جمعيت و تنظيم خانواده منبع درسي : جمعيت و تنظيم خانواده از انتشارات دانشگاه پيام نور

2. جمعيت و تنظيم خانواده منبع درسي : جمعيت و تنظيم خانواده از انتشارات دانشگاه پيام نور مولفين : مهندس پريوش حلم سرشت-مهندس اسماعيل دل پيشه تهيه کننده اسلايدها : سايتزناشويی . ای آر http://www.Zanashoee.IR

3. طرح درس، اهداف درس، جايگاه درس در مجموعه درسها بر اساس سياستهاي دولت جمهوري اسلامي و طبق قانون تنظيم خانواده از مهر ماه 1377 واحد جديدي تحت عنوان ”جمعيت و تنظيم خانواده“ به ارزش 1 تا 2 واحد به مجموعه ي دروس عمومي و الزامي کليه رشته هاي تحصيلي دانشگاهها و در همه مقاطع تحصيلي اضافه گرديد که هدف کلي آن آشنائي دانشجويان با مسائل جمعيت شناسي و روشهاي مختلف پيشگيري از حاملگي در جهت کنترل جمعيت است

4. فصل اول تعريف ، اهداف و استراتژيهاي تنظيم خانواده در جهان و ايران

5. تنظيم خانواده طبق تعريف سازمان بهداشت جهاني اتخاذ يك سياست جمعيتي از سوي خانواده هاست كه داوطلبانه و بر پايه آگاهي، بينش و تصميم گيري مسئولانه توسط والدين بخاطر ارتقاء تندرستي وبهزيستي اعضاي آن به مورد اجرا گذارده مي شود.

6. تنظيم خانواده اهداف مختلفي دارد كه كاهش مرگ و مير مادران به علت بارداري و نيز كاهش مرگ و مير كودكان از اهم آنهاست • استراتژيهاي تنظيم خانواده به مفهوم بكار گيري تدابير كاربردي و كشف راه حلهاي اساسي در مسائل تنظيم خانواده است

7. براي پيشبرد برنامه هاي تنظيم خانواده ابتدا بايد زمينه انجام بررسيهاي فرهنگي در تك تك عناصر آن فراهم آيد و پس از آن مطالعات لازم براي اجراي برنامه هاي موثر و كار آمد به مرحله عمل در آيد.

8. مشخص كردن مشكلات اقتصادي ناشي از تعدد فرزندان در خانواده يك استراتژي مناسب است كه همراه با راه حلهاي فرهنگي و اجتماعي ، استراتژيها و تدابير عمده كاربردي تنظيم خانواده محسوب مي شوند.

9. تحول در استفاده از وسايل پيشگيري از حاملگي و تنظيم خانواده ناشي از تحول در رفتار فردي است كه خود از تغييرات اجتماعي سر چشمه مي گيرد. چنانچه در كشورهاي روبه توسعه حدود نيمي از زنان و در جوامع صنعتي صدرصد زنان در زايمانهاي خود از امكانات، تكنولوژي و تسهيلات پزشكي و بهداشتي استفاده مي كنند.

10. گروههاي در سن باروري، به طور متوسط در غرب آفريقا، 3 در صد از ابزار پيشگيري استفاده مي كنند در حالي كه در كشورهای در حال توسعه ديگري چون هنگ كنك اين نسبت 64 درصد است. اين تفاوتها تا اندازه اي مربوط به پيشرفت خانواده ها و تا حدي مربوط به برنامه ريزي دولت است

11. استقبال از برنامه هاي تنظيم خانواده در اغلب كشورهاي در حال توسعه باعث شده است تا زنان از نقش صرف مادري تا حدي رهائي يافته و در توليد اقتصادي ، كمك به درآمد خانواده، بالا بردن سطح زندگي و سرمايه گذاري بيشتر روي فرزندان خود نقش موثر داشته باشند.

12. در پي اقدامات مختلف دولتها ، روند استفاده از وسايل پيشگيري از بارداري در نقاط مختلف جهان از سال 1960 سير صعودي داشته است كه بالاترين نسبت افزايش مربوط به شرق آسيا و كمترين آن در قاره آفريقا صورت گرفته است

13. رشد جمعيت ايران در سالهاي 35 – 45 ، 2/3 درصد، در سالهاي 45- 55، 9/2 درصد، در سالهاي 55-65، بيش از 2/3 درصد، طي سالهاي 65-70 ، به 5/2 درصد، در سالهاي 70-75 ، به 5/1 درصد و در اين اواخر به سقف 4/1 درصد تنزل پيدا كرده است كه در اين رابطه قطعا استفاده از روشهاي پيشگيري از بارداري در مقايسه با سالهاي گذشته ، شيوع بيشتري يافته است.

14. توجه به نكات زير مي تواند در اشاعه برنامه هاي تنظيم خانواده مفيد و موثر باشد : 1- بالا بردن سطح سواد عمومي 2- توسعه شبكه هاي بهداشت و درمان 3- آموزش كاردانهاي بهداشت خانواده براي گذاردن آي.يو.دي 4- آموزش پزشكان عمومي جهت بستن لوله ها در مردان 5- بالا بردن موقعيت اجتماعي زنان و . . .

15. فصل دوم تاريخچه تنظيم خانواده در جهان و ايران

16. از دهه هاي پاياني سده 18 بنابه دلايل سياسي ، اقتصادي و جمعيتي ، با طرح نظريه مالتوس، سياستهاي مبتني بر كاهش مواليد نخست در انگلستان و پس از آن در ساير ممالك اروپائي و آمريكائي مطرح شد اما برنامه هاي تنظيم خانواده به شكل امروزي تنها از قدمتي حدود نيم قرن برخوردار است.

17. در ايران سياستهاي جمعيتي مبتني بر تنظيم خانواده ، نخست طي سالهاي 46 تا 57 و دوم از سال 68 تا امروز آغاز و به مورد اجرا گذاشته شده است. • قانون تنظيم خانواده در ايران در تاريخ 26 ارديبهشت1372 ، مشتمل بر چهار ماده و دو تبصره در مجلس شوراي اسلامي تصويب گرديد و در تاريخ دوم خرداد 1372 به تائيد شوراي نگهبان رسيد . طبق اين قانون ، كليه امتيازات متعلق به فرزندان بالاتر از رده سه حذف گرديد.

18. فصل سوم حرکات جمعيت

19. حركات جمعيت عبارت است از دگرگونيهائي كه در طول زمان معيني در يك جمعيت ظاهر مي شود. به طور كلي تحولات و حركات جمعيت در سه مقوله ولادت و باروري ، مرگ و مير و مهاجرت قابل مطالعه و بررسي است.

20. ولادت و باروري دو پديده جمعيتي هستند كه هر يك به نوعي در تركيب جمعيت در يك واحد جغرافيائي نقش دارند. در بحث ولادت ، توجه محقق به نوزاد يا مولود است، ليكن در مبحث باروري عمدتا زناني مورد توجه هستند كه بچه دار شده يا خواهند شد.

21. باروري توان بالقوه اي است كه معمولا از سن 15 سالگي در زنان شروع و در سن 49 سالگي خاتمه مي يابد گاهي شروع باروري و خاتمه آن بانوساناتي همراه است كه عواملي مثل محيط ، اقليم ، نژاد و وضعيت اقتصادي در آن نقش دارد.

22. باروري واقعي ، ظرفيت فيزيولوژيكي فرزند آوري است و باروري عملي ، قدرت و ميزان مشاهده شده فرزند آوري را نشان مي دهد. • باروري افتراقي مفهومي است كه تفاوتهاي باروري در گروههاي مختلف جمعيتي را مورد مطالعه قرار مي دهد.

23. اهم عوامل موثر در ميزان باروري زنان : الف- عوامل محيطي ب- عوامل اجتماعي ج- عوامل اقتصادي د- عوامل جمعيتي ه- عوامل آموزشي و فرهنگي

24. مرگ و مير يكي از فاكتورهاي حركات جمعيت است كه در مطالعه آن ، هر دو جنس و تمام گروههاي سني مورد توجه مي باشند از نظر زمان وقوع، مرگ و مير را در دو نوع پيش زادي (از لحظه تشكيل جنين تا روز تولد) و مرگهاي پس زادي (پس از تولد) تقسيم مي كنند.

25. اهم عواملي كه در ميزان مرگ و مير افراد جامعه دخالت دارند عبارتنداز: وراثت، نژاد، جنس، تغذيه و شيوه زندگي

26. جمعيتها حركاتي در مكان انجام مي دهند كه موجب نوساناتي در رقم كلي جمعيت منطقه مي گردد. اين حركات را مهاجرت مي نامند كه ممكنست علل مذهبي ، سياسي و يا اقتصادي داشته باشد. نكته مهم در مهاجرت هاي خارجي، دشواريهائي است كه در انجام آن وجود دارد و بيشتر ناشي از عوامل اجتماعي و سياسي است. در مهاجرتهاي داخلي نكته قابل توجه عوامل اقتصادي است كه سدي در راه مهاجرتها ايجاد مي کند.

27. ازدواج به رابطه اي قانوني، عرفي و مذهبي گفته مي شود كه دو جنس مخالف را براي آغاز يك زندگي مشترك بهم پيوند مي دهد فرهنگ بوسيله قوانين ازدواج ، كنترل كننده ي غرايز انساني و نظم بخش آنهاست. • طلاق موجب ناقص شدن خانواده مي شود و به دليل قطع ولادت و باروري مطالعه طلاق از ديدگاه جمعيت شناسي ، اهميت پيدا مي كند

28. فصل چهارم شاخصهاي جمعيتي

29. شاخصها، اعداد و ارقامي هستند كه از مشاهدات اوضاع و وقايع استخراج مي شوند و به عنوان مشخص كننده آن اوضاع يا وقايع در زمان معين ، يا براي مقايسه آنها در زمانهاي مختلف بكارمي روند. اهم شاخصهاي جمعيتي عبارتنداز شاخصهاي ولادت و باروري ، مرگ و مير ، مهاجرت ، ازدواج و طلاق

30. از شاخصهاي ولادت و باروري مي توان به ميزان تولد خام، ميزان باروري عمومي ، ميزانهاي باروري ويژه سني، ميزان باروري كل، ميزان تجديد نسل خالص و ميزان تجديد نسل نا خالص اشاره كرد كه هر كدام با فرمول ويژه خود قابل محاسبه اند مثلا : تعداد مواليد زنده متولد شده در يكسال معين 1000 × = ميزان تولد خام جمعيت ميانه همان سال

31. در محاسبه ميزانها در شاخصهاي مختلف معمولا اطلاعات نسبت به جمعيت محاسبه مي شود. در كشورهائي كه رشد جمعيت، مخصوصا رشد سريع جمعيت وجود دارد بايد اطلاعات را نسبت به جمعيت ميانه سال مورد مطالعه سنجيد كه ميزان بدست آمده قريب به يقين تر باشد.

32. از شاخصهاي مرگو مير مي توان به ميزان مرگ و مير خام ، ميزانهاي مرگ و مير اختصاصي (سني-جنسي و سني – جنسي)، ميزان مرگ و مير كودكان ، ميزان مرگ و مير زنان باردار ، نسبت مرگ و مير بيماري ، نسبت مرگ و مير نسبي يك بيماري اشاره نمود كه هر كدام با فرمول خاص خود قابل محاسبه اند مثلا : تعداد مرگ و مير در يك محل در يكسال 1000 × = ميزان مرگ و مير خام جمعيت آن محل در وسط همان سال

33. اندازه گيري مهاجرتها به دلايل عديده كار مشكلي است اما با اينحال بعضي از شاخصهاي مهاجرت را به فرض اينكه اطلاعات صحيح باشد مي توان محاسبه كرد . مثلا : مهاجران به خارج – مهاجران به داخل 1000× = ميزان مهاجرت خالص جمعيت ميانه همان سال

34. شاخصهاي ازدواج تركيب ازدواجها را در يك مقطع زماني معين نشان مي دهد. ميانگين سني ازدواج و ميزان خالص و ناخالص ازدواج از جمله شاخصهاي ازدواج هستند كه با فرمول ويژه خود قابل محاسبه اند مثلا : مجموع حاصلضرب فراوانيهاي ازدواج هر سن در همان سن = ميانگين سني ازدواج تعداد كل ازدواجهاي يكسال معين

35. ميزان خالص و ناخالص طلاق تعداد طلاقهاي انجام گرفته در يكسال 1000× = ميزان خالص طلاق جمعيت همسردار در ميانه سال تعداد طلاقهاي انجام گرفته در يكسال 1000 × = ميزان ناخالص طلاق جمعيت ميانه سال

36. فصل پنجم مشكلات ناشي از ازدياد جمعيت در جهان و ايران و روشهاي مقابله با آن

37. مداخله نابجاي انسان در طبيعت ، در بسياري از موارد ، باعث بهم خوردن تعادل اكولوژيكي محيط زيست و ايجاد نتايج زيانباري گرديده كه عمدتا به دليل افزايش بي رويه جمعيتها بوده است

38. بطور كلي افزايش بي رويه جمعيت روي فرايند هائي از قبيل تغذيه ، مسكن، منابع طبيعي ،آموزش و خدمات بهداشتي - درماني تاثير عميق دارد و نتايج سوء آن به صورت بروز بيماريها و فقر اقتصادي ظاهر مي شود

39. تقريبا تمامي مناطقي كه دچار كمبود و فقر غذائي هستند، بيشترين ميزان رشد جمعيت را نيز دارا مي باشند افزايش سريع جمعيت، منجر به كمبود مسكن نيز مي گردد و بويژه كه همان مساكن موجود از شرايط بهداشتي مطلوبي نيز برخوردار نيستند.

40. رشد بي رويه جمعيت و به تبع آن ، دخالتهاي نابجاي انسان در طبيعت ، باعث دگرگوني در محيط زيست شده است كه محيط شناسان دو عامل مهم را در اين زمينه مسبب مي دانند: 1- تهي شدن منابع طبيعي توسط انسان 2- ايجاد انواع آلودگيها كه البته توليد انبوه زباله را هم بايد به آن افزود

41. جمعيت فزايند ي بشري ، تغييرات پيچيده اي در محيط بوجود مي آورد و انسانهاي بيشتري را با عوامل بيماري زاي گوناگون در تماس قرار مي دهد و تا زماني که جمعيت انساني بويژه در مناطقي که فاقد غذای کافي ، و منابع آب لازم و امکانات درماني مناسب هستند ، کاهش نيابد عوامل بيماري زاي مختلف مي تواند باعث بروز بيماريهاي مهلک گردند

42. گاه چنين گفته مي شود كه بجاي اينكه رشد جمعيت عامل فقر باشد، فقر و بي چيزي سبب رشد جمعيت است در اين زمينه اثري از واقعيت نهفته است زيرا كه مستمندان اغلب دچار سوء تغذيه اند و ميزان مرگ و مير نوزادان و كودكان در ميان آنها بيش از توانگران است

43. از آنجا كه مستمندان از خدمات تامين اجتماعي مناسبي برخوردار نيستند ، لاجرم نياز دارند كه فرزندان ذكورشان زنده بمانند تا بهنگام پيري از آنان نگهداري كنند و اين يكي از دلايل پر جمعيت بودن خانواده ها در اين قشر جامعه است

44. رشد جمعيت مانع از افزايش و توسعه كمي و كيفي سواد شده لذا بيسوادي و رشد بي رويه جمعيت ، تواما سطح بهداشت جامعه را پائين مي آورند . مناطقي از دنيا كه ميزان رشد جمعيت بالاتري دارند، بيشترين ميزان بيسوادي را نيز دارا هستند.

45. به موازات رشد بي رويه جمعيت همه سرويسهاي خدماتي در جامعه با مشكلات عديده اي مواجه مي گردد كه در بعد خدمات بهداشتي درماني ملموس تر است كه در اين راستا ، متاسفانه سلامت مادر و كودك بيش از بقيه در معرض خطر است چون اين دو گروه آسيب پذيرترين اقشار جامعه اند.

46. جمعيت ايران در سال 1268 ، 8-10 در سال 1325 ، 15 در سال 1335 ، 9/18 در سال 1345 ، 26 در سال 1355، 7/33 در سال 1365 ، 50 در سال 1370 ، 8/55 و در سال 1375 ، 1/60 ميليون نفر بوده است.

47. آنچه كه از خلال بررسيهاي جمعيت شناسي در ايران پيداست ، اينكه رشد بي رويه جمعيت ايران عمدتا ناشي از مسائل زير است: • بالا بودن سطح باروري • كاهش مرگ و مير • طولاني شدن عمر • سنت ها و رفتارهاي خاص باروري • عدم اطلاع كافي درباره نحوه پيشگيري از بارداري

48. وقتي به كيفيت رشد جمعيت كشور و ابعاد جمعيت در آينده توجه مي كنيم طبعا به مشكلات ناشي از آن نيز مي انديشيم. زماني كه مي گوئيم جمعيت ايران در صورت عدم كنترل جدي مواليد با روند فعلي حدود 40 سال آينده دو برابر خواهد شد، بالطبع بايد ميزان توليدات غذائي كشور و همه ضروريات ديگر مردم دو برابر شود تا وضعيت مردم فقط به صورت فعلي حفظ گردد.

49. براي پايان بخشيدن به رشد بي رويه جمعيت و جلوگيري از عواقب آن، جهان به برنامه ريزيهاي دقيق و تلاش مستمر و گسترده اي نياز دارد. اقدام براي خاتمه دادن به انفجار جمعيت بايد سرلوحه دستور كار بشريت قرار گيرد. هنوز ممكنست براي محدود كردن وسعت فاجعه اي كه ما را تهديد مي كند ، فرصتي باقي باشد اما تحقيقا اين مهلت طولاني نخواهد بود

50. براي كنترل جمعيت و حفاظت از محيط زيست بايد: 1- جلوي رشد جمعيت تا سرحد امكان گرفته شود 2- اقتصاد جامعه به يك سيستم پايدار تغيير يافته و مصرف سرانه تعديل شود 3- بسوي تكنولوژيهايي كه از نظر محيط زيست داراي خطر كمتري هستند روي آورده شود.