Rudy Van Renterghem Voorzitter prof. dr. Raoul Van Esbroeck Vrije Universiteit Brussel

1. Rudy Van Renterghem Voorzitter prof. dr. Raoul Van Esbroeck Vrije Universiteit Brussel Kies-pijn

2. Vragen voor deze workshop • Wat zijn uitdagingen waar we als school, als ouder, leerling, CLB, welzijnswerker voor staan? • Wat betekent dit voor het beleid van de school? • Wat betekent dit voor de opdrachten van het CLB? • Wat betekent dit voor de netwerking met welzijns- en gezondheidssector? • Wat betekent dit voor andere schoolnabije ondersteuners? • Zijn er kritische voorwaarden om dit te kunnen realiseren? Kies-pijn

3. Kies-pijnbeter voorkomen dan genezen Raoul Van Esbroeck Vrije Universiteit Brussel VLOR Conferentie Leerlingenbegeleiding 23 maart 2009 3

4. Leerlingenbegeleiding Opvoeding tot zelfstandigheid Competenties bijbrengen om zelfstandig ontwikkeling te sturen Preventie Scheppen klimaat voor maximale ontwikkeling Remediëren Bestaande problemen bij de ontwikkeling helpen oplossen Curatief ? Therapie is totaal uitgesloten Hoogste vorm van interventie is “counselling” 4

5. Leerlingenbegeleiding vs. leerproces • Begeleiden en leren zijn één • Begeleiding is deel van het leerproces • Het is een teamgebeuren • Ieder lid moet weten wat zijn/haar bijdrage kan zijn • Ieder lid moet kunnen rekenen op steun • Doorverwijzing is essentieel • Nood aan een heuristisch model • Drie-lijnen of vier-lijnen model

6. Vier-lijnen model Conferentie Leerlingenbegeleiding

7. PE-fit is dood – Leve PE-fit (1) • Het huidige paradigma in keuzebegeleiding in Vlaanderen • PE-fit (trekbenadering) • De “juiste” beslissing (verkeerd kiezen !!!) • Deel van het industriële modernisme van de 20e eeuw • Voorspelbaar – stabiel - objectief bepaalbaar • Eén dominant waardensysteem • Thans een post-moderne maatschappij • Onvoorspelbaar – snelle veranderingen – niet objectief bepaalbaar • Concurrerende waardensystemen • Een nieuw paradigma is noodzakelijk

8. PE-fit is dood – Leve PE-fit (2) • Objectieve zelfevaluatie is niet mogelijk in postmoderne maatschappij • Relatie persoon – omgeving is mede bepalend voor zelfconcept • Persoon construeert een subjectief zelfconcept • Het zelfconcept wordt regelmatig in vraag gesteld bij een keuzeprobleem • Telkens een nieuw hoofdstuk starten in levensloop • PE-fit is nog altijd de kern maar dan vanuit subjectieve elementen

9. Nieuw paradigma • Een levensloop designproces • Gekenmerkt door • Subjectieve constructie van moment gebonden • Levensthema’s • Loopbaan aanpassingsvermogen (adaptability) • Loopbaan zelfconcept • Loopbaan in breder kader van andere levensrollen • Confrontatie met objectieve gegevens • Tijdelijke “goed genoeg” beslissing

10. Schoolloopbaan- of levensloopbegeleiding ? • Te veel lerende en arbeidende rol benadrukken • Andere levensrollen kunnen niet afgescheiden worden • Vrijetijdsrol bij adolescenten !!! • Levenslangleren wordt de norm • Flexibele onderwijssystemen (cf. HO – HBO – CVO) • Schoolloopbaanbeheer en arbeidsloopbaanbeheer wordt één geheel • Dus ... levensloopbegeleiding

11. Waarheen met leerlingenbegeleiding? • Leerling centraal • Continue begeleiding • Holistische begeleiding • School • volledige verantwoordlijkheid voor totale begeleiding • School zorgt zelf voor eerste-lijnsbegeleiding • School moet over interne specialisten beschikken • School moet gesteund worden door externe deskundigen op tweede lijn • Holistisch • Nauwe werkrelatie, zelfs directe werking naar leerlingen • Andere diensten op derde lijn • Gespecialiseerde experten • Geen directe werking naar leerlingen

12. Actoren in formele begeleiding (1) • Leerkachten • Bewust van hun rol als begeleider • Beschikken over competenties voor bijdrage op eerste-lijn • Krijgen tijd en middelen om begeleidingsrol op te nemen • Kennen en (h)erkennen hun beperkingen • Interne specialisten • Bijgeschoolde leerkrachten en interne deskundige • Rol opnemen van schoolcounsellor (studentendecaan?), zorgcoördinator, mentor, enz. • Permanente functies ! • Sommige CLB functies zouden binnen school kunnen geïntegreerd worden

13. Actoren in formele begeleiding (2) • CLB • Steun aan school (vorming, training, aanmaken en selecteren materiaal) • Lid van schoolteams als deskundige • Gespecialiseerde taken die niet binnen school kunnen (counselling) • Holistische aanpak • CLB moeten terug de rol van deskundige opnemen • CLB een rol naar de arbeidende wereld krijgen (cf. Arbeitsambt) • Uitbreiden rol tot een “One-stop-shop” • Versmelten met bepaalde andere diensten uit de begeleidingssfeer

14. Actoren in formele begeleiding (3) • Externe diensten • Sociaal culturele en welzijnssector • Bedrijfswereld • Hoger onderwijs • Sterk gespecialiseerd • Vooral ondersteunende rol naar tweede en eerste lijn • Aanmaken van gespecialiseerd materiaal (objectiviteit!) • Enkel op vraag interventie naar leerlingen zelf (mag nooit een prioriteit worden in werking)

15. Conclusie • Plaats van keuzebegeleiding in leerlingenbegeleiding • Leerlingenbegeleiding vs. levensloopbegeleiding • Aangepast nieuw paradigma • Actoren en hun rol • Heuristisch model • Rol school • Aangepaste structuur

16. Vraag 1: omgevingsanalysewelke elementen ontbreken of kloppen niet? (1) • Verkeerd kiezen heeft een zeer grote negatieve impact op de onderwijsloopbaan en op de levensloopbaan. • De leerlingen en hun ouders krijgen veel informatie over studiekeuze maar missen referentiekaders voor rationele keuzes. Ze zien door de bomen het bos niet meer. • Kiezen is veel breder dan enkel de keuze voor een studierichting of een beroep. Het slaat ook op levenskeuzes zoals maatschappelijk engagement, de uitbouw van een privé-leven, persoonlijke ontwikkeling. Kies-pijn

17. Vraag 1: omgevingsanalysewelke elementen ontbreken of kloppen niet? (2) • Kiezen begint in de kleuterklas en loopt levenslang door. Kiezen beperkt zich niet tot enkele grote “keuzemomenten” zoals de overgang naar het secundair of het hoger onderwijs. • Er moeten meer positieve ontwikkelingskansen zijn voor leerlingen voor wie het leer- of ontwikkelingsproces haperingen vertoont. Kies-pijn

18. Vraag 2: Wat betekent dit voor het schoolbeleid? (1) • Keuzebegeleiding is eigenlijk (leer)trajectbegeleiding. • Goed kiezen maakt deel uit van de (gewone) programma’s. Het is niet goed dat te beperken tot enkele “informatiebeurzen”. • De school moet keuze- en (leer)trajectbegeleiding integreren in de hele pedagogische en didactische aanpak. • Vooral een veel bredere manier van evalueren van leerlingen is van doorslaggevend belang. Kies-pijn

19. Vraag 2: Wat betekent dit voor het schoolbeleid? (2) • Keuzebegeleiding is ook immers een begeleiding van de keuzeprocessen van ouders. De impact van ouders is doorslaggevend bij keuzeprocessen. • Studiekeuzebegeleiding / studietrajectbegeleiding op school veronderstelt inbedding in een globaal beleid voor leerlingenbegeleiding. Leerlingenbegeleiding op school moet geprofessionaliseerd worden. • Andere hefbomen? Kies-pijn

20. Vraag 3: Wat betekent dit voor het CLB? (1) • De CLB’s moeten de scholen sterker ondersteunen om de keuze- en (leer)trajectbegeleiding professioneel aan te pakken.Ieder CLB moet beschikken over een helicopterperspectief van het hele onderwijsveld in al zijn complexiteit en de keuzes die leerlingen en ouders daarin kunnen maken. • Het CLB moet de rol van “informatiebemiddelaar” over het leerlingendossier sterker opnemen.Informatie over de leertrajecten van een leerling moet sterker kunnen doorstromen naar de verantwoordelijken voor studiekeuze en (leer)trajectbegeleiding en naar de ouders.Een goed elektronisch systeem voor leerlingendossiers (zoals het gezondheids- en welzijnsinformatieplatform) kan een oplossing bieden Kies-pijn

21. Vraag 3: Wat betekent dit voor het CLB? (2) • De CLB-medewerker moet aanwezig zijn als de klassenraad cruciale beslissingen neemt over de leertrajecten van leerlingen • De afsprakennota en de bijzondere bepalingen worden veel te weinig benut om een afstemming te bereiken tussen het beleid van de school en het CLB-beleid • Andere hefbomen? Kies-pijn

22. Vraag 4: Wat betekent dit voor de samenwerking met een breder netwerk? • De overheid moet een driepartijensamenwerking stimuleren op een lokaal / regionaal niveau • de onderwijssector (school, CLB) • tussen de associaties HO en de consortia volwassenenonderwijs • VDAB, sociaal-economische sectoren • Andere hefbomen ? Kies-pijn

23. Vraag 5: Samenwerking met andere schoolnabije ondersteuners (pedagogische begeleidingsdienst) • Er is een te grote overlapping in de ondersteuningopdracht van de pedagogische begeleidingsdienst enerzijds en het CLB anderzijds. • De ondersteuning door de pedagogische begeleidingsdienst neemt af naarmate er meer specifieke en individuele ondersteuning voor een leerling nodig is. Het CLB ondersteunt de initiatieven die gericht zijn op een individuele leerling; de pedagogische begeleidingsdienst ondersteunt het zorgkrachtig beleid in de school. • Andere hefbomen? Kies-pijn

24. Vraag 6: Kritische voorwaarden • Er is een sterkere beleidsafstemming nodig inzake versterking van keuzebegeleiding en leertrajectbegeleiding. Er zijn nu te veel initiatieven die elkaar overlappen en die elkaar soms tegenwerken • Andere hefbomen ? Kies-pijn