Podstawy informacyjne do prognoz lokalnych rynkach pracy

1. Podstawy informacyjne do prognoz lokalnych rynkach pracy Toruń, 12 luty 2007 Urszula Sztanderska

2. Struktura wystąpienia • Przyczyny trwałości zróżnicowania lokalnych rynków pracy • Różnice na polskim rynku pracy w przekroju powiatów – wybrane problemy • Omówienie podstawowych źródeł danych i ich wykorzystania • Obecny system monitorowania rynku pracy – analiza SWOT

3. Znaczenie lokalnego systemu informacji o rynku pracy • Rynek pracy samoczynnie nie doprowadza do satysfakcjonujących wyników w wykorzystaniu zasobów pracy • Polityka rynku pracy wymaga dobrych diagnoz • Diagnozy są niemożliwe bez właściwych podstaw informacyjnych • Problemy rynku pracy mają (w ogromnej większości) lokalny charakter

4. Krajowy rynek pracy Lokalne rynki pracy Niskie zatrudnienie i wysokie bezrobocie: problem krajowy czy lokalny • Względna izolacja rynków lokalnych • Dowód wysoka wariancja stóp bezrobocia i zatrudnienia np. stopa bezrobocia 36,9% (Szydłowiec) i 4,9% (Warszawa)

5. Mechanizm zmniejszania różnic między lokalnymi rynkami „ Zły” rynek „ Dobry” rynek • Odpływ ludzi: spadek podaży pracy • Napływ kapitału: relatywny wzrost popytu na pracę • Napływ ludzi: wzrost podaży pracy • Odpływ kapitału: relatywny spadek popytu na pracę MIGRACJE PŁACE INWESTYCJE

6. Czy można liczyć na zmniejszanie różnic między lokalnymi rynkami • Korelacja stóp bezrobocia i kierunków przepływów migracyjnych (bezrobocie rejestrowane a migracje netto 0,5 do 0,3;) wyższa korelacja z poziomem wynagrodzeń (>0,8) • Stawki płac słabo zależne od poziomów bezrobocia w wysokości ok. 0,5% (regresja krzywej płac 2002, firmy z liczbą pracujących >=10) • Ujemna korelacja płac i bezrobocia rośnie (od 0,29 do 0,35 w przekroju powiatów 1999-2003) • Badania W. Wojciechowskiego: elastyczność płac względem bezrobocia 1995-2003: -5,3%, dla sektora prywatnego – 11,4%, dla publicznego: - 0,2% • Migracje • Elastyczność płac

7. Następstwa izolacji lokalnych rynków pracy: różbice i ich konsekwencje • Wyższe bezrobocie przeciętne (mismatch: brak bieżących obliczeń, w końcu lat 90. „wkład” niedopasowań strukturalnych w bezrobocie był porównywalny z „wkładem” wykształcenia – do ok.5,5 p.p. biorąc pod uwagę regiony i klasy miejscowości, w przekroju powiatów musiał być większy) • Potęgowanie różnic kwalifikacyjnych (obliczenia World Banku) • Niska skuteczność polityk (i ich projektowania) na poziomie krajowym • Duże różnice między lokalnymi rynkami pracy

8. Różnice na powiatowych rynkach pracy  przykładowe ujęcie • Jako syntetyczny miernik: suma kwadratów odchyleń trzech podstawowych mierników, stosowanych do oceny sytuacji na rynku pracy, od średniej ogólnopolskiej: • przeciętna stopa aktywności, • zatrudnienia • bezrobocia

9. Rozkład sumy kwadratów różnic w poziomie stopy aktywności, zatrudnienia i bezrobocia powiatach Średnia krajowa

10. Powiaty najbardziej i najmniej podobne do średniej krajowej pod względem podstawowych wyników rynku pracy Źródło: Grotkowska, Wincenciak (2007)

11. Lata 2002-2005: zmiany podstawowych parametrów rynku pracy w przekroju powiatów  trwałość różnic !!! Źródło: Grotkowska, Wincenciak (2007)

12. Hierarchia powiatów  trwałość różnic!!! • Wyniki analizy statystycznej (miary korelacji rang Spearmana i Kendalla)  między rokiem 2002 a 2005 w żadnej z podstawowych charakterystyk lokalnych rynków pracy nie zaobserwowano istotnych zmian w kolejności powiatów na liście porządkującej je w zależności od wartości badanej cechy. • Współczynniki korelacji rang okazały się bardzo wysokie, największe wartości osiągnęły dla liczby pracujących na 1000 mieszkańców (wersja miernika: stopa zatrudnienia).

13. Różnice przestrzenneEDUKACJA Źródło: Grotkowska, Wincenciak (2007)

14. Klastry edukacyjne - opis Źródło: Grotkowska, Wincenciak (2007)

15. Różnice przestrzenneZATRUDNIENIE Źródło: Grotkowska, Wincenciak (2007)

16. Różnice przestrzenneSTOPA BEZROBOCIA Źródło: Grotkowska, Wincenciak (2007)

17. Różnice przestrzenneTYPY RYNKÓW PRACY Źródło: Grotkowska, Wincenciak (2007)

18. Typy powiatowych rynków pracy zmienne: stopy zatrudnienia dla 4 działów PKD, strukturę wykształcenia ludności o poziom stopy bezrobocia: przeciętne wartości uwzględnianych parametrów w poszczególnych skupieniach Źródło: Grotkowska, Wincenciak (2007)

19. Toruń i powiat toruński – niektóre, charakterystyczne cechy

20. Wniosek: powinniśmy wiedzieć, jakie są lokalne źródła bezrobocia i zmian zatrudnienia (szerzej: jakie są lokalne rynki pracy) • Jakie są warunki: • wzrostu zasobów siły roboczej (aktywności zawodowej ludności) • zwiększania zatrudnienia • podnoszenia produktywności (wydajności) zasobów pracy • Jaki jest charakter polskiego bezrobocia i zatrudnienia w skali lokalnej • Jakie są skuteczne narzędzia • podnoszenia aktywności zawodowej ludności • zwiększania zatrudnienia • podnoszenia produktywności zasobów pracy • Co może skutecznie zmniejszać bezrobocie strukturalne • W skali kraju • W skali lokalnej

21. Co trzeba diagnozować i prognozować? • Ludność (z uwzględnieniem struktury w tym głównie cech demograficznych i kapitału ludzkiego) • Pracujący (działy/sektory/wielkość firm) • Bezrobotni (źródła bezrobocia, charakter: koniunkturalne/strukturalne  przybliżenie: długookresowe, permanentne) • Nieaktywni • Miejsca pracy (z uwzględnieniem struktury działowo/sektorowej i wielkości firm, oraz wymagań dot. kapitału ludzkiego) • Dochody • Wynagrodzenia • Dochody ze źródeł niezarobkowych

22. Co trzeba diagnozować i prognozować  dane z otoczenia rynku pracy • Informacje z otoczenia rynku pracy, głównie: • Edukacja  tworzenie zasobów kapitału ludzkiego • Usługi wpływające na aktywność ekonomiczną (głównie kobiet) • Mieszkalnictwo / Dojazdy • Zasoby czynników wytwórczych w posiadaniu ludności (lokale, gospodarstwa rolne itp..) • Gospodarka • Instytucjonalne • Prawne • Finansowe (szczególnie mające wpływ na koszty/korzyści podejmowania pracy) • Dot. działania różnych instytucji i ich skutków w obrębie rynku pracy np. dot. skuteczności programów edukacyjnych (szkolnych), ALMP. publicznego pośrednictwa

23. Co trzeba diagnozować i prognozowaćw obrębie rynku pracy - przepływy Źródło: Socha, Sztanderska (2000)

24. Potrzeby diagnostyczne Dostosowania na rynku pracy • Przepływy: • Jc - tworzenie miejsca pracy (wakatu) • Jd - likwidacja miejsca pracy (wakatu) • J - zwolnienie lub obsadzenie istniejącego miejsca pracy (wakatu) • EU - przepływ z zatrudnienia do bezrobocia (utrata/zakończenie pracy i znalezienie się w bezrobociu) • EN - przepływ z zatrudnienia poza siłę roboczą (dezaktywizacja zatrudnionych) • UE - przepływ z bezrobocia do zatrudnienia (podjęcie pracy przez bezrobotnych) • UN - przepływ z bezrobocia poza siłę roboczą (dezaktywizacja/zaniechanie poszukiwań pracy przez bezrobotnych) • NE - przepływ spoza siły roboczej do zatrudnienia (podjęcie pracy przez wchodzących na rynek pracy) • NU - przepływ spoza siły roboczej do bezrobocia (wejście na rynek w poszukiwaniu pracy)

25. Informacje o przepływach a potrzeby prognostyczne • Przepływy: • Zmiany statusu na rynku pracy: przepływy między stanami • Zmiany miejsca pracy, charakteru pracy, zawodu • Zmiany przestrzenne - migracje stałe, okresowe, wahadłowe (promień dojazdów do pracy) • Zmiany wykonywanego zawodu, zmiany kwalifikacji • Ocena stanu i przepływów połączona z analizą czynników sprawczych • Cechy uczestników rynku pracy • Zastosowane polityki rynku pracy (skuteczność) Uwaga: analiza uwzględniająca grupy odniesienia • Czas pozostawania w danym stanie (miejscu), restrukturyzacja wewnątrz stanów  wewnętrzny rynek pracy • Realokacja pracujących • Do innych przedsiębiorstw (zabezpieczenie skutecznej pomocy w okresie pomiędzy zatrudnieniem a zatrudnieniem) • Do innych zawodów • Do samozatrudnienia • Do innych jednostek terytorialnych

26. Uzupełnienia monitoringu o dane spoza PULS Polityki rynku pracy

27. Omówienie podstawowych źródeł danych i ich wykorzystania

28. Źródła informacji o rynku pracy

29. Statystyka publiczna • Publikowany corocznie program badań • Podstawowy zakres badań, częstość, poziom terytorialny, forma upowszechniania wyników • Badania cykliczne i jednorazowe • Dostosowywany do bieżących potrzeb • Baza danych regionalnych

30. Badania GUS ważne z punktu widzenia analizy rynku pracy • Działy Rynek Pracy oraz Wynagrodzenia, Koszty Pracy i Świadczenia Społeczne są podstawowymi dla ustalenia sytuacji na rynku pracy, tak w wymiarze ogólnokrajowym, jak i lokalnym • Wybrane badania działu Ludność i Procesy Demograficzne należą do koniecznych ze względu na potrzebę obserwacji krajowego i lokalnych rynków pracy na tle stanu demograficznego ludności i jego przemian (przeszłych i przewidywań dotyczących przyszłości) • Potrzeba sięgnięcia do badań z działu Mieszkania, Infrastruktura Komunalna wynika z konieczności obserwacji uwarunkowań procesów migracyjnych, wpływających na kształtowanie się zasobów ludności na danym terytorium

31. Badania GUS ważne z punktu widzenia analizy rynku pracy • Dla zrozumienia migracji przydatne są również badania z działu Rachunki Narodowe i Ceny (dysparytet dochodowy między krajem a zagranicą i między różnymi regionami wewnątrz kraju) • Badania zaczerpnięte z działu Warunki Bytu Ludności, Pomoc Społeczna uzupełniają wiedzę o uwarunkowaniach procesów aktywizacji lub dezaktywizacji zawodowej ludności, powodowanych uzyskiwaniem alternatywnych do pracy źródeł utrzymania, podobnie jak badania z działu Finanse Publiczne • Skala dochodów uzyskiwanych w szarej strefie po części podobnie oddziałuje na legalne zatrudnienie; dlatego uzasadnione jest sięgnięcie po badania szarej strefy z działu Rachunki Narodowe

32. Badania GUS ważne z punktu widzenia analizy rynku pracy • Odwołanie zaś do badań z działu Edukacja wynika z dwóch powodów: • (1) z tego, że kształcenie (i uzyskane w jego następstwie wykształcenie) silnie warunkuje zarówno zachowania na rynku pracy, jak i popyt na pracę, • (2) z tego, że kształcenie we wczesnych fazach i zapewnienie opieki nad dzieckiem stanowi okoliczność wpływająca na poziom aktywności zawodowej kobiet • Z tego ostatniego powodu przydatne są też dane o opiece w żłobkach z działu Ochrona Zdrowia • Dane infrastrukturalne, o majątku trwałym, inwestycjach, wynikach przedsiębiorstw stanowić mogą podstawę oceny strony popytowej krajowego i – szczególnie - lokalnego rynku pracy

33. Badania GUS ważne z punktu widzenia analizy rynku pracy • Wszystkie są publikowane w programie badań statystycznych • Poniżej bardziej szczegółowa charakterystyka tylko demograficznych i dot. rynku pracy • Czerwonym kolorem zaznaczone – ważne dla diagnoz i prognoz – badania GUS, z których można uzyskać informacje – z racji ich charakteru na poziomie powiatów

34. Ludność, procesy demograficzne • Migracje wewnętrzne ludności (badanie stałe, realizowane co kwartał) • Migracje zagraniczne ludności (badanie stałe, realizowane jeden raz w roku) • Cudzoziemcy w Polsce. Legalizacja pobytu cudzoziemców na terytorium RP - pobyty czasowe i stałe (badanie stałe, realizowane co pół roku) • Bilanse stanu i struktury ludności według cech demograficznych (badanie stałe, realizowane jeden raz miesiącu w zakresie podstawowych informacji o liczbie ludności, z informacjami udostępnianymi na poziomie powiatów: • co kwartał w zakresie liczby ludności z podziałem na płeć, • jeden raz w roku w zakresie liczby ludności z podziałem na wiek) • Charakterystyka społeczno-demograficzna i ekonomiczna wybranych grup ludności, rodzin i gospodarstw domowych (realizowane jeden raz w roku – w II kwartale, uwzględnia przekrój grup społeczno-ekonomicznych, wykształcenie, źródła utrzymania, najniższym przekrojem dla tych danych jest województwo) • Prognozy demograficzne (badanie stałe, realizowane jeden raz w roku, najniższym przekrojem dla tych danych jest województwo)

35. Rynek pracy • Badanie aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) (badanie stałe, realizowane raz na kwartał, tylko wybrane dane reprezentatywne na poziomie województw) • Pracujący w gospodarce narodowej (badanie stałe, realizowane raz na kwartał, z tym, ze część wyników dostępna raz na rok, dane gromadzone na poziomie powiatów a nawet gmin, ale udostępniane w przekrojach mało szczegółowych, większość w bardziej zagregowanej postaci) • Zatrudnienie, wydatki na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej (badanie stałe, realizowane raz na kwartał, dane gromadzone w przekroju powiatów, jednak nie publikowane na tym poziomie dezagregacji) • Bezrobocie rejestrowane (badanie stałe, realizowane co miesiąc, ale część wyników publikowana kwartalnie, dane dostępne na poziomie powiatów)

36. Rynek pracy • Wolne miejsca pracy w podmiotach zatrudniających 10 osób i więcej, (badanie stałe, raz na kwartał, dezagregacja do poziomu powiatów możliwa, publikacje na nieznanym poziomie podziału terytorialnego, ponieważ pierwsze wyniki badania dopiero pojawią się w maju 2006) • Warunki pracy (badanie stałe, raz na rok, poziom województw) • Wypadki przy pracy (badanie stałe, raz na rok, poziom województw, niektóre informacje na poziomie powiatów) • Strajki. Spory zbiorowe (badanie stałe, raz na rok, poziom województw) • Czas pracy (badanie stałe, raz na rok, poziom województw, większość danych bez przekroju terytorialnego, niektóre w przekroju województw)

37. Rynek pracy • Przyrzeczenia i zezwolenia na pracę wydawane cudzoziemcom w Polsce (badanie stałe, dwa razy w roku, poziom województw) • Kontrola legalności zatrudnienia (badanie stałe, raz w roku, poziom województw) • Instytucjonalna obsługa rynku pracy (badanie stałe, raz w roku, poziom powiatów, dane niepublikowane) • Przejście z pracy na emeryturę (badanie nowe, moduł do BAEL w II kwartale, na poziomie kraju, dane niepublikowane) • W 2004 było badanie organizacji i rozkładu czasu pracy (w postaci modułu do BAEL, reprezentatywne na poziomie całego kraju) • W wybranych latach jest również realizowane badanie: praca nierejestrowana (ostatnie 2004, brak przekroju terytorialnego) • Podejmuje się i inne badania modułowe dołączane do BAEL – 2006 dot. łączenia obowiązków rodzinnych z pracą zawodową, 2008 - absolwenci

38. KSI ZUS jako źródło informacji o rynku pracy • Wysoka reprezentatywność (informacje o wszystkich objętych ubezpieczeniem w ZUS (12 857 tys. w grudniu 2004 r.) • Ciągłość i systematyczność zbierania informacji • Obowiązkowy charakter składania deklaracji

39. Ograniczenia podmiotowe bazy danych ZUS • Zawiera tylko informacje o oficjalnie zgłaszanych do ubezpieczenia społecznego • Brak informacji o: • Pracujących nieoficjalnie • Pracujących, ale ubezpieczonych w KRUS • Bezrobotnych w znaczeniu ekonomicznym, ale nie zarejestrowanych jako bezrobotni • Biernych zawodowo • Konieczność zbadania reprezentatywności bazy ZUS względem całej populacji • Zbierane są dane o płatnikach wg siedziby, a nie miejsca ich działalności

40. Ograniczenia przedmiotowebazy danych ZUS • Ograniczona liczba danych o ubezpieczonych – ograniczenia dotyczące danych o zarobkach: • Część wynagrodzeń nie wymaga wniesienia składek ubezpieczeniowych • Umowy zlecenie/ umowy o dzieło • Osoby pracujące na własny rachunek • Niewiele przekrojów interesujących z punktu widzenia rynku pracy

41. Zawartość bazy danych ZUS z punktu widzenia rynku pracy: pracujący • Informacje o zatrudnieniu w różnych przekrojach – od strony podaży i popytu na pracę: • Płeć i wiek (z datą urodzenia) • Sekcji i sektorów gospodarki – REGON • Wielkość firmy • Forma zatrudnienia • Stopień niepełnosprawności • Miejsce zamieszkania, a zatem także klasy miejscowości • Zawodu (pole „nieobowiązkowe”) • Wykształcenia (do r. 2003)

42. Zawartość bazy danych ZUS z punktu widzenia rynku pracy: bezrobotni • Zarejestrowani bezrobotni są zgłaszani przez PUP do ubezpieczania społecznego – wyróżnienie osób posiadających prawo do zasiłku • Pobierający świadczenie przedemerytalne

43. Identyfikacja konkretnych osób w KSI ZUS • PESEL; największa zaleta systemu • Teoretycznie pozwala na łączenie danych z informacjami z PULSa i na śledzenie przepływów między stanami na rynku pracy (przede wszystkim E U i U E) • Systematyczność informacji: zestawianie kolejnych obrazów rynku pracy • Określanie cech sprzyjających przepływom na rynku pracy - cechy tracących zatrudnienie czy powracających do zatrudnienia: • („wersja marzeń”): płeć, wiek, wykształcenie, grupy zawodowe, sekcje, sektory własności, miejsce zamieszania;

44. Monitorowanie rynku pracy w dłuższej perspektywie: rola świadczeń społecznych • Informacje o osobach korzystających ze świadczeń: • Przyczyna przerwy w opłacaniu składek • Rodzaj pobieranego świadczenia • Ważne uzupełnienie danych o pomocy społecznej z systemu POMOST • Możliwość uchwycenia przepływów między aktywnością i biernością zawodową – niezwykle ważna kwestia dla polityki aktywizacji zawodowej w kontekście realizacji celów Strategii Lizbońskiej

45. KRUS • NSP i PSR 2002: ponad 8 mln Polaków jest związana z rolnictwem • KRUS: 1,6 mln ubezpieczonych (2003) • Bardzo skąpe informacje dotyczące: płeć, wiek, informacje o gospodarstwie, podleganie w przeszłości innemu ubezpieczeniu • W obecnym stanie rejestry KRUS nie stanowią istotnego źródła informacji o rynku pracy w Polsce

46. Inne źródła • Narodowy Fundusz Zdrowia: Centralny Rejestr Ubezpieczonych • System POMOST – podstawowe dane oraz informacje o rodzajach otrzymywanej pomocy • System POLTAX – dane o dochodach, w tym z pracy • Krajowy Rejestr Sądowy – dane o przedsiębiorstwach (spółki, fundacje, stowarzyszenia) • REGON (ale „martwe dusze” tj. nie działające jednostki gospodarcze)

47. Obecny system monitorowania rynku pracy – analiza SWOT Zalety (1/2): • Duża obfitość danych o rynku pracy, zbieranych: • o bezrobociu: przez urzędy pracy i przez urzędy statystyczne (z danych przedsiębiorstw), • o pracujących: przez urzędy statystyczne (potencjalnie przez Ministerstwo Finansów, ZUS i KRUS), • o wynagrodzeniach: przez urzędy statystyczne, (potencjalnie przez Ministerstwo Finansów i ZUS). • Niezależność źródeł informacji o tych samych zjawiskach  możliwość konfrontacji i uwiarygodnienia tychże informacji, np. dane rejestrowe i dane BAEL dot. bezrobocia • Planowość i systematyczność badań systematycznie iprzewidywalnie organizowany bieżący monitoring rynku pracy w PSZ

48. Obecny system monitorowania rynku pracy – analiza SWOT Zalety (2/2): • Jednolitość słowników danych ta sama nomenklatura dla opisywanych zjawisk (jednakowe podstawy definicyjne) • Badania na poziomie indywidualnym (wyciągane z PULS) możliwe na danych z PUP na poziomie powiatu • Dane urzędów pracy o bezrobotnych są względnie szczegółowe iprecyzyjne, a system ich gromadzenia elastyczny, żeby można było wykonywać wszystkie zadania im postawione z zakresu obsługi osób poszukujących pracy, bezrobotnych, pracodawców • System PULS umożliwia kreowanie niemal dowolnych zestawień zbiorczych

49. Obecny system monitorowania rynku pracy – analiza SWOT Wady (1/4): • Większość danych pierwotnych dotyczących rynku pracy, gromadzonych poza urzędami statystycznymi i urzędami pracy jest nieaktywna w monitorowaniu rynku pracy • Informacje o tych samych zjawiskach, pochodzące z różnych źródeł, reprezentują różny zakres, nie zawsze jest zatem możliwa ich wzajemna substytucja, czy komplementarne wykorzystanie (dane pierwotne, jak i zagregowane) • Utrudnione precyzyjne wskazywanie np. grup szczególnego ryzyka, czy grup, których zagrożenie bezrobociem (lub przedwczesną dezaktywizacją) jest największe • Niemożliwe wszechstronne prześledzenie sytuacji na rynku pracy dla bardziej szczegółowo scharakteryzowanych grup osób

50. Obecny system monitorowania rynku pracy – analiza SWOT Wady (2/4): • Większość bardziej wszechstronnych informacji statystycznych o rynku pracy jest niedostępna na niskich poziomach podziału terytorialnego kraju • Znaczna część (wartościowych informacji) nie jest również reprezentatywna w przekroju województw czy powiatów (np. BAEL) • Inne informacje (pochodzące zsystemu PUP i urzędów statystycznych) ze względu na operowanie na informacjach częściowych, nie zastępują BAEL w funkcjach diagnostycznych • Brak korzystania z danych zewnętrznych (np. urzędów statystycznych) na poziomie powiatów (poza sięganiem do obliczeń dot. stóp bezrobocia ogółem, ew. wg płci) • Podstawowe informacje, zbierane wPUP, są dostępne wyłącznie w formie formularzy standardowych • W niewielkim (albo żadnym) stopniu wykorzystuje się inne przekroje (cechy) danych niż w nich zawartych i to mimo bardzo zróżnicowanej sytuacji faktycznej na regionalnych rynkach pracy