi da radi

25. Odluke o penzionisanju i radu • Pojedinac će raditi do perioda koji mu obezbeđuje maksimalnu neto sadašnju vrednost penzija. • Empirijska istraživanja u SAD pokazuju da u periodu od 62-65 godine starosti postoje podjednaki podsticaji za rad i penzionisanje, dok su nakon 65 godine podsticaji za rad negativni • Istraživanja za druge razvijene zemlje pokazuju da ispunjenje uslova za penzionisanje značajno povećava verovatnoću penzionisanja

26. Uticaj penzija na efikasnost i pravičnost • Na osnovu većine istraživanja zaključuje se da javni penzijski sistem negativno utiče na štednju i spremnost za rad, što negativno utiče na ekonomsku efikasnost • Međutim, on takođe povećava sigurnost i blagostanje starih ljudi • Reformama penzijskog sistema nastoji se smanjiti njegov negativan uticaj na efikasnost, bez značajnijeg gubitka blagostanja starih

27. Javni penzijski sistem u Srbiji

28. Kratka istorija • Prvi pojedinačni slučajevi odobravanja penzija u Srbiji potiču iz prve polovine 19. veka • U drugoj polovini 19 veka uvode se penzije za pojedine kategorije zaposlenih (uglavnom za činovnike) • Prvi opšti zakon o penzijskom osiguranju radnika u Kraljevini Jugoslaviji stupio je na snagu 1937. godine • Problemi u javnom penzijskom fondu javljaju se sredinom 80-tih godina 20-tog veka, kada se pojavljuje značajniji deficit

29. Kratka istorija • U prvoj polovini 90-tih godina problemi u penzijskom fondu se dramatično pojačavaju: • u periodu 1989-1994. godine BDP je opao za oko 2/3 (raspad SFRJ, sankcije, hiperinflacija. ..) • povećava se otvorena i prikrivena nezaposlenost i opadaju realne zarade, • nekim preduzećima i granama se umanjuju stope doprinosa, • broj penzionera raste usled prevremenog penzionisanja • Mere Vlade: stopa doprinosa se povećava na 32%, ali i dalje ostaje visok deficit • Visoki deficit se pokriva primarnom emisijom što povratno ubrzava hiperinflaciju i obezvređuje penzije

30. Kratka istorija • Avramovićevim programom zaustavlja se hiperinflacija: • obustavlja se finansiranje penzija iz primarne emisije, • prihodi od doprinosa realno rastu (inverzni Olivera-Tanci efekat), a time i penzije • problemi u penzijskom fondu postaju vidlljivi • U periodu 1994-1998. godine prihodi od doprinosa i penzije realno rastu usled ukidanja sankcija i zaustavljanja hiperinflacije • Mere Vlade: • deficit se pokriva transferima iz budžeta, • uredbama se nezakonito smanjuju penzije, • Pojavljuju se kašnjenja u isplati penzija. • NATO bombardovanje tokom 1999. godine obara privrednu aktuivnost za oko 18% što smanjuje prihode od doprinosa, a time i penzije

31. Odnos broja zaposlenih i penzionera: dugoročni trend • Odnos broja zaposlenih i penzionera tokom prethodnih decenija je značajno opao usled: • nepovoljnih demografskih trendova, • opadanja zaposlenosti, • niske starosne granice za odlazak u penziju, • raširene prakse prevremenog penzionisanja, • izdašne politike odobravanja benificiranog radnog staža.

33. Reforme penzijskog sistema od 2001. godine • Neophodnost reformi penzijskog sistema je posledica: • nagomilanih problema tokom prethodnog perioda (visok deficit, dug, odnos broja zaposlenih penzionera) i • očekivne negativne demografske tendencije u budućnosti. • U periodu 2001-2005. godina realizovane su tri faze penzijskih reformi • Generalno, penzijske reforme koje su sprovedene u periodu 2001-2005. godina bile su u pravcu poboljšanja dugoročne održivosti penzijskog sistema • Tokom 2008. godine donete su mere koje predstavljaju korak unazad u odnosu na do tada sprovedene reforme • Određeni tehnički propusti (promena metodologije merenja zarada) i ekspanzivna politika zarada smanjili su efekte reforme

34. Reforme tokom 2001. godine • U prvoj fazi, najvažnije reforme bile su: • povećanje starosne granice za penzionisanje sa 60 na 63 godine za muškarce i sa 55 na 58 godina za žene, i minimalne starosne granice sa 50 na 53 godine života, • uvodjenje švajcarske formule za indeksaciju penzija prema, kojoj se penzije indeksiraju prema ponderisanom proseku rasta prosečnih zarada i troškova života (ponderi iznose po 50%) • smanjena je stopa doprinosa sa 32% na 19,6%, ali je uključivanjem ostalih ličnih primanja u zarade povećana osnovica za obračun doprinosa za oko 20%. • ukinuta su selektivna umanjenja ili oslobadjanja nekih delatnosti i preduzeća od plaćanja doprinosa. • Najvažniji pozitivni rezultati prve faze reformi bili su obezbedjenje redovnosti u isplati penzija, kao i značajan realni rast prosečnih penzija • Finansijski rezultati fonda nisu poboljšani usled preteranog rasta realnih penzija

35. Reforme tokom 2003. godine • Najvažnije promene u penzijskom sistemu koje su sprovedene tokom 2003. godine su: • određivanje penzije na osnovu zarada u celom radnom veku, umesto na osnovu zarada u 10 najboljih godina, • proširena je osnovica za obračun doprinosa uključivanjem prihoda od autorskih honorara i sl., • pooštrene su procedure za dobijanje invalidskih penzija i • smanjene su benificije za pojedine kategorije zaposlenih. • Promene u penzijskom sistemu koje su realizovane tokom 2003. godine su unapredile pravednost sistema, smanjile zloupotrebe i dr., ali je njihov domet sa stanovišta poboljšanja finansijskih performansi relativno skroman

36. Reforme tokom 2005. godine • Najvažnije promene u penzijskom sistemu usvojene tokom 2005. godine su: • postepeno napuštanje švajcarske formule u indeksaciji penzija kroz smanjivanje pondera uz zarade sa ciljem da se od 2009. godine penzije indeksiraju isključivo preme kretanju troškova života • postepeno produženje starosne granice za penzionisanje. Cilj je da u 2011. godini starosna granica za muškarce bude 65 godina, a za žene 60 godina. • uvodjenje minimalnog odnosa prosečne penzije i prosečne zarade na nivou od 60% • Kao rezultat prethodnih reformi dolazi do poboljšanja finansijskih performansi penzijskog sistema: • deficit penzijskog fonda u 2007. godini bilo je niži za 1,6% BDP u odnosu na 2003. godinu, dok su rashodi penzijskog fonda u 2007. godini bili niži za oko 0,9% u odnosu na maksimum u 2004. godini

37. Mere donete tokom 2008. i 2009. godine • Tokom 2008. godine realizovan je niz mera kojima su u potpunosti neutralisani pozitivni finansijski efekti reformi penzijskog sistema u periodu 2001-2007. godina, kao što su: • usklađivanje odnosa prosečne penzije i prosečne zarade na nivou od 60%, a što je imalo za posledicu rast prosečnih penzija za oko 12%, • krajem 2008. godine prosečne penzije vanredno su povećane za 10%. • Kao rezultat primene dve navedene mere: • učešće izdataka za penzije u BDP u 2008. godini je povećano za 1,2 procentnih poena, • deficit penzijskog fonda povećan je za 1,6 procentnih poena u odnosu na prethodnu godinu, • deficit penzijskog fonda je u 2008. godini dostigao 5,7% BDP, a u 2009. godini se očekuje deficit od preko 6% BDP, što je iznad maksimuma od 6% koji je ostvaren u 2003. godini • Kao odgovor na navedeni neodrživi rast troškova za penzije, Vlada je zamrzla penzije u 2009. i 2010 godini

38. Struktura penzijskog sistema Srbije • Krajem prve decenije 21. veka penzijski sistem Srbije sastoji se od: • obaveznog javnog penzijskog fonda (Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje) i • većeg broja dobrovoljnih privatnih penzijskih fondova • Javni penzijski fond je izrazito dominantan u odnosu na privatne fondove • bruto rashodi javnog penzijskog fonda u 2008. godini (penzije, zdravstvena zaštita penzionera, administrativni troškovi i dr.) učestvovali su sa 14,4% u BDP Srbije i iznosili su oko 1/3 konsolidovanih rashoda države • Na početku 2009. godine u Srbiji je postojalo 10 dobrovoljnih privatnih penzijskih fondova: • u kojima je bilo oko 160 hiljada osiguranika. • ukupna vrednost neto imovine privatnih penzijskih fondova na kraju prvog kvartala 2009. godine iznosila je oko 5,2 mlrd dinara (oko 50 miliona evra), što iznosi oko 0,2% BDP

39. Javni penzijski fond • Ujedinjenjem penzijskih fondova zaposlenih, poljoprivrednika i samostalnih delatnosti (preduzetnika) početkom 2008. godine formiran je jedinstveni javni penzijski fond • Očekuje se uključivanje i vojnog penzijskog fonda u jedinstveni javni fond

40. Finansiranje javnog penzijskog sistema • Osnovna stopa doprinosa je jedinstvena i ona iznosi 22% od čega polovina ide na teret zaposlenog, a polovina na teret poslodavca • Osnovica za plaćanje doprinosa PIO fondu je ista kao i u slučaju zdravstvenog osiguranja • Minimalna mesečna osnovica za plaćanje doprinosa iznosi 35% od prosečne zarade, a maksimalna osnovica je jednaka petostrukom iznosu prosečne zarade

41. Osnov za sticanje penzije • Korisnici penzijskog osiguranja imaju pravo na: starosnu, invalidsku ili porodičnu penziju • Pravo na starosnu penziju u 2009. godini stiče se: • za muškarce: navršavanjem 64 godine života ili 40 godina radnog staža • za žene: navršavanjem 59 godina života ili 35 godina radnog staža • minimalna starosna granica iznosi od 53 godine života, • Planirano je da se do 2011. godine starosna granica poveća na 65 godina za muškarce i 60 godina za žene • U slučaju gubitka radne sposobnosti (povreda na radu i dr.) osiguranik stiče pravo na ostvarenje invalidske penzije • U slučaju smrti korisnika starosne ili invalidske penzije ili osiguranika koji ima više od pet godina radnog staža, članovi porodice pod odredjenim uslovima imaju pravo na porodičnu penziju

42. Struktura korisnika penzijskog osiguranja

43. Utvrđivanje početnog nivoa pojedinačne penzije • U prvom koraku računa se lični koeficijent osiguranika (LK): gde je GLKigodišnji lični koeficijent (max GLKi =5), LZ lična zarada osiguranika, PZS prosečna zarada u Srbiji, a sa i =1,..., n označene su godine u toku kojih je osiguranik ostvarivao zaradu • Potom se računa lični bod kao proizvod ličnog koeficijenta (LK) i dužine penzijskog staža osiguranika (PS): LB =LK*PS • Visina početne penzije (VP) pojedinca je proizvod ličnog boda i opšteg boda (OB): VP=LB*OB • Vrednost opšteg boda određena je kao 1,8% prosečne zarade u Srbiji u 2004 .godini – opšti bod se indeksira svake godine

44. Utvrđivanje početnog nivoa pojedinačne penzije • U cilju pozitivne diskriminacije žena, dužina penzijskog staža žena osiguranika se povećava do 15%, a najviše do 40 godina radnog staža • Na osnovu prethodnog sledi da početni nivo pojedinačne penzije zavisi od odnosa osiguranikove zarade prema prosečnoj zaradi, broja godina radnog staža i visine opšteg boda • Pri određivanju početnog nivoa invalidske penzije osiguranik dobija određeni broj dodatnih godina radnog staža u odnosu na stvarni • Početni nivo porodične penzije kreće se u intervalu od 70-100% starosne u zavisnosti od broja članova domaćinstva

45. Indeksacija penzija • Početni nivo penzija se indeksira u skladu sa određenim pravilom tokom celog perioda korišćenja penzija • Prema sada važećem pravilu penzije se indeksiraju prema inflaciji • zamrzavanjem penzija, ovo pravilo je u toku 2009-2010. godine suspendovano • Indeksiranje prema inflaciji nije dugoročno održivo –ono bi značilo da penzije u budućnosti neće realno rasti • Stoga je neophodno, nakon isteka zamrzavanja penzija, da se usvoji pravilo prema kome bi se rast penzija računao kao ponderisani prosek inflacije i zarada ili BDP • adekvatnim izborom pondera penzije bi realno rasle, ali sporije od rasta zarada ili BDP

46. Karakteristike javnog penzijskog sistema Srbije • Javni penzijski sistem u Srbiji analiziraće se na osnovu: • stope zamene, • odnosa prosečne penzije i prosečne zarade, • vrstama i visinom preraspodela u okviru penzijskog sistema, • procenta penzionera sa punim radnim stažom.

47. Stopa zamene • Stopa zamene se definiše kao odnos prve penzije i prosečne zarade u poslednjoj godini pre penzionisanja: • ona pokazuje da li je i u kojoj meri ekonomska pozicija osiguranika pogoršana nakon odlaska u penziju, • u skladu sa teorijom životnog ciklusa adekvatan penzijski sistem treba da spreči značajan pad blagostanja osiguranika nakon njegovog penzionisanja

48. Odnos prosečne penzije i prosečne zarade

49. Preraspodele u okviru penzijskog sistema Srbije • Najčešće preraspodele u okviru javnog penzijskog sistema ostvaruju se: • od bogatijih ka siromašnijim penzionerima i • od muškaraca ka ženama • Intenzitet preraspodele od bogatijih ka siromašnijim meri se koeficijentom varijacije stope zamene: • što je koeficijent varijacije niži stepen preraspodele je manji • koeficijent varijacije stope zamene za penzionere u fondu zaposlenih u 2007. godini iznosio je 0,21%, • ako se zadrže karakteristike penzijskog sistema u budućnosti će se dodatno smanjivati preraspodela ( videti K. Stanić, QM 13) • prosečna vrednost koeficijenta varijacije u 15 starih članica EU iznosi 0,25 • Preraspodela od muškaraca ka ženama u Srbiji postoji usled: • ranijeg penzionisanja žena – manje uobičajano u svetu • dužeg prosečnog života žene – uobičajeno u svetu

50. Procenat penzionera sa punim radnim stažom • Kao rezultat reformi u periodu od samo pet godina u periodu od 2003 do 2007. godine: • procenat penzionera sa punim radnim stažom je povećan za blizu 7 procentnih poena među starosnim penzionerima, i • za blizu 5 procentnih poena među svim penzionerima. • Procenat penzionera sa punim radnim stažom u skupu starosnih i svih penzionera još uvek je izrazito nizak.