P R OJE ÇEŞİTLERİ, PROJE DÖNGÜSÜ YAKLAŞIMI İLE PROJE DOK Ü MANI HAZIRLAMA Muzaffer Doğru

1. T.C.ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞIÇÖLLEŞME VE EROZYONLA MÜCADELE GENEL MÜDÜRLÜĞÜPROJE HAZIRLAMA VE EKONOMİK ANALİZ EĞİTİMİ Çeşme, İzmir 16-19 Kasım 2011 PROJE ÇEŞİTLERİ, PROJE DÖNGÜSÜ YAKLAŞIMI İLE PROJE DOKÜMANI HAZIRLAMA Muzaffer Doğru

2. İÇİNDEKİLER I. Proje Tanımı ve çeşitleri II. Proje döngüsü ve mantıksal çerçeve yaklaşımı (MÇY) ile proje hazırlama v  MÇY ile proje hazırlamanın aşamaları Analiz Aşaması Paydaş analizi Problem Analizi Hedef ve amaç analizi Strateji analizi Planlama Aşaması Hedef, Amaç, Gösterge, Doğrulama Kaynakları Varsayım, Risk MÇY matrisinin hazırlanması Proje Faaliyet Planı Proje Bütçesi • Sürdürülebilirlik • İzleme ve Değerlendirme

3. PROJE TANIMI Proje,belirlenmiş bir amacın gerçekleştirilmesine yönelik olarak belli bir zaman periyodu içinde, bu amaca tahsis edilen kaynakları (bütçe) kullanmak suretiyle, gerçekleştirilen bir dizi faaliyetler bütünüdür. Bu durumda KAYNAK+ ZAMAN+ FAALİYET projeninkapsamınıoluşturan temel elemanlar olmaktadır. Bazı projelerde bunlara ilave olarak YER de proje’nin temel bir elemanını oluşturur.

4. Planlama ve Proje ile Farkı • Planlama, öncedenbelirlenmişamaçlarıgerçekleştirmekiçinyapılmasıgerekenişlerinsaptanmasıveizlenecekyollarınseçilmesidir. Planlama, geleceğebakmaveolasıseçeneklerisaptamasürecidiryanigeleceğidüşünmedir. Özetleplanlama, bireylemleilgilitümetkinliklerinöncedenhazırlanmasısürecidir. • Amaçlar belirlenmiş. • Daha uzun dönemli • Daha Genel (Projelere Baz teşkil oluşturur)

5. Projelerin Temel Özellikleri - Özgün (belirgin) (Specific) - Sonucu ölçülebilir (en azından değerlendirilebilir) (Measurable) - Elde edilebilir (Kabul edilebilir)(Achievable) - Gerçekçi (mevcut imkanlar gözönünde bulundurularak)(Realistic) - Zaman bağımlı (bir bitiş tarihi/zamanı olan)(Time Bounded) (İngilizcesi kısaltılmışı SMART-Şık- kelimesi kullanılmaktadır)

6. PROJE ÇEŞİTLERİ Sektörleritibariyle sınıflandırma - Enerji projeleri - Ormancılık projeleri - Kırsal kalkınma projeleri - Havza rehabilitasyon projeleri - Sulama projeleri

7. ORMANCILIK PROJELERİNE ÖRNEKLER • Ağaçlandırma projeleri • Erozyon kontrolu projeleri • Odun dışı orman ürünleri projeleri • Eko-turizm projeleri • Orköy projeleri • Orman sanayi projeleri • Havza Avan Projeleri • Bölge Müdürlüğü projeleri (OGM/AGM)

8. Proje tipi itibariyle sınıflandırma - Uygulama projesi - Araştırma-Geliştirme Projesi - Eğitim projesi - Teknik İşbirliği Projesi Büyüklük (alan/bütçe) itibariyle sınıflandırma - Büyük, orta, küçük ölçekli projeler Ülke projeleri-Bölgesel Projeler - ÇEM-TİKA Çölleşme ile Mücadele bölgesel İşbirliği proj. - ÇEM-FAO Orta Asya ve Kafkaslarda dağlık havzaların sürdürülebilir yönetimi için kapasite geliştirme projeleri

9. Proje sahibi kurumlar itibariyle sınıflandırma - Kamu kuruluşları projeleri - Özel sektör projeleri - Sivil toplum örgütü projeleri Finans kaynakları itibariyle sınıflandırma - İç kaynaktan finanse edilen projeler - Dış kaynaklı projeler

10. Dış kaynaklı ormancılık projeleri (örnekler) - Doğu Anadolu Havza Rehabilitasyon Projesi (DB) - Anadolu Havza Rehabilitasyon Projesi (DB) - Kuzey Anadolu Ormancılık Projesi (DB) - Akdeniz Ormancılık Projesi (DB) - Ormancılık Sektör İncelemesi Projesi (DB) - Çoruh entegre havza rehabilitasyon projesi (JICA) - Biyolojik Çeşitlilik Projesi (GEF) - Küre Dağları Projesi (GEF)

11. - Endüstriyel Orman Ağaçlandırmaları Projesi (FAO) - Ulusal Ormancılık Programı Geliştirme Projesi (FAO) - Toplum Ormancılığı Projesi (FAO) - Yapraklı Tür Orman Ağaçlandırmaları Projesi (FAO) - Milli parklar yönetim planlamasının geliştirilmesi projesi (FAO) - Küre Dağları Milli Park Projesi (GEF) - Yıldız Dağları Biyolojik Çeşitliliğin Korunması Projesi ( ) - Türk-Alman Ormancılık (silvikültür-amenajman) Projesi (GTZ) - Türk-İtalyan Kavakçılık Projesi (İTALYA) - Ormancılık bilgi sistemleri projesi (Finlandiya) - Tüplü fidan üretim teknikleri projesi (Finlandiya

12. Dış Kaynaklı Proje Finansman Kuruluşları • Avrupa Birliği (AB) • Dünya Bankası (DB) • Küresel Çevre Fonu (GEF) • Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Teşk. (FAO) • Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) • Alman Teknik İşbirliği Taşkilatı (GTZ) • Yabancı Ülkeler (Finlandiya, Hollanda, İtalya) • TIKA • OSB-FAO Ormancılık Projeleri Destekleme Fonu (2012 de başlaması bekleniyor)

13. Proje Döngüsü (Mantıksal Çerçeve) Yaklaşımı ile Proje Hazırlama Proje hazırlanması ve değerlendirmelerinde proje döngüsü yaklaşımı kullanımının yaygınlaşması nedenleri: • Proje uygulamalarında elde edilen deneyimler, başarısız projelerin değerlendirilmesi sonuçları. • Projelerin performanslarının izlenmesi ve değerlendirilmesindeki yetersizlikler. • İç ve dış finans kurumlarının proje döngüsü yaklaşımı ile hazırlanana projeleri desteklemesi.

14. Proje Fikrini Belirleme Projenin Tasarımı Değerlendirme Ön Değerlendirme Uygulama Finansman Proje Süreci (Projelerin hazırlanması ve yürütülmesinin 6 aşaması)

15. Proje Sürecinin Aşamaları • Proje Fikrini Belirleme:Projenin ilk fikir ve tasarım aşamasıdır • Projenin tasarımı:Projenin teknik ve operasyonel açıdan detaylı olarak tasarlandığı aşama • Ön Değerlendirme:Tasarımı tamamlanmış olan projenin mantıki, çerçeve, teknik, mali, ekonomik, sosyal, çevresel, kurumsal yönlerden tutarlılığını, bütünselliğini, işlevselliğini değerlendirme. • Finansman: Finansman teklifinin ilgili karar vericiler tarafından değerlendirildiği ve finansmanın sağlandığı aşama. • Uygulama: Projede öngörülen faaliyetlerin uygulanması, performans ve sonuçlarının izlenmesi, denetlenmesi aşaması. • Değerlendirme: Proje performans ve sonuçlarının değerlendirilmesi.

16. Integrated Watershed Development Approach (Case of one micro-catchment (MC))

33. Proje Bölümleri (içeriği) Kapak Sayfası Proje Özeti İçindekiler Tablosu Kısaltmalar 1. GİRİŞ Proje ile ilişkili genel koşullar, ulusal, sektörel politika, program, öncelikler. 2. MEVCUT DURUM ANALİZİ 2.1 Mevcut koşulların tanımı 2.2 Problem analizi 2.3 Paydaş analizi 2.4Ana çözüm ihtiyaçları, amaç ve hedef analizi 2.5 Strateji (amaç ve hedeflerin elde edilmesi alternatifleri) analizi

34. 3. PROJE ÇERÇEVESİ 3.1 Hedef, Amaç, Çıktılar 3.2 Faaliyetler (faaliyetler ile ilgili her türlü analizler, tanımlar, standartlar, vb.) 3.3 Risklervevarsayımlar 3.4 Sürdürülebilirlik 4. PROJE YÖNETİMİ 4.1 Proje yönetimi, uygulamaları ile ilgili kurumsal düzenlemeler, sorumluluklar, eşgüdüm 4.2 Proje girdileri ve bütçesi 5. PROJE İZLEME VE DEĞERLENDİRME 5.1İzleme ve değerlendirme, başarı göstergeleri 5.2 Bilgilerin paylaşımı

35. 6. PROJE UYGULANABİLİRLİK (FİZİBİLİTE) ANALİZLERİ 6.1 Finansal ve Ekonomik Analiz (Fizibilite) 6.2 Çevresel Uygulanabilirlik (ÇED) 6.3 Sosyal Uygulanabilirlik 6.4 Projenin Dışsallıkları EKLER • Proje Mantıki Çerçeve Matrisi • Çalışma Planı • Proje Bütçesi • Fizibilite analizleri detay tabloları • Proje sahası tanıtımı ile ilgili detay bilgiler, haritalar • Faaliyetlerle ilgili standartlar, detay tanımlar, çizimler, vb. • Diğer

36. PROJELERDE BAŞLICA BAŞARISIZLIK NEDENLERİ • Mevcut durumun, sorun-neden-çözüm ilişkisinin yetersiz analizi. • Proje mantıki çerçevesinin iyi kurgulanmaması. • Risklerin yeterince dikkate alınmaması. • Faaliyet odaklı planlama ve uygulama. • İzleme ve performans değerlendirme kriter ve yöntemlerinin yetersizliği. • Hedef gruplarla yeterli ilişkinin kurulamaması. • Projelerdirmede standartlaşma, yeterli sorgulamama. • Geçmiş proje sonuçlarının yeterince değerlendirilmemsi, deneyimlerin yeni projelerde yeterince faydalanılmaması.

37. Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı Nedir? Projenin farklı seviyelerdeki amaç, çıktı/sonuç, faaliyetler ve girdiler arasındaki nedensel ilişkileri kuran,bunların gerçekleştiğini uygun göstergelerle kontrol eden ve proje kontrolü dışında kalan ve başarıyı etkileyecek riskleri yeterli şekilde dikkate alanproje hazırlama, uygulama ve değerlendirme mekanizmasıdır.

38. Hedef (uzun dönem amaç Proje amacı Sonuç 1 (Çıktı 1) Sonuç 2 (Çıktı 2) Sonuç 3 (Çıktı 3) F2.1 F2.2 F3.1 F3.2 F3.3 Faaliyet 1.1 F1.2 F1.3 G G G G G

39. 5. Mantıksal çerçeve matrisinin hazırlanması –proje yapısının tanımlanması, onun içsel mantığının test edilmesi, amaç ve hedeflerin (çıktıların) ölçülebilir terimlerle tanımlanması; bunlara ulaşmak için uygun ana faaliyetlerin tanımlanması 6. Faaliyetlerin planlanması –faaliyetlerin detaylandırılması, sırasının, birbirleriyle bağlantılarının belirlenmesi; sorumlulukların tahsis edilmesi faaliyet planının hazırlanması 7. Bütçeninhazırlanması –Faaliyet planından hareketle girdilerin belirlenmesi ve bütçenin hazırlanması Mantıksal Çerçeve Yaklaşımıile Proje Hazırlama Aşamaları ANALİZ AŞAMASI PLANLAMA AŞAMASI 1. Paydaş Analizi–paydaşların , onların ana problem ve beklentilerini, yaratacakları kısıtların, fırsatların ve katkıların belirlenmesi; 2.GZFT (GÜÇLÜ ZAYIF FIRSATLAR TEHDİTLER ) Analizi 3. Problem Analizi–problemlerin ve bunların farklı seviyeleri arasındaki neden-sonuç ilişkilerinin analizi. 4. Amaç ve Hedeflerin Analizi –belirlenen problemlerden hareket ederek amaç ve hedeflerin (hedeflenen çıktıların) belirlenmesi. 5. Strateji Analizi –amaç ve hedeflerin gerçekleştirilmesi için alternatif stratejilerin mukayesesi ve uygun stratejinin belirlenmesi. Amaç ve çıktıların son şeklinin verilmesi .

40. 1. Adım: Paydaş analizi • Paydaşlar, proje sürecinden ve sonuçlarından doğrudan ya da dolaylı biçimde olumlu ya da olumsuz biçimde etkilenecekolan kişiler, topluluklar, gruplar, kurumlar (kamu kurumları, STK’lar, yerel yönetimler, işletmeler) ve kişilerdir. • Proje süreci ve sonuçlarını etkileme ve bunlardan etkilenme (zarar görme, yararlanma, katkı sağlama, risk oluşturma) bakımından birincil öneme sahip paydaşların analizi ve proje sürecine dahil edilmesine özellikle özen gösterilmelidir.

41. 2. Adım: Problem Analizi • Sorunlar projeyi yürütecek kuruluş yanında diğer paydaşların bakış açılarından da incelenir ve belirlenir. - Konuyla ilgili tüm sorunların ortaya çıkıp çıkmadığı incelenir. • Ortaya çıkanların önemli sorunlar olduğu kontrol edilir. • Belirlenen sorunların birbirleriyle bağlantıları, sebep-sonuç ilişkileri belirlenir. Bu bağlantıları gösteren sorun ağacı hazırlanır. • Gerçekte olmayan veya önemi abartılan problemlere dayalı olarak geliştirilen projeler başarısız olmaya mahkumdur.

42. Problem Analizinde Dikkat Edilecek Konular • Sorunolarakgördüğünüzya da değiştirmekistediğinizkonunedir? • Sorunlailgisiolananahtarpaydaşlar/ ilgigruplarıkimlerdir? • Sorunuçözerkenanahtarpaydaşlarınpotansiyelihtiyaçları, beklentileri, rolleriveişlevlerinelerdir? • Paydaş/ilgigruplarınınprojedolayısıylayaşayacaklarıpotansiyelkazançlarvekayıplarnelerdir? • Sorununkaynağınedirvekaynakilesorunarasındakiilişkinedir? • Sorunuçözmeyeyönelikseçeneklernelerdir? • Sorununçözümünüsağlamakiçinnelerindeğişmesinigörmekistiyor, nelerigerçekleştirmekistiyorsunuz?

43. Problem Ağacı Nasıl Oluşturulur(Beyin Fırtınası) - Mevcut durumdaki ana sorunlar tanımlanır. • Sorunların gruplandırılmasına başlamak için bir başlangıç sorunu seçilir. • Başlangıç sorununa doğrudan neden olan sorunları onun altına yerleştirilir. - Başlangıç sorunun doğrudan sonucu olan sorunlar onun üstüne yerleştirilir. • Arasında neden veya sonuç ilişkisi olmayan sorunlar ise, başlangıç sorunu ile aynı seviyeye yerleştirilir

44. Çoruh havzasında doğal kaynakların büyük bolümü bozulmuş ve havzanın sürdürülebilirliği risk altında Problem Ağacı (1-kök kısmı) (Çoruh Projesi) Sonuç Neden Mera alanlarının buyuk kısmı bozuk ve baskı altında Ormanların onemli bolumu bozulmus ve baskı altında Tarım alanlarının buyuk kısmı bozuk ve verimliliği düşük Devletin Mera ıslah çalışmaları yetersiz Orman teşkilatının yöredeki eleman kadrosu yetersiz, katılmcı ve entegre çalışmalar konusunda deneyim az Köylü organize olarak mera alanlarında kontrollu otlatma yapamıyor Ormanlarda aşırı otlatma ve düzensiz faydalanma Tarım alanlarında hatalı toprak işleme, sulama, gübre ve ilaç kullanımı Köylü.örgütleri ve tarım ürünlerinin pazarlanması çok zayıf Tarım ve Orman teşkilatları mera ıslahına gerekli önemi vermiyor Yerel köylülerin ormanlardan faydalanma ve gelir imkanları çok kısıtlı Orman köylülerinin alternatif gelir kaynakları kıstlı Katılımcı ve entegre çalışmalar konusunda eğitimler yetersiz Kontrollu otlatma için farkındalık ve teşvik programları yetersiz Üst havzalarda köylü yayımi tanıtım, destekler zayıf Develetin çiftçi örgütlerini destekleme ve pazarlama destelkleri zayıf

45. Barajların ömrünün , enerji ve sulama verimliğinin azalması Şehir ve yerleşim alanlarında ekolojik, sosyol, ekonomik sorunlar Kırsal alanda ailelerin bölünmesi, yerel kültürün yok olması Problem Ağacı (2-tepe kısmı) (Çoruh Projesi) Alt havzada yerleşim yerleri, tarım alanları, altyapı tesisleri izerinde sel ve taşkın zararları Baraj ve gölet lerde yüksek oranda sedimentasyon Tarım ve mera alanlarının ve verimliliğinin azalması Yaban hayatı zararlarında artış Bitki ve hayvan türlerinde azalma, yokolma Yaşam düzeyi ve yoksulluğun artması Artan göç Ekoturizm potansiyeli ve gelirlerinin azalması Doğal peysajin bozulması Hayvancılık ve tarımsal geliri ve köylerde geçim imkanlarının azalması Orman, sulak alan, mera, alpin ekosistemlerinin ve habitatların bozulması Şiddetli toprak erozyon ve su artan sel, taşkın, olayları Çoruh havzasında doğal kaynakların büyük bolümü bozulmuş ve havzanın sürdürülebilirliği risk altında

46. - Problem ağacındaki olumsuz durumların gelecekte olması arzu edilen ancak gerçekçi olan durumlara çevrilmesi ile hazırlanır. - Çözümlerin aşağıdan yukarıya ve yukarıdan aşağıya doğru ilişkilerini ve bağlantılarını ortaya koyar. 3. Adım: AMAÇ VE HEDEFLERİN BELİRLENMESİ

47. Çoruh havzasında doğal kaynakların büyük bolümü bozulmuş ve havzanın sürdürülebilirliği risk altında ÇÖZÜM AĞACI (Eğitim sırasında doldurulacak) Mera alanlarının buyuk kısmı bozuk ve baskı altında Ormanların onemli bolumu bozulmus ve baskı altında Tarım alanlarının buyuk kısmı bozuk ve verimliliği düşük Devletin Mera ıslah çalışmaları yetersiz Orman teşkilatının yöredeki eleman kadrosu yetersiz, katılmcı ve entegre çalışmalar konusunda deneyim az Köylü organize olarak mera alanlarında kontrollu otlatma yapamıyor Ormanlarda aşırı otlatma ve düzensiz faydalanma Tarım alanlarında hatalı toprak işleme, sulama, gübre ve ilaç kullanımı Köylüçrgütleri ve tarım ürünlerinin pazarlanması çok zayıf Tarım ve Orman teşkilatları mera ıslahına gerekli önemi vermiyor Yerel köylülerin ormanlardan faydalanma ve gelir imkanları çok kısıtlı Orman köylülerinin alternatif gelir kaynakları kıstlı Katılımcı ve entegre çalışmalar konusunda eğitimler yetersiz Kontrollu otlatma için farkındalık ve teşvik programları yetersiz Üst havzalarda köylü yayımi tanıtım, destekler zayıf Develetin çiftçi örgütlerini destekleme ve pazarlama destelkleri zayıf

48. - Bir proje oluşturacak olası alternatif stratejiler ortaya konur - Bir veya birden fazla alternatif strateji seçilir - Belirlenen kriterlere göre optimum stratejinin hangisiolduğunu konusunda değerlendirme yapılır - Projeyi oluşturacak stratejiye karar verilir- Proje Ana Amacı ve Proje Hedefleri (hedeflenen sonuçlar/ çıktılar) netleştirilerek projenin kapsamı belirlenir. 4. Adım: Strateji Analizi ve Seçimi

49. STRATEJİ SEÇİM KRİTERLERİ - Maliyetler ve Mevcut Kaynaklar - Politik uygunluk - Sosyal uygunluk ve kabul edilebilirlik - Verimlilik ve etkinlik - Aciliyet - Farklı paydaşların bakış açıları - Faydaların zaman perspektifi

50. 1 GÖSTERGELER GÖSTERGELER GÖSTERGELER DOĞRULAMA KAYNAKLARI DOĞRULAMA KAYNAKLARI DOĞRULAMA KAYNAKLARI GENEL HEDEF (Uzun Dönem Amaç) 2 8 PROJE AMAÇLARI 3 7 SONUÇLAR (ÇIKTILAR) 4 6 MALİYETLER AYRICA DÜZENLENİR ARAÇLAR (Girdiler) AYRICA DÜZENLENİR FAALİYETLER 5 ÖNKOŞULLAR VARSAYIMLAR VARSAYIMLAR VARSAYIMLAR 5. ADIM:MANTIKSAL ÇERÇEVE MATRİSİ’NİN HAZIRLANMASI Objektif olarak doğrulanabilir göstergeler Projenin Kapsamı Müdahele Mantığı Doğrulama Kaynakları Varsayımlar 13 14 11 12 9 10