SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Prof. Dr .Ömer SARAÇOĞLU İ.Ü.ORMAN FAKÜLTESİ

1. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Prof. Dr.Ömer SARAÇOĞLU İ.Ü.ORMAN FAKÜLTESİ ORMAN HASILATI ve BİYOMETRİ ANABİLİM DALI MART-2012

2. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ • Karadeniz yöresi göknarları, bir gölge ağacı olduğundan, doğal olarak aynı yaşlı ve değişik yaşlı meşcereler kurabilmektedir. Ancak her iki meşcere tipi de, seçme kuruluş gösterir. • Değişik yaşlı göknarmeşcerelerinin, aynı yaşlı tek tabakalı ışık ağacı meşcereleri gibi işletilmesi, onların doğal yapılarına uygun olmamakta ve düşük bir artım potansiyeli ile işletilmelerine neden olmaktadır. WWW.OGM.GOV.TR (23.03.2012)

3. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ • Göknar ormanlarının, bugünkü amenajman teknikleri ile, seçme işletmesi tarzında işletilmesi halinde dahi, optimum kuruluşa, yani hacım artımını maksimum yapan kuruluşa götürülmesi mümkün olamamakta ve dolayısıyla yapıları bozulmaktadır. • Yurdumuzda halen kullanılmakta olan Hufnagel’in çap sınıfları yöntemi ile belirlenen eta miktarına göre, uygulanan silvikültürel müdahaleler sonucu, göknarmeşcerelerinin gittikçe optimumdan uzaklaştığı görülmektedir. • Nedeni ise, Hufnagel’ineta formülünün optimum kuruluşa bağlı olmaksızın, müdahale edilmemesi gereken çap sınıfları için eta vermesidir (Eraslan, 1982: 419; Kapucu, 2004: 405).

4. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ • Değişik yaşlı göknarmeşcerelerinin artım hesabı için, meşcere veya çap sınıfları hacım orta ağaçları bazında ele alınması yanlıştır. Bu meşcerelerineta hesabı, artık tek ağaç bazında düşünülmelidir. • Değişik yaşlı göknarmeşcerelerinineta tespitinde dikkate alınması gereken optimum kuruluşların, yalnız bonitet sınıfının ortasını temsil eden değişmez ortalama bir kuruluş olarak alınması da yanlış olmaktadır • Bu nedenle optimum kuruluşlar, her meşcereninbonitetderecesine, istenen amaç çapına ve hacım artımını maksimum yapan sıklığa göre düzenlenmelidir.

5. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ • Eta tespitinin, optimum kuruluştan tüm artı sapmalara dayandırılması da yanlış bir uygulamadır. Basamaklardaki ağaçların çap büyümelerinin hızı bilinmeden, yalnız çap sınıflarının ortalama geçiş sürelerine dayalı olarak eta tespiti yapmak doğru değildir. • Hufnagel’inçap sınıfları yönteminin dayandığı varsayıma göre, bir çap sınıfındaki ağaçlar o sınıfa ait geçiş süresi içinde bir sonraki çap sınıfına geçmektedir. Hâlbuki geçiş süresi ortalama bir değerdir ve bu süre içinde ancak, bir kısım ağaçlar üst sınıfa geçebilirler. Bunların hepsinin üst sınıfa geçtiğinin düşünülmesi yanlıştır.

6. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ • Bir çap sınıfındaki ağaçlar aynı oranda çap artımı yapmadıkları için belirtilen geçiş süresinde çap sınıfını terkedemezler. • Çalışmamızda, değişik yaşlı göknarmeşcerelerinin hektardaki hacım artımını maksimum yapan optimum kuruluşlarını, deterministiksimulasyonyöntemiyle bulan MAXART isimli bir bilgisayar programı yazılmıştır. • Bu program SARAÇOĞLU tarafından 1986 yılında FORTRAN 77 programlama dilinde yazılmış, daha sonra ÖZDEMİR tarafından MS EXCEL MAKRO programına dönüştürülmüştür.

7. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ • Programda meşcereninbonitetderecesine ve amaç çapına göre, doğal kanuniyetlere uygun olarak, 10 yıllık periyot öncesi ve sonrası için, meşceredeki ağaçların çapları türetilmekte ve hacımları saptanmaktadır. • Daha sonra, her ağacın periyodik hacım artımları toplamı olarak, hektardaki meşcere hacım artımı elde edilmektedir. • Çeşitli sıklık dereceleri için, bu tarzda bulunan hacım artımlarının karşılaştırılması ile de maksimum hacım artımına sahip optimum meşcere kuruluşu saptanmaktadır.

8. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Değişik yaşlı göknar ormanlarında, çok sayıda veri gerektirmesi nedeniyle saptanması en zor olan ve bu ormanların yapısına devinim kazandıran ilişki, çap-çap artımı ilişkisidir. Bu ilişki, bonitetten çok meşcere sıklığından, dolayısıyla meşcere göğüs yüzeyinden oldukça etkilenmektedir.

9. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Çap artımı, göğüs çapı ve meşcere göğüs yüzeyi ile ilişkiye getirildiğinde, değişik meşcere göğüs yüzeyi değerlerine göre göğüs çapı ile çap artımı arasındaki eğilimler yukarıdaki grafikte açıkça görülmektedir.

10. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ • Sözü edilen çap-çap artımı ilişkisi, meşceredeki ağaçların hangi çap basamaklarındahızlı, hangilerinde yavaş büyüme gösterdiklerinide açıklamaktadır. • Buna göre, bir artım eğrisinin birinci dönüm noktasına rastlayan çaptaki ağaçlar, en hızlı ve ikinci dönüm noktasına rastlayan çaptaki ağaçlar da en yavaş kalınlaşma göstereceklerdir

11. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ • Ağaçların büyüme hızları birinci dönüm noktasına kadar artar ve daha sonra, ikinci dönüm noktasına kadar da azalır . • Bundan dolayı, birinci dönüm noktasına “kaçış noktası” veya “seyrelme merkezi” ve ikinci dönüm noktasına da yoğunlaşma veya yığılma merkezi” adı verilmiştir .

12. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ • Durum böyle olunca, çan eğrisinin tepe noktasına rastlayan çaptan daha küçük çaplı ağaçların, bakım kesimleriyle meşcereden çıkarılmasında çok dikkatli davranılması, hatta mümkünse alınmaması daha uygun olur. • Örneğin, 50m2/ha göğüs yüzeyine sahip optimum kuruluşlu bir meşcerede, yaklaşık 45cm’den daha küçük çaplı ağaçların alınmasında dikkatli davranılması gerekir. • Optimum kuruluşlu olmayan meşcerelerde ise, bu çaptan daha küçük çaplı ağaçlar kesinlikle meşcereden çıkarılmamalıdır. En iyisi, optimum kuruluşlu meşcerelerde, her çap basamağından çıkarılacak ağaç sayısı ve hacmını, MAXART programının verdiği hasılat tablolarından almaktır

13. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Amaç çapı 60cm, II.Bonitet sınıfı (BOD=BonitetDerecesi=0,7, BOE=Bonitet Endeksi=30,20m) ve OSK=Optimum Sıklık Katsayısı=1,07 olan göknar seçme meşceresininperiyot başı (optimum) ve sonu kuruluşu ile periyodik artımları

14. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ • Değişik yaşlı meşçerelerin aktüel kuruluşlarını, optimal kuruluştan gösterdikleri sapma biçimlerine göre, karakteristik sapma sınıflarına ayırmak anlamsızdır. • Bu sapma sınıfları, meşcerelere yapılan yanlış müdahalelerin çeşitli derecelerini göstermektedir. • Bu görünümdeki meşcerelerin optimal kuruluşa götürülmeleri için uygulanacak tek silvikültürel yöntem, çap-çap artımı ilişkisinin ilgili optimum kuruluşa bağlı olarak dikte edeceği artımları almaktır

15. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ • Aktüel kuruluşların optimal kuruluşa götürülmesi sorununun çözümü için de anabilim dalımızda yüksek lisans düzeyinde bir çalışma yapılmıştır (Aylak, 2007) • Aktüel kuruluşu optimum kuruluştan uzak olan meşçerelerin, optimum kuruluşa ulaştırılmaları için geçecek düzenleme süresinin uzunluğu, meşcerelerin gördüğü tahrip derecesi, bonitet ve amaç çapına göre farklı olacaktır. • Bu sürenin doğal ilişkilere dayalı olarak sağlıklı saptanması ancak, meşcere büyümesini bilgisayarda canlandıran deterministiksimulasyon yöntemiyle mümkün olabilir. Yukarıda sözü edilen tez çalışması, bu sorunu çözmeye çalışmaktadır.

16. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ SONUÇ ve ÖNERİLER • Estetiklik, odun ürünü ve sürdürülebilir orman açılarından kıymetli bir orman ağacı olan göknarların, aynı yaşlı orman formunda işletilmeleri uygun değildir. • Göknar ormanları mutlaka kendi doğal yapılarına uygun olan seçme orman formunda işletilmesi gerekir. İşletilirken, göknar ağaçlarının irsel özelliklerinin dikte ettiği devingen yapısına uygun davranılmalıdır. • Yurdumuzdaki göknar seçme ormanları, aynı yaşlı maktalı ormanlardan daha fazla bir artım potansiyeline sahiptir. Amaç çapı düştükçe, yıllık hacım artımı da artmaktadır.

17. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ • Örneğin, amaç çapı 40cm olarak alınması durumunda hektardaki 100 yıllık artım 1851 m3 iken, 60cm olarak alınması durumunda ise, 1745 m3 olmaktadır (Saraçoğlu, 1988: 138). Bu miktarlar, memleketimizin en fazla artım yapan doğu ladini meşcerelerindeki 1041 m3’ten çok büyüktür. Bu nedenle, işletmecilik açısından uygun ise, amaç çapı düşürülmelidir. • 4. Hufnagel’in çap sınıfları yöntemi, dışardan ithal edilen diğer yöntemler gibi, seçme ormandaki çap-çap artımı ilişkisine dayanmadığı için, kullanılmaları çok sakıncalı olmaktadır. Geçiş süreleri normal dağılım göstermediği için, ortalamaları anlamsızdır. Anlamsız bir değerin de, eta formülünde kullanılması doğru değildir. Artık, orta ağaçlardan yararlanarak hacım artımı hesabı yapan Hufnagel’in çap sınıfları yöntemi terk edilmeli ve tek ağaç bazında hareket edilmelidir.

18. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ 5. Optimum çap dağılımı, bonitet sınıflarını temsil eden sabit birer kuruluş olarak değil, bonitet endeksi, optimum sıklık katsayısı (derecesi) ve amaç çapına bağlı ve lokalolarak hesaplanan bir kuruluş olmalıdır. • 6. Değişik yaşlı göknarmeşcerelerinin optimum kuruluşları elde edildikten sonra, yıllık veya periyodik artımlar hep aynı miktar olarak devam edeceğinden, eta tespiti için aktüel kuruluşun sık sık bulunmasına veya plan yapılmasına gerek yoktur. Ancak, optimal kuruluşun devam edip etmediğini anlamak için, çok seyrek olarak kontrol amacıyla aktüel kuruluşun bulunması gerekebilir. Optimal kuruluşta olmayan meşcerelerde yalnız yığılma bölgesi civarındaki çap basamaklarından artı fazlalıklar çıkarılmalıdır.

19. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

20. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

21. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

22. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

23. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

24. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

25. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

26. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

27. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

28. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

29. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

30. SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ TEŞEKKÜRLER