Γιατί ένα διασχολικό μάθημα για το Περιβάλλον;

1. Γιατί ένα διασχολικό μάθημα για το Περιβάλλον; • Γιατί κάθε σχολή, που διδάσκει μαθήματα σχεδιασμού, μελέτης και κατασκευής έργων Ανάπτυξης, λιγότερο ή περισσότερο, αναπτύσσει και την τεχνογνωσία της για το περιβάλλον, από τη δική της οπτική γωνία. Το πρόβλημα όμως είναι ότι η πραγματικότητα απαιτεί πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες, ταυτόχρονα. Πράγμα που συμβαίνει στην παραγωγική διαδικασία με την εμπλοκή πολλών και διαφορετικών ειδικοτήτων μηχανικών- και άλλων επιστημόνων, όχι όμως και στο Πανεπιστήμιο. • Γιατί δεν είναι για το περιβάλλον, ή για την ανάπτυξη, μόνον ή κυρίως. Είναιγια τη διαλεκτική τους σχέση και αλληλεπίδραση, για την αντίθεση μεταξύ περιβάλλοντος και ανάπτυξης, αντίθεση καθημερινή, που ο αυριανός μηχανικός θα πρέπει να είναι εξοπλισμένος να αντιμετωπίσει, προς όφελος προσωπικό και κοινωνικό. Αντίθεση η οποία ωθεί, όχι λίγες φορές, τους μηχανικούς να μετατρέπονται, ‘εξ επαγγέλματος’, σε ‘αυτόματα’ της όποιας ανάπτυξης, και ‘εξ επαγγέλματος’, επίσης, να αντιμετωπίζουν καχύποπτα τα περιβαλλοντικά κινήματα.

2. Πού στοχεύει το μάθημα; • Να αναδείξει στους φοιτητές την πολύπλοκη φύση των σύγχρονων αναπτυξιακών, τεχνολογικών περιβαλλοντικών προβλημάτων και να τους εξοικειώσει με την αναγκαιότητα της διεπιστημονικότητας και της ολοκληρωμένης προσέγγισης, έρευνας και αντιμετώπισης, ανοίγοντας ρήγματα στην, κατά τεκμήριο, περιορισμένη οπτική γωνία της σχολής τους.  • Να φέρει σε επαφή τους φοιτητές με τα πραγματικά διλήμματα που αύριο θα αντιμετωπίσουν, πολλά εκ των οποίων δεν λύνονται αποκλειστικά στο τεχνολογικό πεδίο. • Να προσφέρει το θεωρητικό υπόβαθρο για την ανάλυση των προβλημάτων αυτών. • Να προσφέρει ένα μαθησιακό περιβάλλον, όπου ο φοιτητής δεν θα ακούσει απλά παρουσιάσεις με εύστοχες παρατηρήσεις, αλλά θα δοκιμάσει να πάρει επαρκώς τεκμηριωμένη θέση.

3. Πώς θα γίνεται το μάθημα; • Με κοινό ακροατήριο από όλες τις σχολές και διδάσκοντες από όλες τις σχολές • Με δύο εισηγητές ανά αντικείμενο, παρόντες σε όλη τη διάρκεια του μαθήματος • Με περιεχόμενο που θα δίνει, αρχικά, μια θεωρητική εισαγωγή, πάνω στη σχέση ‘περιβάλλοντος – ανάπτυξης’, με έμφαση στην ανάδειξη της ποικιλίας των διαφορετικών προσεγγίσεων και όχι στη μεταφορά μιας δεδομένης κατεύθυνσης. Τέλος, ο φοιτητής θα βλέπει το σύνολο των γνώσεων αυτών να δουλεύουν στην πράξη μέσα από κατάλληλες μελέτες περίπτωσης. • Με συνεχές κέντρισμα της συμμετοχής και της δημιουργικότητας των φοιτητών, μέσω αντιπαραθέσεων σε λίγο πολύ γνωστά περιβαλλοντικά προβλήματα. • Για το μάθημα έχει προετοιμασθεί ένα ηλεκτρονικό βιβλίο (e - book) αναφοράς, το οποίο θα καλύπτει βασικές ανάγκες σε μια μεγάλη ποικιλία περιβαλλοντικών θεμάτων και κυρίως θα αναδεικνύει σύγχρονες τεχνολογικές δυνατότητες για την αντιμετώπιση κρίσιμων περιβαλλοντικών προβλημάτων.

4. Διδάσκοντες Ακαδημαϊκού Έτους 2012-2013 • Επικ. Διδακτικό Προσωπικό : Δ. Λαμπράκης , Δρ Μεταλλειολόγος Μηχανικός ΕΜΠ • Ιστοσελίδα Μαθήματος : http://www.environ-develop.ntua.gr

6. 2. Αειφόρος/βιώσιμη ή αξιοβίωτη/ολοκληρωμένη ανάπτυξη;

7. Κι αυτή η ανάπτυξη ως σκοπός ταξιδιού του σύγχρονου ανθρώπου στην ιστορία, αυτονοήτως, δεν έχει αντικειμενικά καμμιά σχέση με ότι σήμερα φέρεται ως "ανάπτυξη" σύμφωνα με τις σχετικές κυρίαρχες αξίες, επιλογές και πολιτικές της νεοφιλελεύθερης νέας τάξης και τα ζωτικά "στρατηγικά" συμφέροντα της παγκόσμιας στρατιωτικής και οικονομικής ηγεμονικής της δύναμης, των ΗΠΑ, στα οποία -όπως εκφράζονται κυρίως από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και τη Διεθνή Τράπεζα- υποτάσσονται τελικά ακόμα και οι υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις και οι υπερεθνικοί τους σχηματισμοί. Γιατί οι αξίες της ολοκληρωμένης ανάπτυξης και η αντικειμενικά ηθική φιλοσοφία τηςδίνουν με αρμονικό τρόπο το ίδιο βάρος διαχρονικά στην οικονομική, την κοινωνική, την πολιτική, την πολιτισμική και την τεχνική/τεχνολογική της συνιστώσα, σε πλανητικό επίπεδο και για κάθε ανθρώπινο ον, ώστε όλες οι συνειδητές και υπεύθυνες δράσεις και τα σχετικά ενεργήματά τους, σε κάθε επίπεδο, εξ ορισμού να σχεδιάζονται, να προγραμματίζονται και να ασκούνται χωρίς να αφήνουν θύματα τα τέσσερα πέμπτα των κατοίκων της γης αλλά και το πλανητικό, φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον.

8. 3. Κλιματική Αλλαγή και η επίδραση της στο Αστικό Περιβάλλον • Ορισμοί για το κλίμα: Κλίμα μιας περιοχής, Παγκόσμιο κλίμα, Διαφορές με τον «καιρό» • Μηχανισμός φαινομένου του θερμοκηπίου, συνεισφορά θερμοκηπικών αερίων • Εκπομέςθερμοκηπικών αερίων στην Ελλάδα: Συνεισφορά πηγών, διαχρονική εξέλιξη • Άμεσες επιπτώσεις της κλιματικής μεταβολής στο αστικό περιβάλλον • Ορισμός-Δείκτες Κλιματικής Αλλαγής (ΚΑ) • Παράγοντες επηρεάζουν την ΚΑ (ανθρωπογενή versus φυσικά αίτια)- Επιστημονική τεκμηρίωση-Επίσημες απόψεις • Εμπόριο ρύπων • Μέτρα για μείωση ενεργειακού αποτυπώματος • Μελλοντικά σενάρια

9. 4. Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις των Συστημάτων Θέρμανσης • Ποιότητα αέρα στον εσωτερικό χώρο • Μύθοι και αλήθειες για τα συστήματα θέρμανσης (απόδοση, άνεση διαβίωσης κλπ) • Είναι σημαντική η ανάλυση κύκλου ζωής (αποτύπωμα άνθρακα) των συστημάτων θέρμανσης • Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις των Συστημάτων Θέρμανσης • Ποιότητα αναπνεύσιμου αέρα – Νομοθεσία - Όρια • Αέρια ρύπανση από καύση βιομάζας στην Αττική • Μέτρα ενημέρωσης του κοινού • Οικονομική σύγκριση συστημάτων • Περιβαλλοντική επίδοση συστημάτων θέρμανσης • Διοξίνες-Φουράνια (PCDD/F) κατά την καύση διαφορετικής καθαρότητας ξύλου σε μια σόμπα ξύλου Πηγή: T. Launhardt, A. Strehler, R. Dumler - Gradl, H. Thoma, O. Vierle "PCDD/F- and PAH- Emission from House Heating Systems" Chemosphere, Vol.37, Nos 9-12, pp. 2013-2020, 1998

10. 5. Βιώσιμη μετακίνηση στις σύγχρονες πόλεις • Ενιαίος χωροταξικός, πολεοδομικός και συγκοινωνιακός σχεδιασμός (χρήσεις γης, ιεράρχηση υποδομών, ανακατανομή χρήσης οδού, ήπιες μορφές κυκλοφορίας) • Περιβαλλοντική διαχείριση της κυκλοφορίας (προτεραιότητα σε ΜΜΜ, έξυπνη κυκλοφορία, πολιτική στάθμευσης, οδική ασφάλεια, περιβαλλοντική τιμολόγηση) • Ισορροπημένη εξυπηρέτηση αντικρουόμενων/συμπληρωματικών αναγκών της λειτουργίας της πόλης (περιβαλλοντικές, κοινωνικές, οικονομικές) • Συγκοινωνιακές Επιλογές (μαζικές μετακινήσεις εις βάρος των ατομικών, πρώτα οι πεζοί μετά τα οχήματα, πρώτα οι κάτοικοι και μετά οι επισκέπτες και οι εργαζόμενοι, ασφάλεια εις βάρος της ταχύτητας)

11. 6. Οικονομία και περιβάλλον Πρέπει να αποτιμηθεί χρηματικά το περιβάλλον; • Σύντομη εισαγωγή σε βασικές έννοιες • Εφαρμογές • Διλήμματα και ερωτήματα για τη χρήση της Περ. Οικονομίας: • πώς είναι δυνατό να βάζουμε τιμή σε έμβια όντα και αβιοτικά στοιχεία του περιβάλλοντος ή ακόμη και στην ανθρώπινη ζωή; • είναι επιτρεπτό κάτι τέτοιο; • είναι αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση των προβλημάτων; • μπορεί να γίνει με αξιόπιστο τρόπο; • Κίνδυνοι και οφέλη

12. 7. Διαχείριση αστικών στερεών αποβλήτων: • Συστήματα ανακύκλωσης • Καύση • Ταφή • Ενεργειακή Αξιοποίηση Απορριμμάτων Στρογγυλό Τραπέζι – Αντιπαράθεση Απόψεων

13. Αστικά Στερεά Απόβλητα – Ενεργειακή Αξιοποίηση (1/2) Αστικά Στερεά Απόβλητα Διαλογή στην πηγή X.Y.T.A. Αποτέφρωση Μηχανική Βιολογική Επεξεργασία K.Δ.Α.Υ. Βιοαέριο από Χ.Υ.Τ.Α. Αερόβια / Αναερόβια Χώνευση στο οργανικό κλάσμα Στερεά Ανακτηθέντα Καύσιμα Βιοαέριο ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΝΑΚΤΗΣΗ (Συμπαραγωγή ηλεκτρισμού και Θερμότητας)

14. Αστικά Στερεά Απόβλητα – Ενεργειακή Αξιοποίηση (2/2) Αποτέφρωση ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΝΑΚΤΗΣΗ (Συμπαραγωγή) Πυρόλυση Αεριοποίηση Αέριες Εκπομπές Διαχείριση Αποβλήτων / Εξέταση Περιβαλλοντικών Παραμέτρων Στερεά Απόβλητα Απόδοση της Εγκατάστασης Εκπομπές Θορύβου

15. 8. Η Βιομηχανική Ανάπτυξη σε μία περιοχή αποτελεί μοχλό ανάπτυξη ή πηγή περιβαλλοντικών προβλημάτων; Case Study: Η περίπτωση του Ασωπού • Παρουσίαση του προβλήματος τοξικής ρύπανσης του Ασωπού Ποταμού • Επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και τους φυσικούς πόρους της ευρύτερη περιοχής (Έδαφος, νερό, βλάστηση, αγροτικό προϊον-εισόδημα) • Διερεύνηση λύσεων: • Δυνατότητες εξυγίανσης της περιοχής – μέτρα απορρύπανσης • Οργάνωση βιομηχανικής δραστηριότητας • Εναλλακτικές δυνατότητες ανάπτυξης: Δημιουργία Οικοβιομηχανικού πάρκου

16. 9. Εξοικονόμηση ενέργειας στα κτήρια: Έξυπνος αρχιτεκτονικός σχεδιασμός –Δομικά Υλικά - Συστήματα αυτοματισμού Εξοικονόμηση ενέργειας στα κτήρια Αναδρομή : φωταγωγός – ακάλυπτος – ημιυπαίθριος Αρχές βιοκλιματικού σχεδιασμού Ηλιακά παθητικά συστήματα θέρμανσης Παθητικά συστήματα δροσισμού • Εξοικονόμηση ενέργειας στο φωτισμό • Επιλογή αποδοτικών υλικών (λαμπτήρες, οπτικά φωτιστικών, ballast) • Αρχιτεκτονική διαμόρφωση (αντιθαμβωτικά ανοίγματα, εξωτερικές περσίδες, σκίαστρα, προεξοχές, φωτεινά ράφια, φωτοσωλήνες, ηλιοστάτες) • Αυτοματισμοί • (αισθητήρες, dimmers, • συστήματα κεντρικής • διαχείρισης) • Συντήρηση • Διαφοροποίηση του φωτισμού τοπικά στον εσωτερικό χώρο

17. 10. Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ): Ένα αποτελεσματικό εργαλείο ή άλλοθι για «εκπτώσεις» στην προστασία του περιβάλλοντος; • Περιβαλλοντική Αδειοδότηση Έργων • Νέο θεσμικό πλαίσιο: πρώτες αποτιμήσεις και επικείμενες εξελίξεις • Περιβαλλοντική Παρακολούθηση των Εργων • Περιβαλλοντικός Ελεγχος – Επιθεωρητές Περιβάλλοντος.

18. 11. Βιοτεχνολογία- Κατασκευασμένη ή φυσική ζωή; Νανο-βιοτεχνολογία • Εισαγωγικά στοιχεία σχετικά με τα Γενετικά Τροποιημένα (ΓΤ) τρόφιμα • Χρήση στη γεωργία – κτηνοτροφία • Μέτρα προστασίας καταναλωτών • Υπέρ ή κατά – Βασικά Ερωτήματα

19. 12. Πάρκο Ελληνικού: Αξιοποίηση αλλά για ποιον; • Σύντομη εισαγωγή στα brownfields • Κρίσιμα ζητήματα στην αξιοποίηση των brownfields • Διλήμματα και ερωτήματα για το Ελληνικό: • εμπορική αξιοποίηση ή μητροπολιτικό πάρκο; • ποιος θα πληρώσει την αξιοποίηση; • ποιος θα ωφεληθεί; • ποια κόστη και οφέλη λαμβάνονται υπόψη; • Τελικά άλλη μια χαμένη ευκαιρία για ανάπτυξη ή μια χαμένη ευκαιρία για αναβάθμιση της ποιότητας ζωής στην Αττική;

20. 13. Μεγάλα τεχνικά έργα και προστασία πολιτιστικής κληρονομιάς Βασικά στοιχεία κατασκευής μεγάλων έργων • μελέτη/ΜΠΕ, • δημοπράτηση, • σύμβαση, • απαλλοτριώσεις, • χρονοδιάγραμμα, • κόστος Κατασκευή Μετρό και αρχαιολογικά ευρήματα Αθήνα, Θεσσαλονίκη, καθυστερήσεις, ανάδειξη ευρημάτων Διατήρηση επί τόπου ή μεταφορά των αρχαιολογικών ευρημάτων; • τεχνικά ζητήματα, • κόστος, • χρονοδιάγραμμα Ο ρόλος των φορέων • Κύριος του έργου, • Ανάδοχος, • Αρχαιολογία, • Τοπικοί Φορείς, • ΜΜΕ, • Πολίτες