FİKRİ MÜLKİYET HAKLARINA GENEL BAKIŞ Bilge Kılıç Kültür ve Turizm Uzmanı

1. FİKRİ MÜLKİYET HAKLARINA • GENEL BAKIŞ • Bilge Kılıç • Kültür ve Turizm Uzmanı

2. Fikri Mülkiyet Hakları(Intellectual Property Rights) • Tanım: Kişinin her türlü fikri emeği ile • meydana getirdiği ürünleri üzerinde • hukuken sağlanan haklarıdır.

3. Fikri Mülkiyet Haklarının Özellikleri-1 • 1. Fikri mülkiyet hakları soyut niteliğe sahiptir. • Fikri mülkiyet hakları ile koruma altına • alınan, insan düşüncesinin yarattığı • maddiolmayan mallardır. • Fikri mülkiyet hakları somutlaştığı • maddeden ayrı ve bağımsız bir varlık ve • hukuki değere sahiptir.

4. Fikri mülkiyet hakları ürünü meydana • getiren fikir üzerinde kurulur. • Örneğin bir tablonun sahibi eserin değil, o • tablonun sahibidir. • O resmi kartpostal yapıp satamaz, veya o • tabloyu izinsiz bir şekilde tahrip edemez. • Çükü o tabloyu satmış olsa bile ressamın • o eser üzerindeki hakları sürer.

5. Fikri Mülkiyet Hakkının Özellikleri-2 • 2. Fikri mülkiyet haklarında ülkesellik ilkesi geçerlidir. • Koruma hangi ülkede talep ediliyorsa koruma şartları o • ülke mevzuatına göre belirlenir. • Fikri mülkiyet haklarının korunmasındaki asgari sırınlar • çeşitli uluslararası sözleşmelerde ve Avrupa Birliği • düzenlemelerinde belirlenmiştir.

6. Fikri Mülkiyet Hakkının Özellikleri-3 • 3. Mutlak hak niteliği • Fikri mülkiyet hakları herkese karşı ileri sürülebilirler. Ancak toplum • menfaatinin korunması gibi nedenlerle bu mutlak hakka çeşitli • sınırlamalar getirilmiştir. • Mutlak hakka getirilen sınırlandırmalar: • Kamu düzeni, genel ahlak, kamu yararı gibi sebeplerle getirilen • sınırlamalar. (Örneğin, yayınlanması veya kullanılması kamu düzenine • veya genel ahlaka aykırı olan buluşlar patentle korunmazlar) • Hususi menfaat (şahsi kullanım v.s.) yararına getirilen istisnalar. • (Örneğin, bir eserin kâr amacı güdülmeksizin, şahsi kullanım amacıyla • çoğaltılabilmesi mümkündür.) • Fikri mülkiyet hakları belli bir süre boyunca korunurlar. (Örn.;patentlerde:20 yıl, fikir ve sanat eserlerinde 70 yıl v.s.)

7. Fikri Mülkiyet Hakkının Özellikleri-4 • 4. Fikir ürünleri somutlaştıkları eşyadan ayrı ve • bağımsız bir hukuki statüye sahiptir. • Fikri ürünler özel kanun, tüzük ve yönetmelikler • çerçevesinde düzenlenmektedirler. • (Örneğin bir fikir ve sanat eseri üzerindeki haklar, Eşya • Hukukunun dahil olduğu Medeni Kanun çerçevesinde değil • 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu çerçevesinde • korunur.)

8. 5846 SAYILI FİKİR VE SANAT ESERLERİ KANUNU ve İLGİLİ YÖNETMELİKLER • PATENT • ◦ 551 SAYILI PATENT HAKLARININ KORUNMASI HAKKINDA KHK • ◦ 551 SAYILI PATENT HAKLARININ KORUNMASI HAKKINDA KHK UYGULAMA • YÖNETMELİĞİ • MARKA • ◦ 556 SAYILI MARKALARIN KORUNMASI HAKKINDA KHK • ◦ 556 SAYILI MARKALARIN KORUNMASI HAKKINDA KHK UYGULAMA YÖNETMELİĞİ • ENDÜSTRİYEL TASARIM • ◦ 554 SAYILI ENDÜSTRİYEL TASARIMLARIN KORUNMASI HAKKINDA KHK • ◦ 554 SAYILI ENDÜSTRİYEL TASARIMLARIN KORUNMASI HAKKINDA KHK UYGULAMA • YÖNETMELİĞİ • COĞRAFİ İŞARETLER • ◦ 555 SAYILI COĞRAFİ İŞARETLERİN KORUNMASI HAKKINDA KHK • ◦ 555 SAYILI COĞRAFİ İŞARETLERİN KORUNMASI HAKKINDA KHK UYGULAMA • YÖNETMELİĞİ • ENTEGRE DEVRE TOPOGRAFYALARI • ◦ 5147 SAYILI ENTEGRE DEVRE TOPOGRAFYALARININ KORUNMASI HAKKINDA KANUN • ◦ ENTEGRE DEVRE TOPOGRAFYALARININ KORUNMASI HAKKINDA KANUNUN UYGULAMA • YÖNETMELİĞİ • YENİ BİTKİ ÇEŞİTLERİ • ◦ 5042 SAYILI YENİ BİTKİ ÇEŞİTLERİ VE ISLAHÇI HAKLARININ KORUNMASI HAKKINDA • KANUN • ◦ YENİ BİTKİ ÇEŞİTLERİNE AİT ISLAHÇI HAKLARININ KORUNMASINA DAİR YÖNETMELİK • ◦ ÇİFTÇİ İSTİSNASI UYGULAMA YÖNETMELİĞİ

9. FİKRİ VE SINAİ HAKLARI KORUMA NEDENLERİ • Yaratıcı düşünce ürünlerinin yeterince • korunmadığı bir toplumda ilerleme kaydedilmesi • mümkün değildir. • 2. Fikri hakların korunması temel insan haklarından • biridir.

10. 1948 Tarihli Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin • 27’inci Maddesi: • “1. Herkes toplumun kültürel faaliyetine serbestçe katılmak, güzel sanatları tatmak, bilim alanındaki ilerleyişe katılmak ve bundan yararlanmak • hakkına sahiptir. • 2. Herkesin sahibi bulunduğu (yarattığı) her türlü bilim, edebiyat veya sanat eserinden doğan manevi ve maddi yararlarını korunmasını isteme hakkı vardır.”

11. FİKRİ VE SINAİ HAKLARI KORUMA NEDENLERİ • 3.Taklit malların kullanımı toplum sağlığı ve güvenliği açısından • büyük risk teşkil etmektedir. • 4. Korsan ve Taklit ürün üretimi ve satışı ülke ekonomisine • ciddi zararlar vermektedir. • (Vergi kayıpları, yabancı yatırımcıların ülkeye girişinin • önlemesi, alanda yatırım yapan şirketlerin zarar • etmeleri sonucunda kapanması nedeniyle meydana gelen • istihdam alanı kaybı.)

12. FİKRİ VE SINAİ HAKLARI KORUMA NEDENLERİ • 5. Uluslar arası arenada ülkemizin prestijinin korunması • bakımından taklit ve korsan malların üretim, ithalat ve • satışının önlenmesi büyük önem arz etmektedir. • 6. Korsan ve taklit mallar terör örgütlerinin gelir • kalemlerinden biri haline gelmesi nedeniyle bu malların • satış, ithalat ve üretiminin önlenmesi, ülke güvenliği • açısından da hayati öneme sahiptir.

13. Fikri Mülkiyet Haklarının Türleri • Fikri mülkiyet hakları sanat eserleri üzerindeki • haklar (fikri haklar) ile endüstriyel alandaki • faaliyetlere ilişkin haklar (sınai haklar) şeklinde • ayrıma tabii tutulmaktadır.

15. Fikri mülkiyet haklarının konusu • Fikir ve sanat eserleri ►Kişisel fikri yaratım (eser) • Patent ► Teknik faaliyet (buluş) • Faydalı model ► Teknik faaliyet (buluş) • Endüstriyel tasarım ► Görünüme yönelik faaliyet • (desen/model) • Marka/coğrafi işaret ► Pazarlama faaliyeti

16. FİKRİ HAKLAR

17. Fikri Hakların Düzenlendiği Mevzuat • Ülkemizde fikri haklar, 5846 sayılı Fikir ve Sanat • Eserleri Kanunu ile düzenleme altına alınmıştır.

18. Fikri hak, kişinin düşünce ve sanatbecerisine dayanarak meydana getirdiği fikir ve sanat eserleri üzerindeki hakkıdır.

19. Eserin Tanımı (FSEK. m 1/b) • Sahibinin hususiyetini taşıyan ve • İlim ve edebiyat eseri • Sinema eseri • Müzik eseri • Güzel sanat eseri • sayılan fikir ve sanat mahsullerini ifade eder.

20. Sahibinin kişilik özelliklerini yansıtmayan • diğer bir değişle özgün olmayan fikir ve sanat • ürünleri eser olarak korunmaz. • Kanunda belirlenen eser gruplarından birine • girmeyen ürünler, eser olarak korunmaz. • Şekle bürünmemiş bir düşünce, eser olarak • korunamaz.

21. İlim ve edebiyat eserleri • Dil ve Yazı İle İfade Olunan Eserler • (hikaye, roman, şiir, piyes ve tiyatro) • Bilgisayar Programları ve Bir Sonraki Aşamada Program Sonucu Doğurması Koşuluyla Bunların Hazırlık Tasarımları • Sözsüz Sahne Eserleri • (raks ve pantomim, bale ve dans gibi koreografi eserleri, revüler, illüzyonistlerin gösterileri ) • Estetik Niteliği Bulunmayan Bilimsel ve Teknik Nitelikteki Resim, Fotoğraflar, Planlar, Maketler

22. Müzik eserleri • Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 3. maddesinde • “Musiki eserleri her nevi sözlü ve sözsüz • bestelerdir.” şeklinde tanımlanmıştır. • Sözsüz musiki eserlerinde sadece besteler, sözlü • musiki eserlerinde hem beste hem de güfteler • Musiki eseri olarak Kanun tarafından korunurlar

23. Güzel Sanat Eserleri • Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 4. maddesinde • estetik değere sahip olmak kaydıyla güzel sanat • eseri kapsamına girecek ürünler 8 bent halinde • sayılmaktadır.

24. Güzel Sanat Eserleri • Güzel sanat eserleri, estetik değere sahip olan;        • Yağlı ve suluboya tablolar; her türlü resimler, desenler, pasteller, gravürler, güzel yazılar ve tezhipler, kazıma, oyma, kakma veya benzeri usullerle maden, taş, ağaç veya diğer maddelerle çizilen veya tespit edilen eserler, kaligrafi, serigrafi, • 2. Heykeller, kabartmalar ve oymalar, • 3. Mimarlık eserleri, • 4. El işleri ve küçük sanat eserleri, minyatürler ve süsleme sanatı ürünleri ile • tekstil,moda tasarımları, • 5. Fotoğrafik eserler ve slaytlar, • 6. Grafik eserler, • 7. Karikatür eserleri, • 8. Her türlü tiplemelerdir.

25. FSEK.m.4 /II: • “Krokiler, resimler, maketler, tasarımlar ve benzeri • eserlerin endüstriyel model ve resim olarak • kullanılması, düşünce ve sanat eserleri olmak • sıfatlarını etkilemez.”

26. Sinema Eserleri • Sinema eserleri, elektronik veya mekanik veya benzeri • araçlarla gösterilebilen, sesli veya sessiz, birbiriyle ilişkili • hareketli görüntüler dizisidir . • Estetik, öğretici veya teknik özelliklere sahip olan • hareketli görüntüler, • Günlük olayları tespit eden filmler, • Sinema filmleri, • sinema eseri olarak kabul edilirler.

27. Uygulamada Play Station’lar ve bilgisayar oyunları da sinema eseri kategorisinde değerlendirilmektedir. • Burada önemli olan, sahibinin hususiyetini taşıma unsurudur.

28. Yaratıcı katkıların önemi göz önünde • bulundurularak sinema eserlerine özellik veren • yönetmenin, özgün müzik bestecisinin, senaryo • yazarının ve diyalog yazarının, sinema eserinin • birlikte sahibi oldukları kabul edilmiştir. • Ayrıca çizgi filmlerde animatörün de birlikte eser • sahibi olacağı belirtilmiştir.

30. Eser sahibinin tanımı: • Eser sahibi yaratıcı fikri çabası ile eseri meydana getiren kişidir. • Eser sahibi birden fazla kişi olabilir.

31. Manevi Haklar (Eser ile onu meydana getiren arasındaki kişisel bağı temsil eden yetkilerden oluşur) Mali Haklar (Eser sahibine eserinden ekonomik yararlar sağlama imkânı veren yetkilerden oluşur) Eser Sahibinin Hakları

32. Eser Sahibinin Mali Hakları • İşleme Hakkı: • Diğer bir eserden yararlanmak suretiyle bu esere oranla • bağımsız olmayan ve işleyenin hususiyetini taşıyan fikir • ve sanat ürünleri meydana getirme hakkıdır. • (Tercümeler, bir romanın dizi haline • getirilmesi…vs.)

33. Eser Sahibinin Mali Hakları • Yayma Hakkı • Bir eserin aslını veya çoğaltılmış fiziki nüshalarını • kiralamak,ödünç vermek, satışa çıkarmak veya • diğer yollarla dağıtma hakkıdır.

34. Eser Sahibinin Mali Hakları • Çoğaltma Hakkı: • Eserin aynısının çok sayıda nüshasının • çıkarılmasıdır. • (Fotokopi ile çoğaltma, bilgisayara download • etme…vs.)

35. Eser Sahibinin Mali Hakları • Kamuya İletme Hakkı: • Bir eserin aslının veya çoğaltılmış nüshalarının • radyo-TV , uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayın yapan • kuruluşlar vasıtasıyla veya dijital iletim de dahil olmak • üzere işaret ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla • yayınlanmasıdır. • (İnternet veya televizyon yoluyla yayınlama)

36. Eser Sahibinin Mali Hakları • Temsil Hakkı: • Bir eserden, doğrudan doğruya yahut işaret, ses ve • resim nakline yarayan aletlerle okumak, çalmak, • oynamak, göstermek gibi yollarla faydalanmaktır. • (Bir tiyatro oyununun tiyatroda sergilenmesi, bir • şarkının okunması…vs.)

37. Eser Sahibinin Manevi Hakları • Umuma arz hakkı (FSEK md.14) • Adın belirtilmesini isteme hakkı (FSEK md.15) • Eserde değişiklik yapılmasını önleme hakkı (FSEK md.16) • Eserin aslına ulaşma hakkı (FSEK md.17)

38. Mali Haklar-Manevi Haklar • Manevi haklar kişiye bağlı haklar kural olarak • devredilmez, vazgeçilmez ve mirasla intikal etmezler. • Mali haklar ise miras yoluyla mirasçılara geçebilir, • yazılı bir sözleşme yoluyla devredilebilir veya bu • hakların kullanım yetkisi verilebilir.

40. Bağlantılı Haklar : • 1- Fikir ve sanat eserlerini icra eden ve yorumlayan • icracı sanatçılara (oyuncu, dansçı, şarkıcı…), • 2- Bu icrayı yada eserleri ilk defa tespit eden • fonogram yapımcılarına, • 3- Radyo televizyon kuruluşlarına • 4- Filmi ilk defa tespit eden yapımcılarına tanınmış haklardır.

41. Fikri Haklarda Koruma Süresi • Fikir ve sanat eserleri üzerinde eser sahiplerinin sahip oldukları • haklar, eser sahibinin yaşadığı müddetçe ve ölümünden itibaren 70 yıl • devam eder . • İcracı sanatçıların hakları, icranın tespitinin yapıldığı tarihten • başlayarak, yetmiş yıl devam eder. • Yapımcıların hakları,İlk tespitin yapıldığı tarihten başlayarak • yetmiş yıl devam eder. • Radyo-televizyon kuruluşlarının hakları, programın ilk yayınlandığı tarihten başlayarak 70 yıl devam eder.

42. Fikri Hakların Korunması • Genel Kural: • Eserin yaratıldığı an tescile gerek olmaksızın • otomatikman kazanılır. • İspat kolaylığı açısından: Hak ihdas etmek amacı • taşımaksızın, hak ihlalinin önlenmesi ve hak sahipliğinin • belirlenmesinde ispat kolaylığı sağlaması bakımından tüm • eserlerin kayıt ve tescili yaptırılabilir. (FSEK md.13/3)

43. SINAİ HAKLAR • Bir alanda “yenilik getirme” veya “ayırt etme” • fonksiyonları olan ve sınaî alanda yararlanılan, • patent, marka, faydalı model, tasarım gibi fikrî ve • sınaî ürünleri üzerindeki haklardır.

44. •Patent •Faydalı modeller •Endüstriyel tasarımlar Coğrafi işaretler •Entegre devre topoğrafyaları •Yeni bitki çeşitleri SINAİ HAKLAR

45. PATENT

46. Düzenlendiği Mevzuat • 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında KHK • 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında KHK Uygulama Yönetmeliği

47. Patent nedir? • Patent, buluş sahibinin buluş konusu ürünü belirli bir süre • üretme, kullanma ve satma hakkıdır. • Bir buluş için buluş sahibine devlet tarafından verilen • patent, buluş sahibinin izni olmadan başkalarının buluşu • -üretmesini • -kullanmasını veya • -satmasını • belirli bir süre boyunca engelleme hakkı vermektedir. • (Bu süre, incelemeli patentte 20 yıl, incelemesiz patentte 7 yıldır.)

48. Patent Korumasının Amacı • Buluşçunun buluşu üzerindeki fikri mülkiyetinin • tanınması (mülkiyet teorisi) • Buluşçunun ödüllendirilmesi (ödüllendirme teorisi) • Buluşçuların ve endüstrinin buluş ve yatırım • yapmaya teşvik edilmesi (teşvik teorisi) • Teknik bilginin mümkün olduğu kadar erken • açıklanmasının desteklenmesi (açıklama teorisi)

49. Buluş nedir? • Buluş, teknik bir probleme teknik araçların kullanılması yoluyla getirilen çözümdür. • Ürün veya usul (süreç) olabilir.

50. Bir buluşun patent ile korunabilmesi için taşıması gereken nitelikler • a)Yenilik: • Patent başvurusunun yapıldığı tarihten önce patent hakkına konu • edilen buluşun dünyanın hiçbir yerinde herhangi bir yolla kamuya • sunulmamış ve kullanılmamış olmasını ifade etmektedir. Bu kamuya • sunuş yazılı , sözlü olabileceği gibi fuar ve tanıtım faaliyetleri ile • açıklamasını  da kapsar. • b)Tekniğin bilinen durumunun aşılması (Buluş Basamağı) • Buluş, ilgili olduğu teknik alandaki bir uzman tarafından, tekniğin • bilinen durumundan aşikar bir şekilde çıkarılamayan bir faaliyet • sonucu gerçekleşmiş ise, tekniğin bilinen durumunun aşıldığı kabul • edilir (buluş basamağı vardır).