Matvælaverð – hvað er að gerast hjá matvælaverðsnefnd ríkisstjórnarinnar?

1. Matvælaverð – hvað er að gerast hjá matvælaverðsnefnd ríkisstjórnarinnar? Aðalfundur SAF faghópur um veitingastaði Hannes G. Sigurðsson 6. apríl 2006

2. Skýrsla SA 2003Bætum lífskjörin með kerfisumbótum • Matvöruverð er allt of hátt á Íslandi • Kröfur neytenda verða ekki hunsaðar • Lækka þarf matvælaverð og auka fjölbreytni • Skilgreina þarf aðlaðandi markmið fyrir landbúnað • Skipulagsbreytingar í landbúnaði eru skilvirkasta leiðin að lífskjarabótum

3. Áskorun SA, SI, SAF, SVÞ og FÍS til ríkisstjórnarinnar 19.4. 2004 • Setja öll matvæli í sama þrep virðisaukaskattsins • Vörugjöld eru lögð á kaffi, te, súpur, sultur, súkkulaði, síróp, ávaxtasafa, súkkulaði, sælgæti, með og án sykurs, gosdrykki og rjómaís. • Fella niður vörugjöld af matvælum • Ávaxtasafar, kolsýrt vatn, maltöl, kökur, sætt kex, kakóduft, ídýfur, gosdrykkir og súkkulaði eru dæmi um matvæli sem bera 24,5% virðisaukaskatt. • Tekjur ríkisins af vörugjöldum og tollum: 3 milljarðar • Vörugjöld af innflutt matvæli 2005: 816 m.kr. • Vörugjöld af innflutt matvæli 2005: 734 m.kr. • Tollar og annað: 1.036 m.kr. • VSK á framangreint: 446 m.kr.

4. Virðisaukaskattur, vörugjöld og tollar á matvörur árið 2005. Meðalútgjöld á heimili og mat á heildarfjárhæð þessara gjalda

5. Skýrsla Hagfræðistofnunar í apríl 2004Skýringar á hærra verðlagi hér ... • Kerfisbundinn verðmunur á milli landsvæða - staðbundnir þættir og markaðsaðstæður • Launastig, ríkisumsvif, stærð markaðar, náttúruauðlindir, hagstjórn og löggjöf • Landfræðileg einangrun - dýrt er að flytja vörur til landsins og víðaskortur á samkeppni • Smæð íslenska markaðarins • Verð í flestum matarflokkum frá 30% til 70% hærra en í ESB árið 2001

6. ... Skýrsla Hagfræðistofnunar í apríl 2004Skýringar á hærra verðlagi hér ... • Vörugjöld og ólík skattþrep • Ákveðnar toll- og vörugjaldsfrjálsar vörur, t.d. brauð og kornvara– voru einnig tugum prósentna dýrari á Íslandi en í ESB • Mikill kaupmáttur leiðir til þess að alþjóðlegir framleiðendur reyna að taka meira fyrir vörur sem þeir selja á Íslandi en í fátækari löndum • Virðisaukaskattur á flestum matvörum á Íslandi er nokkru hærri en að meðaltali í þeim Vestur-Evrópulöndum

7. ... Skýrsla Hagfræðistofnunar í apríl 2004Skýringar á hærra verðlagi hér ... • Flutningskostnaður á matvörum frá útlöndum frá 7% til 25% af verði í útflutningshöfn • Opinber stuðningur við landbúnað á Íslandi er með því mesta sem gerist í iðnvæddum ríkjum • Árin 2000–2002 nam opinber stuðningur við íslenska bændur (PSE) 63% af framleiðslu þeirra, • Bein fjárframlög frá hinu opinbera til bænda og vernd framleiðslu gegn erlendri samkeppni • Heildarstuðningur við landbúnað hefur verið talinn 12–13 milljarðar á ári. Tæpan helming borga landsmenn í matarverði, en rúman helming með sköttum

8. ... Skýrsla Hagfræðistofnunar í apríl 2004Skýringar á hærra verðlagi hér • Matarreikningur landsmanna gæti lækkað um 5–10% ef öllum innflutningshömlum væri aflétt. • Innflutningur á nýmjólk getur reynst erfiður vegna fjarlægðarinnar • Íslenskir bændur enn margfalt innflutningsverð fyrir fugla og egg. • Árið 2002 lækkuðu tollar á ýmsu grænmeti og kartöflum. Allir tollar voru felldir niður af gúrkum, tómötum og papriku, en á móti voru teknar upp beinar greiðslur til bænda. • Verð á grænmeti til neytenda lækkaði líklega um 15% af þessum sökum. • Lagður er tollur á innfluttar kartöflur og kál þegar innlend framleiðsla er á markaði. • Allt árið er lagður á 80 króna tollur á kíló af innfluttum sveppum í því skyni að vernda einn innlendan sveppaframleiðanda.

9. Skýrsla Rannsóknarseturs verslunarinnar í nóv. 2005 ... • Skattlagning vöru og þjónustu einna mest hér á landi, í samanburði við okkar helstu nágrannalönd. Það eru einkum matvörur sem hvað hæst eru skattlagðar hér og þá fyrst og fremst landbúnaðarvörur sem framleiddar eru hér á landi. Tollar vega þar hvað þyngst • Vörugjöld eru nokkuð umfangsmikil hér á landi og á það meðal annars við um ákveðinn flokk matvæla. Ísland hefur nokkra sérstöðu þar þó enn séu lögð vörugjöld á ákveðnar matvörur bæði í Noregi og Danmörku. Í löndum ESB eru vörugjöld langfyrirferðarmest á eldsneyti, áfengi og tóbaki.

10. .... Skýrsla Rannsóknarseturs verslunarinnar í nóv. 2005 ... • Nýlegar rannsóknir á neyslumynstri Íslendinga benda til þess að hlutdeild matar- og drykkjarvöru í innkaupakörfunni sé nokkuð svipuð hjá ólíkum tekjuhópum. Aðrar aðgerðir en lækkun matarskatts hljóta því að vera skilvirkari í því augnamiði að auka jöfnuð. • Meiri jöfnun milli tekjuhópa má ná fram með lækkun almennu skattprósentunnar. • Afnema ber vörugjald á matvæli og vörugjöld almennt þarfnast verulegrar endurskoðunar við.

11. .... Skýrsla Rannsóknarseturs verslunarinnar í nóv. 2005 • Íslensk stjórnvöld halda verndarhendi yfir íslenskum landbúnaði með háum innflutningstollum á landbúnaðarvörur. Rökin á bak við slíka verndun snúast um byggðastefnu og fæðuöryggi. Stjórnvöld gætu náð byggðamarkmiðum sínum með skilvirkari hætti með því að fella niður innflutningsgjöld og auka í staðinn beingreiðslur til bænda. • Tollkvótar hafa þann tilgang að tryggja lágmarksaðgang fyrir erlendar matvörur og blóm inn á íslenskan markað. Ávinningur neytenda af þessu fyrirkomulagi er lítill sem enginn enda ígildi tollafríðindanna innheimt af ríkissjóði með útboði á tollkvótum.

12. Skýrsla norrænna samkeppniseftirlita desember 2005 .... • Verð á matvörum í verslunum á Íslandi er 42% hærra en í (15) löndum ESB. Innflutningshömlur á búvörum virðast vera helsta ástæðan. • Ein ástæðan fyrir þessum mismuni er mishár VSK og vörugjöld eftir löndum. Þegar tekið hefur verið tillit til þess og áfengir drykkir undanskildir þá var meðalverð sem neytendur í Danmörku, Finnlandi og Svíþjóð greiddu fyrir mat- og drykkjarvörur 7-11% hærra en sem svarar meðalverði í áðurnefndum 15 löndum ESB. Meðaltals verðlag á mat- og drykkjarvörum í Noregi og á Íslandi var aftur á móti 34-36% hærra en meðaltalið í áðurnefndum Evrópulöndum.

13. .... Skýrsla norrænna samkeppniseftirlita desember 2005 • Vöruval í stórmörkuðum á Íslandi og í Noregi er minna en í löndum ESB. • Samþjöppun á matvörumörkuðum á Norðurlöndum er meiri en í öðrum löndum Evrópu. Ísland sker sig ekki úr. • Óásættanlegt að íslenskir neytendur þurfi að greiða mun hærra verð fyrir matvörur en aðrir Evrópubúar. • Sjónum verður beint að samkeppnishindrunum vegna fákeppni á matvörumarkaðnum og áhrifum af innflutningshömlum á búvörum.

14. Matvælaverðsnefnd forsætisráðuneytis skipuð 16.1.2006 Nefnd með fulltrúum stjórnvalda (5), aðila vinnumarkaðar (4) og bænda (1) • til að fjalla um helstu orsakaþætti hás matvælaverðs á Íslandi og • gera tillögur sem miða að því að færa matvælaverð nær því sem gengur og gerist í helstu nágrannaríkjunum.

15. 8 fundir verið haldnir í nefndinni • Fundur 1: Ákveðið að nýta þau gögn sem fyrir liggja, ekki gera sjálf umfangsmikla könnun. • Fundur 2. Lögð fram samantekt um vörugjöld og tolla. • Fundur 3: Neytendasamtökin, SAF, SVÞ, FÍS • Fundur 4: SI og SAM • Fundur 5: Samkeppniseftirlit, Félag sláturleyfishafa. • Fundur 6: Bændasamtökin kynntu stuðning við landb. • Fundur 7: Svínaræktarfélag Íslands, umræða um landb. • Fundur 8: Samkeppniseftirlit aftur. Formaður kynnti drög að efnisyfirliti skýrslu nefndarinnar og hugmyndir sínar um megintillögur. • Næsti fundur 4. maí

16. Fyrstu hugmyndir um tillögur nefndarinnar .... • Skattlagning matvæla • Einfalda sem allra mest, afnema gjöld, sérstaklega þau sem hafa mest áhrif á verðhlutföll, skýra allar reglur, afnema tilburði til neyslustýringar, afnema handstýringu. • Vörugjald • Vörugjald af matvælum verði fellt niður í einu skrefi og án tafar. • (Vörugjald af öðrum vörum verði fellt niður um leið.)

17. .... Fyrstu hugmyndir um tillögur nefndarinnar .... • Aðflutningsgjöld • Gerð verði áætlun til 5 ára um lækkun aðflutningsgjalda af matvælum í þremur áföngum, lækka strax magngjöld og útrýma ofurtollvernd, þ.m.t. að afnema tollkvóta. • Í síðari áföngum verði verðtollar samræmdir eða felldir niður. Eftir fimm ár verði þannig lokið við afnám allra magntolla og afnám eða samræmingu verðtolla af matvælum. • Sérstök áhersla verði lögð á að álagning aðflutningsgjalda lúti almennum reglum og sé sem einföldust. Horfið verði með öllu frá handstýringu á innflutningi á matvöru.

18. .... Fyrstu hugmyndir um tillögur nefndarinnar • Stuðningur við landbúnað • Hluta af afnámi innflutningsverndar skv. tillögum nefndarinnar verði mætt með beinum stuðningi af skattfé til landbúnaðarins, að einhverju leyti í formi framleiðslustyrkja en að öðru leyti í formi almenns stuðnings við greinina, stuðnings vegna búsetu o. fl. • Virðisaukaskattur • Lágmarkstillaga væri að allt matarkyns (þ.m.t. allt sem varðar mat á veitingahúsum?) verði í einu og sama skattþrepinu, þ.e. lægra þrepinu eins og nú háttar.